Batı'da Fikri Ve Sınai Hakların Gelişim Süreci

249 Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 25.

250 Diren Çakmak, "Osmanlı Telif Hukuku İle İlgili Mevzuat", Selçuk Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Dergisi, 21, (2007): 195.

251Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku,80.

252 Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 25.

63

Fikri ve sınai hakların kanunlaşma hareketleri konusunda sınai hakların, fikri haklardan önce başladığı görülmektedir. Bu konuda sınai bir hak olan marka ile ilgili olarak ilk düzenlemenin İngiltere'de 1266 yılında, Kral III. Henry'nin fırıncılara ekmeklerin üzerine marka basmaları zorunluluğu getirmesiyle başladığı düşünülmektedir.254

Yine bir diğer sınai hak olan patent hakkı verilmesi konusunda kaynaklarda farklı tarihler ileri sürülmüştür. İlk patent hakkı düzenlemesinin zamanının ticaret merkezi olan Venedik'te 1443 tarihinde yapıldığı,²⁵⁵kimi kaynaklar da ise 14. yüzyılda "Letters

Patent" adıyla İngiltere'de uygulandığını ya da matbaanın icadı olan 1456 tarihinde

başladığını 256ve hatta ilk madencilik imtiyazının 13. yüzyılda Alman madencilere verildiği ileri sürülmektedir.²⁵⁷

Fikri mülkiyet bağlamında ise matbaanın gelişmesi kritik bir eşiktir. Matbaanın ortaya çıkmasıyla eserler seri halde basılmaya başlayınca eser üzerindeki en azından ekonomik hakların kime ait olduğu ve bu hakkın korunması fikri ortaya çıkmıştır.258Matbaa ile seri halde eserler basılmaya başlaması Ortaçağ ile Yeniçağ arasında imtiyazlar dönemi olarak adlandırılan bir döneme denk gelmektedir.

İmtiyazlar dönemi kavramı o dönem matbaada eser basma işinin belli kişi ve zümrelere verilerek devlet kontrollü eserler çıkarılmasını sağlıyordu.²⁵⁹Bu süreçte yayınevinin hakları oldukça fazlaydı ve bugün telif olarak çevrilen İngilizce copyrightkelimesinin kökeni olan owner of copyo dönem için yayınevi hakkı olarak anlaşılıyor, bu da basım konusunda ciddi tekeller oluşturuyordu.²⁶⁰

Bu anlamda fikri hak anlamında kilisenin ve kralın aleyhine eserler basılmaması şartıyla ilk imtiyaz 1469 Venedik'te Giovanni Spira isimi bir matbaaya verilmiştir ve bu imtiyaz hakkı ile de hakkın korunmasına dair mevzuat oluşturulması ya da en azından yasal dayanak getirilmesi tartışılmaya başlamıştır.261Bu anlamda İngiltere'de ise ilk imtiyaz 1556 yılında Kitapçılar Loncası'na verilmiştir.262

254 İstanbul Bilgi Üniversitesi Fikri Mülkiyet Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, "Fikri Mülkiyet Hukuku-Tarihçe", erişim: 29 Mart 2019, https://bilfim.bilgi.edu.tr/fikri-mulkiyet-hukuku/.

255 Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 25.

256 B.Baykal Eyyuboğlu - Gülin Yavuz, "Fikri Mülkiyet Hakları ve Dijital Telif Yasası", Liberal Düşünce Dergisi, 49, (2008): 183.

257 Alkan Soyak, "Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları: Tanımı, Tarihsel Gelişimi ve GOÜ'ler Açısından Önemi", Legal Fikri ve Sınai Haklar Dergisi, 1/1,(2005): 3.

258Telif Hakları Genel Müdürlüğü, "Telif Hakkı Nedir?", erişim: 29 Mart 2019, http://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Nedir.

259Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 26.

260 Sevil Gemrik, Fikri Mülkiyet Hakları Bağlamında Korsan Yayıncılığının Ekonomi Politiği, (Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2008): 9.

261Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 26.

