Araştırma Desen

Araştırmanın deseni, tek denekli deneysel desenlerden “uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelidir”. Aşağıda, karşılaştırmalı modeller genel olarak açıklanmış, daha sonra uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelinin araştırmada nasıl kullanıldığına yer verilmiştir.

3.1.1. Karşılaştırmalı Modeller

Tek denekli desenler, araştırma örnekleminin bir ya da birkaç denekten oluştuğu durumlarda kullanılmaktadır. Tek denekli araştırmalarda, bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi tek bir denek üzerinde araştırılır. Bağımlı değişken, değiştirilmesi hedeflenen davranıştır. Bağımsız değişken ise uygulanan sağaltım programıdır. Bu modellerde bağımsız değişken uygulanırken,

bağımlı değişkendeki gelişme ve değişme sürekli olarak ölçülerek kaydedilir (Alberto ve Troutman 1986; Cooper vd.,1987; Kırcaali-İftar ve Tekin 1997).

İki ya da daha fazla uygulama ya da yöntemin, birbirlerinden bağımsız olarak etkililiklerine ilişkin geçerli ve güvenilir bulguların olduğu uygulamaların standart koşullar altında yinelenen ölçümler alınarak karşılaştırılmasına, karşılaştırmalı tek- denekli araştırma modelleri denir (Alberto ve Troutman, 1986; Kırcaali-İftar ve Tekin 1997). Çoklu uygulamalar modeli (ABC Modeli), Dönüşümlü Uygulamalar Modeli, Paralel Uygulamalar Modeli ve Uyarlamalı Dönüşümlü Uygulamalar Modeli karşılaştırmalı tek-denekli araştırma modelleridir. Çoklu Uygulamalar Modeli (ABC Modeli) ve Dönüşümlü Uygulamalar Modelinde, sadece bir bağımlı değişken üzerindeki etkililik ve verimlilik karşılaştırılırken; Paralel Uygulamalar Modeli ve Uyarlamalı Dönüşümlü Uygulamalar Modelinde, iki ya da daha fazla bağımlı değişken üzerindeki etkililik ve verimlilik karşılaştırılır (Tekin, 2000).

3.1.1.1. Uyarlamalı Dönüşümlü Uygulamalar Modeli

İki ya da daha fazla bağımsız değişkenin, iki ya da daha fazla geriye dönüşü olmayan bağımlı değişken (bir kez öğrenildikten sonra unutulması kolay olmayan yada unutulmayan davranışlar) üzerindeki etkililiklerinin karşılaştırıldığı araştırmalara, uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modeli denmektedir (Sindelar vd., 1985; Halcombe vd., 1994; Tekin, 2000).

Uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelinde, her bir bağımsız değişken için eşit zorluk düzeyinde, ancak birbirinden işlevsel olarak bağımsız olan bağımlı değişkenler yer alır. Bağımsız değişkenlerden bir tanesi bir oturumda bir bağımlı değişkene, diğeri ise diğer oturumda diğer bağımlı değişkene uygulanmak üzere dönüşümlü olarak ele alınır. Bu dönüşüm, genellikle gün içinde ya da bir oturum içinde gerçekleştirilebilir (Sindelar vd., 1985; Halcombe vd., 1994; Tekin, 2000).

Uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelinde deneysel kontrol, bir bağımsız değişkenin ilişkili olduğu bağımlı değişkendeki değişikliğin, diğer bağımsız

değişkenle ilişkili olan bağımlı değişkendeki değişiklikten daha hızlı olması ile sağlanır. Dolayısıyla, bir uygulamanın yöntemsel özelliklerini hızlı olarak karşılaştırmaya olanak sağladığı için başlama düzeyi verisi toplamayı mutlaka gerekli kılmaz (Halcombe vd.,1994; Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2004). Ancak, tek denekli araştırmalarda işlevsel ilişki, yani bağımlı değişken ile bağımsız değişken arasındaki neden sonuç ilişkisi, genellikle uygulama verileri ile deneğin başlama düzeyi verileri karşılaştırılarak ortaya konur. Ayrıca başlama düzeyi verisi toplamak, deneğin hali hazırdaki performans düzeyine ilişkin bilgi verir ve dolayısıyla öğretime nereden başlanacağına ilişkin ipucu sağlar. Aynı zamanda, deneğin başlama düzeyindeki performansına dayalı olarak, uygulamacının hazırladığı programda gerekli değişiklikleri yapmasına olanak sağlar (Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2004). Geriye dönüşü olmayan davranışlarla, yani bir kez öğrenildikten sonra unutulması kolay olmayan ya da unutulmayan davranışlarla çalışılması, işlevsel olarak birbirinden bağımsız ancak eşit zorluk düzeyinde davranışlar seçilmesini gerektirmesi ve bağımsız değişkenlerin hızla dönüştürülerek uygulanması, uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelinin özellikleri olarak sıralanabilir (Sindelar vd., 1985; Halcombe vd., 1994; Tekin, 2000).

