Bağlantılı Haklar (Komşuluk Hakları)

Bağlantılı haklar, fikir ve sanat eserlerini tanıtan, yorumlayan ya da tespit eden kişi yada kurumların haklarıdır. Bağlantılı haklar FSEK madde 80'de eser sahibinin izniyle bir eseri özgün bir biçimde yorumlayan, tanıtan, anlatan, söyleyen, çalan ve çeşitli biçimlerde icra eden sanatçıların; bir icra ürünü olan ya da sesleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcıları ile radyo - televizyon kuruluşlarının hakları olarak tanımlanmıştır.686

Fikir ve sanat eserini özgün bir şekilde icra eden ve yorumlayan icracı sanatçılar, icrayı ya da sesleri ilk defa tespit eden ses taşıyıcısı (fonogram) yapımcıları ve radyo

6805846 sayılı FSEK, (1952), Madde 45.

681 FSEK Madde 4'te sayılan güzel sanat eserleri: "(1) Yağlı ve suluboya tablolar; her türlü resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazılar ve tezhipler, kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş, ağaç veya diğer madeddelerle çizilen veya tespit edilen eserler, kaligrafi, serigrafiler. (2) Heykeller, kabartmalar ve oymalar, (3) Mimarlık eserleri, (4) El işleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri ile tekstil, moda tasarımları, (5) Fotoğrafik eserler ve slaytlar, (6) Grafik eserleri, (7) Karikatür eserleri, (8) Her türlü tiplemeler."

682 5846 sayılı FSEK, (1952), Madde 2/1.

683 5846 sayılı FSEK, (1952), Madde 3/1.

684 5846 sayılı FSEK, (1952), Madde 45/1.

685 5846 sayılı FSEK, (1952), Madde 45/2.

141

televizyon kuruluşları yani yayıncılar, eser sahibinin haklarına zarar vermemek şartıyla, kanunda öngörüldüğü üzere bağlantılı haklarını kullanabilme imkanına sahiptir.687 FSEK'in fikir ve sanat eserinden sirayet ederek başka bir kişi ya da kuruluşa böyle bir hak tanıması onların fikir ve sanat eserine katkısıyla örtüşmekte olup; uluslararası sözleşmelerde de yer aldığı üzere hakkaniyet hakkı olarak da ifade edilmektedir.688 Hakkaniyet hakkı denmesinin sebebi bazen yaratılan bir eser bir başka sanatçı tarafından yorumlanarak, bir tv yada radyo kuruluşu eliyle yayılmakta, dinlenmekte ve yaygınlaşması bu şekilde artmaktadır.689 İşte yapımcılar, yayıncılar, yorumcular eliyle eserin maddi ve manevi değerinin artmasına ya da kıymetinin bilinmesine sebep olan bu eylemler kanun tarafından korunmaktadır.690

Bağlantılı haklar her ne kadar eser sahibinin eseri üzerinden doğsa da ondan farklı haklardır ve bu hakların da korunması gerekmektedir. Bu gereklilik, fonogramı yapılan, tv ve radyoda yayınlanan ya da icra edilen ürünün fikri niteliğe haiz olması ve ayrıca eserin kitlelere ulaşması yani kamuya arz edilmesindeki imkanları barındırmasından kaynaklanmaktadır.691 Çünkü icracı sanatçılar, fonogram yapımcıları ya da tv radyo kurumları olmasa eserin kitlelere ulaşma imkanı da olamayacaktır ve bu emeğin de korunması gerekmektedir.

Kanun bağlantılı haktan kimlerin yararlanacağını saymak suretiyle belirtmiştir. Bunlar icracı sanatçılar, tv ve radyo kuruluşları ile fonogram (plak) yapımcılarıdır.

4.2.3.1. İcracı Sanatçıların Hakları

İcracı sanatçılar bir eseri nakleden, oynayan, rol alan, dans eden, film ya da görsel işitsel eserin görüntülerini gösteren ya da ona eşlik eden sesleri işitilir hale getiren kişilerdir.692 İcracı sanatçılar madde 80/1'in ifadesiyle eseri yorumlar, tanıtır, anlatır, söyler, çalar ve çeşitli araçlarla icra eder.693 İcra sanatçısının icra etmesinden kaynaklı hakkını kullanabilmesi için eser sahibinin iznine ihtiyacı vardır. Ayrıca eser mutlaka özgün bir şekilde icra edilmelidir. İcra eden, bu icradan dolayı maddi ve manevi haklara sahip olmaktadır.

687Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, 12.

688Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 107.

689Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 108.

690Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 108.

691Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, 1255.

692Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 109.