64

18 ve 19'uncuyüzyılda modern anlamda fikri ve sınai haklara ilişkin hukuki çerçevelendirme oluşmaya başlamıştır. Bu dönemde çıkan yasalar daha çok iktisadi kazancın kime ait olduğu üzerine odaklanmıştır ki bunun sebebi eser basmanın siyasi nedenlerle kontrollü yürümesi sonucu matbaalar hem bütün sorumluluğu almakta hem de eser basma imtiyazı elde ederek ciddi kazançlar elde etmesindendir.²⁶³

1709'da Kraliçe Anne Kanunu (The Statute of Anne) adıyla İngiltere'de eser sahiplerini koruyan ve ilmi teşvike yönlendirme amacı taşıyan ilk kanun ortaya çıkmıştır ve bu günümüz fikir ve sınai hakların hukuki zeminini oluşturmuştur.264İngiltere eser sahibine tanınan bu hukuki korumayı sağladıktan sonra peş peşe (1734, 1814, 1882 ve 1888 yıllarında)telif haklarına yönelik kanunlar çıkarmış, nihayetinde bu kanunları güncelleyen ve daha kapsamlı olarak 1911'de başlayıp 1956'ya kadar süren bir başka kanun bu süreci izlemiştir.265İngiltere son olarak 1957 yürürlüğe koyduğu "Copyright Act" adlı kanunu 1998 yılında tekrar yenilemiş ve halen "Telif Hakları, Tasarım ve Patent'e Dair Kanun" (Copyrgiht, Desings and Patents Act) adıyla bu kanun fikri ve sınai haklara hukuki koruma sağlamaktadır.266

ABD ise İngiliz modeli etkileriyle başlattığı süreci eser sahiplerine kırk yıl telif hakkı verdiği ve 1790 yılında çıkardığı "Telif Hakları Kanunu" ile başlatmış ve en nihayetinde 1998 yılında çıkardığı "Dijital Milenyum Telif Hakları Kanunu" (Digital Millennium Copyright Act) ile Bern Sözleşmesiyle uyumlu bir telif hakları kanunu yürürlüğe koymuştur.267

Düşünsel olguları derinden etkilemiş ve birçok yeni sürecin başlatıcısı olan Fransız İhtilalı, Fransa'da modern anlamda fikri ve sınai hakların korunmasına ilişkin çalışmalarında başlangıcı olmuştur. Fransız İhtilali ile loncalar ve imtiyazlar ortadan kalkmış; eser sahibinin mülkiyet hakkına dair fikri mülkiyet dönemi başlamış ve eser sahibine çeşitli korumalar sağlayan haklar tanınmıştır.268 Elbette fikri sınai hakların bütünü bir anda hukuki düzlemini bulmamıştır, sanat ve ilmi eserler ve sonrasında da ticari hayatın bir parçası olan marka ve patent gibi haklar güvenceye

263Kültür ve Turizm Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı, "Fikri Hakların Tarihsel Gelişimi", erişim: 30 Mart 2019, http://teftis.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/1258,yahyapdf.pdf?0.

264 Eyyuboğlu - Yavuz, "Fikri Mülkiyet Hakları ve Dijital Telif Yasası", 183.

265 İstanbul Bilgi Üniversitesi Fikri Mülkiyet Hukuku Araştırma ve Uygulama Merkezi, "Fikri Mülkiyet Hukuku".

266 İstanbul Bilgi Üniversitesi Fikri Mülkiyet Hukuku Araştırma ve Uygulama Merkezi, "Fikri Mülkiyet Hukuku".

267Eyyuboğlu - Yavuz, "Fikri Mülkiyet Hakları ve Dijital Telif Yasası", 183-185.

65

kavuşmuştur.269Fransa imtiyazlar döneminden kalma lonca tekelliğini ancak 1789 yılı Fransız İhtilali sonrası yaşanan süreçte 1791 yılında çıkardığı yasal düzenleme ile kırabilmiş ve modern anlamda fikri sınai haklar sürecini başlattıktan sonra yine sair zamanlarda mevzuat güncellemesi ile (1803, 1810, 1854, 1866 yıllarında dört defa daha değiştirmiştir) nihayetinde bugün hala geçerliliğini koruyan 1957 tarihli "Edebi ve Sınai Mülkiyet Hakkında Kanun"unu (Loi sur la propriété et artisque) kabul etmiştir.270

Almanya'da fikri ve sınai hakların gelişimi İngiltere ve Fransa'ya nazaran daha geç bir sürece denk gelmiştir, bunda kuşkusuz siyasi birliğinin geç tamamlanmasının payı büyüktür.271 Almanya'daki sürece baktığımızda telif haklarına ilk olarak 1837'de Prusya'da "Prusya Bilim ve Sanat Eserleri Üzerinden Mülkiyetin Korunması Kanunu"nun çıkmasıyla rastlamaktayız.²⁷² Daha sonraları siyasi birliğinin de tamamlanmasıyla bu yönde çalışmalara hız verilmiş ve 1876, 1901, 1907'de çeşitli düzenlemeler yapılmış ve nihayet halen yürürlükte olan 1965 tarihli "Telif Hakkı ve Komşu Hakların Korunması Hakkında Kanun" (Gesetz über Urheberrecht und Verwandte Schutzrechte) yürürlüğe konulmuştur.273