3.1.1.2. Araştırmada Uyarlamalı Dönüşümlü Uygulamalar Modelinin Uygulanması

Bu araştırmada, uyarlamalı dönüşümlü uygulamalar modelini

uygulayabilmek için iki denekle çalışılmıştır. Deneklerin, hazır çorba pişirme ve katlı kumaşa teğel yapma becerilerindeki düzeyleri, araştırmanın bağımlı değişkenlerini, her bir beceri için ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi ve sabit bekleme süreli ipucu işlem sürecinin deneklere uygulanması ise araştırmanın bağımsız değişkenlerini oluşturmuştur.

Araştırmada hangi denekle, hangi becerinin, hangi yöntemle çalışılacağı eşit olasılıklı yöntemle belirlenmiştir. Deneklerin uygulama başlamadan önce, hazır çorba pişirme ve katlı kumaşa teğel yapma becerilerindeki başlama düzeyi verileri, üç ayrı başlama düzeyi oturumunda tekrarlanan ölçümlerle toplanmıştır. Dördüncü

başlama düzeyi oturumunda ise genellemeye yönelik başlama düzeyi verisi toplanılmıştır. Başlama düzeyi verilerinin elde edilmesinden sonra, “İpucunun Sistematik Olarak Geri Çekilmesi İşlem Sürecine Göre Hazırlanmış Beceri Öğretim Materyali” ve “Sabit Bekleme Süreli İpucu İşlem Sürecine Göre Hazırlanmış Beceri Öğretim Materyali” nin uygulandığı öğretim oturumlarına yer verilmiştir.

Öğretim oturumlarının sırası bir gün için şu şekilde gerçekleşmiştir. Bir no’lu deneğe, sabah teğel yapma becerisi için sabit bekleme süreli ipucu işlem sürecinin uygulandığı öğretim oturumuna yer verilirken, öğleden sonra hazır çorba pişirme becerisi için ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi işlem sürecinin uygulandığı öğretim oturumuna yer verilmiştir. Aynı gün iki no’lu deneğe, sabah teğel yapma becerisi için ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi işlem sürecinin uygulandığı öğretim oturumuna yer verilirken, öğleden sonra hazır çorba pişirme becerisi sabit bekleme süreli ipucu işlem sürecinin uygulandığı öğretim oturumuyla kazandırılmaya çalışılmıştır. Öğretim sırasında öğrencilerin gösterdiği ilerlemeler, kullanılan ipucu işlem süreçlerine uygun olarak hazırlanan ilerleme kayıt çizelgelerine kaydedilmiştir.

3.1.1.3.Tek Denekli Deneysel Desenlerde Verilerin Analizi

Tek denekli deneysel desenlerde verilerin analizi, grafiksel analizle yapılır. Grafikte bağımlı değişkene ilişkin veriler grafiğin (y) düşey ekseninde; bağımsız değişkene ilişkin veriler ise (x) yatay ekseninde gösterilir (Cooper vd., 1987). Yatay eksen gözlem oturumları, ders saati, gün, hafta gibi değişik zaman birimlerine karşılık gelir. (x) ekseninde yer alan her bir oturuma karşılık gelen davranış oluşum yüzdesinin, (y) ekseni üzerindeki değeri işaretlenerek grafik oluşturulur ve başlama düzeyi ile deney evresinde oluşan eğriler, (x) eksenine uzaklıkları bakımından karşılaştırılarak yorumlara gidilir (Cooper vd., 1987).

Bu araştırmada, her iki ipucu işlem süreci ile yapılan öğretimin öğrencilerin günlük yaşam becerilerini kazanmalarına yol açıp açmadığı amacına yönelik olarak, öğrencilerin sağaltım eğrileri, başlama düzeyleri dikkate alındığında, başlama

düzeyindeki eğrilerinden ve yatay (x) ekseninden uzaklaşıyorsa, uygulanan ipucu işlem sürecinin, öğrencilerin günlük yaşam becerilerini kazanmalarına yol açtığı sonucuna varılmıştır.

Her iki ipucu işlem süreci ile yapılan öğretimin etkililikleri açısından farklılaşıp farklılaşmadığı amacına yönelik olarak; öğrencilerin her iki ipucu işlem süreciyle yapılan öğretim sırasında beceriyi kazanma düzeyini gösteren eğrilerinin eğim yolu ve yönü karşılaştırılarak, daha yukarıda olan eğrinin ait olduğu işlem sürecinin diğerine göre daha etkili olduğuna; iki işlem sürecine ait eğrinin eğim yolu ve yönü farklılaşmıyorsa, etkililik açısından birbirlerine benzer olduğu sonucuna varılmıştır.