142

İcracı sanatçılar bağlantı hak sahibi olarak; icranın temsil edilmesi, icranın tespiti (ses ya da görüntülü şekilde kaydı), tespitin çoğalması, tespitin yayılması (satımı), kiralanması ve ödün olarak verilmesi, işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla topluma iletilmesi yada yeniden yayın yoluyla iletilmesi, elektronik ticaret yoluyla satılması, internet gibi dijital ortamlarda erişime sunulması gibi haklara sahiptir.⁶⁹⁴

Ayrıca icracı sanatçı bu haklarını sözleşme ile bir yapımcıya devredebilir. İşte icra sanatçısının bu hakları ihlalini engellemek ya da ihlal edildiği zaman haklarını geri kazanmak için FSEK kapsamında koruma altına alınmıştır.

4.2.3.2. Fonogram Yapımcılarının Hakları

Fonogram yapımcıları en genel ifadeyle bir icrayı yada diğer sesleri ilk defa tespit eden (plak yapımcıları gibi) olarak tanımlanabilir.695 Fonogram ise FSEK madde 1/f'de "sinema eseri gibi görsel-işitsel eserler içindeki ses tespitleri hariç olmak üzere, bir

icrada yer alan seslerin veya diğer seslerin veya ses temsillerinin tespit edildiği ses taşıyıcısı fiziki ortam"696şeklinde tanımlamıştır.

Sesleri tespit etmeyi geniş düşünmek gerekmektedir. Ses tespiti genel bir kavramdır yani bir eser sahibinin eserine dair seslerin tespiti (kayıt altına alma) de olabilir doğa sesleri, üretilmiş sesler vs de olabilir.

Fonogram yapımcısı bir eserin ya da icranın seslerini tespit edecekse ve ondan ticari bir gelir edecekse eser sahibinden izin almak zorundadır. Fonogram yapımcısı hakkını başka birine de devretme imkanına sahiptir.697 Fonogram yapımcısı, eser sahibinden yada icracı sanatçıdan devirle mali hakları kullanma yetkisine de kavuşmaktadır.698 4.2.3.3. Radyo Ve Televizyon (TV) Kuruluşlarının Hakları

Radyo ve tv kuruluşları bir eseri ya da icrayı yayınlayarak komşuluk hakkı elde ederler. Bunlar sesler ve görüntülerin yayınlanması şeklinde yerine getirilir. Bu kuruluşların hakları madde 80/c'de sıralanmıştır. Buna göre bu kuruluşlar, yayınlarının tespit edilmesine; gecikmeli iletimine, yeniden iletimine, uydu ya da kablo ile dağıtımına izin verme ve yasaklama; yayınlarının kamuya açık yerlerde iletilmesine; özel kullanım

694 Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 110.

695 Suluk, Yeni Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Telif Hakları ve Korsanlıkla Mücadele, 110-111.

696 5846 sayılı FSEK, (1952), Madde 1/f.

697 5846 sayılı FSEK, (1952), Madde 80/2.

143

harici, yayınlarının herhangi bir yöntemle doğrudan ya da dolaylı olarak çoğaltılmasına, dağıtılmasına; haberleşme uyduları üzerindeki yada kendilerine yöneltilmiş yayın sinyallerinin diğer bir yayın kuruluşu ya da kablo operatörü ya da diğer üçüncü kişiler tarafından umuma iletilmesi ve şifreli yayınların çözülmesine ilişkin izin verme ya da yasaklama haklarına sahiptirler.⁶⁹⁹

Bu hak bağlamında özellikle özel paralı kanalların ve platformların şifreli yayınların çeşitli yöntemlerle ihlal edilmesi yani kırılması yada sanal ortamda buna ilişkin programların üretilip bu yayınlara erişilmesi radyo ve tv'lerin haklarını ihlal anlamına gelmektedir.

4.2.3.4. Film Yapımcılarının Hakları

Film yapımcıları filmin ilk tespitini yapan, filmi oluşturmak için gerekli organizasyonu oluşturan, mali ya da hukuksal (sözleşmesel) sorumluluğu üstelenen kişi ya da kuruluşlardır.700 Film yapımcıları fonogram yapımcılarına benzer haklarla donatılmıştır, aralarındaki fark ise fonogram yapımcısı seslerin tespitini yaparken film yapımcıları görüntülerin tespitini (kaydını) yapmaktadır.701Film yapımcıları, eser sahibi yada icracı sanatçılarla akdettikleri sözleşme gereği edindikleri hakların ihlali, sanal ortamda film ve dizi siteleri ya da video izleme sitelerinde karşımıza çıkmaktadır.