Beşar Esad Dönemi ( 2000-….)

Hafız Esad’ın 2000 yılında vefatının ardında ülkede bir yönetim boşluğu oluştu. Aslında Hafız Esad ölmeden önce oğlu Basil Esad’ı varisi olarak belirlemişti.

Ancak Basil’in ani ölümü nedeniyle onun yerine Londra’da tıp eğitimi alan kardeşi Beşar Esad’ın yönetime gelmesi kararlaştırıldı. Beşar Esad ağabeyi Basil’in vefatının ardından Londra’dan Şam’a geri çağrılmış ve askeri eğitim görmesi sağlanmıştır.

Devlet yönetimi için gerekli her adım daha önceden planlanmış ve seri biçimde gerçekleşmiştir. Şam’da bulunan zırhlı birlikler okulunda kurmay binbaşı olarak göreve başlayan Beşar Esad, 1966 yılı başlarında yarbay, 1999 yılı başlarında albay rütbelerine terfi ettirilmiş ve dış politikada aktif olarak yer alması sağlanmaya çalışılmıştır. Tüm bunlar yaşanırken daha öncesinde babası Hafız Esad’ın Nusayri kadrosuyla sağlamlaştırdığı devlet kademelerinde, Nusayri bile olsalar Beşar Esad için tehdit oluşturabilecek bütün yapılar ve üst düzey generaller tasfiye edilmiştir(

Çelikkol, 2015: 59 ).

72 yaşına kadar Suriye’de devlet başkanlığı yapmış olan Hafız Esad 2000 yılı haziran ayında vefat etmiştir. Esad ailesi ve Baas Partisi bu geçiş dönemini bir problem yaşamadan atlatmış ve beklendiği gibi Beşar Esad Cumhurbaşkanlığına getirilmiştir. Beşar Esad, babası Hafız öldüğünde 34 yaşındaydı ve Suriye anayasasına göre cumhurbaşkanı seçilme yaşı 40 idi. Fakat bu küçük anayasal sorun da hemen çözülüp anayasanın konuyla ilgili maddesi değiştirilip cumhurbaşkanı seçilme yaşı 34’e düşürülmüştür. Böylelikle Beşar Esad’ın cumhurbaşkanı olmasının önü açılmıştır. Babasının vefatından hemen sonra Beşar Esad, babasının yerine 17 Haziran’da Baas Partisi’nin genel sekreteri olarak göreve getirildi. Ancak kısa süre

52 içerisinde ülkede yapılan 10 Temmuz 2000 seçiminde, oyların %97 ‘sini aldı ve Suriye’nin yeni devlet başkanı oldu.

Batıda eğitim görmüş bir göz doktoru olan Beşar Esad, babasından farklı kimi demokratik adımlar atmışsa da 2011 yılının Mart ayında Ortadoğu’da büyük yankı uyandıran olaylardan etkilenerek yapılan halk gösterileri karşısında babasının geçmişte gösterdiği olumsuz tavrı takındı. Halkın reform talepleri ve bu talepler doğrultusunda yapılan gösterilerde çok sayıda kişin hayatını kaybetmesinin ardından Muhammed Naci el-Otri’nin başbakanlık görevinde olduğu hükümet, 29 Mart 2011’de istifa etti. Aynı gün başkent Şam başta olmak üzere pek çok şehirde on binlerce kişi hükümet yanlısı gösteriler düzenledi. 2000 Haziran’ından 2001 Ağustosuna kadar uzun süredir sessiz kalan Suriye sivil toplumu bu yeni atmosferden yararlanmasını bildi ve demokratik açılımlar gerçekleştirdi.

Ülkedeki yazarlar, akademisyenler, araştırmacılar, sanatkarlar; özgürlük, insan hakları, yolsuzlukla mücadele, halkın yönetime katılımı ve sürgünde olanlarla tutukluların durumu gibi uzun zamandır konuşulmayan ve tabu haline gelmiş konularda tartışma zemini buldular. Toplantılar, forumlar, tartışma programlarının sayısı bir anda çoğaldı. Reformların hızlandırılmasını savundular(Gürson, 2016:234).

Toplumsal, siyasi ve iktisadi alanda birçok reformların yapıldığı bu dönem “ Şam Baharı” olarak anılmıştır.

Ne yazık ki Beşar Esad’ın ülke içinde ve dış siyasette birçok yenilik getirdiği Şam Baharı fazla uzun sürmemiştir. Muhalifler, Esad’ın ülkede yaptığı reformları yeterince tatmin edici bulmamıştır. İçeride giderek büyüyen muhalefete 2002 yılı ortalarından itibaren Beşar Esad’ın cevabı sert olmuşve birçok muhalefet tutuklanmıştır. Bu arada dış politikada yaşanan gelişmeler de Esad’ın yavaş yavaş batıdan uzaklaşmasına neden olmuştur(USAK, 2011:36 ).

Maalesef babasının izini süren Beşar Esad, kendi halkını hunharca katletmekten geri kalmamış, hatta kimyasal silah kullanmayı da göze almıştır. Batılı güçlerin seyrettiği bu zulüm tarihin sayfalarında kara bir leke olarak yer alacaktır (Ürün, 2016 :49-50). Beşar Esad’ın devlet başkanı olmasıyla birlikte, özellikle Suriye’nin Ortadoğu’da kilit bölge olduğu da göz önüne alınırsa Suriye, bölgesel ve

53 uluslararası bazı güçler tarafından izlenmeye başlanmıştır. Başkan Esad’ın yapacağı hamleler dikkatle izlenmiştir.

ABD, Suriye rejimi tarafından daima muhalif olarak görülmüştür. Ayrıca ABD, Ortadoğu’da Suriye’yi sürekli köşeye sıkıştıran devlet olarak İsrail’in de müttefikidir. Bundan dolayı babası gibi tıpkı Beşar Esad da ilişkiler gerginse bile diyalogdan vazgeçmeyip iletişimi bırakmamıştır (Bar, 2006: 418).Fakat Beşar Esad da babası Hafız ‘ın yaptığı gibi ABD ile olan ilişkilerinde münasebetini devam ettirmesine rağmen her daim temkinli ve tedbirli davranma yolunu seçmiştir.

Nitekim ABD ve koalisyon güçlerinin 2003 yılında Irak ‘ı işgali ilişkilerde bir dönüm noktası etkisi yaratmıştır. Bu işgalle birlikte ciddi anlamda kendi güvenliğinin de tehlikeye girdiğini hisseden Esad, bu işgale karşı çıkmış ve ABD’nin karşısında yer almıştır. ABD ise Esad’ın bu hamlesiyle birlikte Suriye’ye cephe almıştır.

Suriye dış politikasında yer bulan diğer bir devlet de Lübnan’dı. 1991’den 2005’e kadar olan süreçte Suriye, Lübnan iç ve dış politikasındaki temel güç idi.

Lübnan’da artan iç muhalefet ve Esad’ın Hizbullah aracılığıyla İsrail’e karşı saldırılar düzenlemesi dengeleri büsbütün değiştirmeye yetmiştir. Esad’ın Lübnan’da kontrolü tekrar eline alabilmek için Lübnan eski başbakanı Refik Hariri’ye suikast düzenlettiği iddiası, Suriye’yi uluslararası alanda köşeye sıkıştırmıştır. İçerde ve dış siyasette fazlasıyla baskılara maruz kalan Esad, Lübnan’daki askerlerini geri çekmek durumunda kalmıştır. Sadece Batılı devletlerin tepkisiyle kalmayıp bazı Arap ülkeleri de Esad yönetimine tepki göstermişlerdir. Suriye’nin uluslararası alanda giderek yalnızlaşması onu daha çok İran’a yakınlaştırmıştır. 2003’ten sonra İran ile ilişkilerini daha da geliştirmiştir. Bu arada Hizbullah, Hamas, İslami Cihat gibi örgütlerin de kontrolünü üstlenen Suriye, bu örgütleri ABD ve İsrail’e karşı caydırıcı bir unsur olarak kullanmaktan çekinmemiştir.

54