Bankacılık Sektöründe Rasyo Analizi ve Kullanılan Temel Rasyolar

Banka finansal yönetiminin önemli konularından birisi de finansal varlıklar ve kaynakların yönetimidir. Varlık ve kaynak yönetimi amaçlarının neler olduğu açık olarak anlaşılmadıkça, karar almak güçleşir.

Diğer ticari işletmelerde olduğu gibi bankaların da belirli bir dönem içinde faaliyetlerinin değerlendirildiği ve finansal analizde kullandıkları en önemli finansal tabloların başında, bankaların finansal yönetiminin ana noktasını oluşturan varlık ve kaynak yapısını içeren bilanço ve gelir tablosu yer almaktadır. Finansal tablo analizi, banka yönetiminden ve yatırım uzmanlarından alınan bilgiler, dergiler vb. yayınlar ile banka tarafından yayınlanan diğer ek bilgilerle birlikte yıllık rapora dayanır. Bankaların finansal tablo analizinde en önemli konu, eğilimlerdeki, tutarlardaki ve ilişkilerdeki temel değişmeleri belirlemek ve bu değişikliklerin nedenlerini ortaya koymaktır.

Finansal rasyolar, hem işletme yöneticilerine, işletme faaliyetlerinin planlanan hedeflere ulaşıp ulaşmadığını denetlemek, hem işletme sahip ve hissedarlarına, kendi paylarındaki değer artış ve azalışlarını öğrenmek, hem de işletmeye kredi verecek kişi veya kuruluşlara, işletmenin borç ödeme yeteneğini saptamak açısından fayda getirmektedirler.

Rasyolar, finansal tablo kalemleri arasındaki ilişkiyi göstermek için belirlenir. Bu ilişkileri açıklayan tüm rasyoların hesaplanması anlamsız olacağı gibi, yalnız başına hesaplanan ve birbirleri ile ilişkisi bulunmayan birkaç rasyo da yetersizdir. Bu nedenle, birbiriyle ilişkisi bulunan bir grup rasyonun hesaplanması ve buna göre açıklamada bulunulması gerekir (Copeland, Weston, 1992: 190).

Bulunan rasyolar yalnız başlarına bir anlam ifade etmezler. Hesaplanan finansal rasyoların yorumlanması gerekir. Yapılacak yorumlarda, standart rasyolarla ve geçmiş yıl rasyoları ile yapılacak karşılaştırmalar sonucunda ortaya çıkarılan sapmaların nedenleri açıklanmalıdır.

Rasyo analizi farklı şekillerde uygulanabilir. Rasyo analizi tekniğinde aynı bankaya ait geçmişe dönük ve geleceğe yönelik rasyolar karşılaştırılır. Burada amaç, bankanın zaman içerisindeki finansal durumu, likiditesi, kârlılığı ve performansı konusunda ihtiyaç duyulan bilgilerin üretilmesidir.

Bir başka karşılaştırma işlemi, aynı gruptaki benzer bankaların, sektördeki standart oranlarla karşılaştırmasının yapılmasıdır. Ancak, bu işlemin yapılabilmesi için bankacılık sektörünün standart rasyolarının bilinmesi gerekir (Akıncı ve Erdoğan, 1995: 256). Bu araştırma, bu iki yöntemin birlikte kullanılmasıyla gerçekleştirilmiştir.

TBB tarafından yayınlanmakta olan, bankacılık sektöründe finansal analizde kullanılabilecek başlıca rasyolar aşağıdaki gibidir: (TBB (b), 2013)

Sermaye Yeterliliği Rasyoları:

- Sermaye Yeterliliği Standart Rasyosu (SYR): (Özkaynaklar / Risk Ağırlıklı Varlıklar)

Hesaplama Formülü: Özkaynaklar / ((Kredi + Piyasa + Operasyonel Risk İçin Gerekli Sermaye Yükümlülüğü)*12,5)*100

- Özkaynaklar / Toplam Aktifler

- Özkaynaklar / (Mevduat + Mevduat Dışı Kaynaklar) - Bilanço İçi Döviz Pozisyonu / Özkaynaklar

- Net Bilanço Pozisyonu / Özkaynaklar

- (Net Bilanço Pozisyonu + Net Nazım Hesap Pozisyonu) / Özkaynaklar

Bilanço Yapısı Rasyoları:

- TP Aktifler / Toplam Aktifler - YP Aktifler / Toplam Aktifler - TP Pasifler / Toplam Pasifler - YP Pasifler / Toplam Pasifler - YP Aktifler / YP Pasifler - TP Mevduat / Toplam Mevduat

- TP Krediler ve Alacaklar / Toplam Krediler - Toplam Mevduat / Toplam Aktifler

- Alınan Krediler / Toplam Aktifler

Aktif Kalitesi Rasyoları:

- Finansal Varlıklar (Net) / Toplam Aktifler - Toplam Krediler / Toplam Aktifler - Toplam Krediler / Toplam Mevduat

- Takipteki Krediler (Brüt) / Toplam Krediler - Takipteki Krediler (Net) / Toplam Krediler - Özel Karşılıklar / Takipteki Krediler (Brüt) - Duran Aktifler / Toplam Aktifler

- Tüketici Kredileri / Toplam Krediler

Likidite Rasyoları

- Likit Aktifler / Toplam Aktifler

- Likit Aktifler / Kısa Vadeli Yükümlülükler - TP Likit Aktifler / Toplam Aktifler

- YP Likit Aktifler / YP Pasifler

Kârlılık ve Gelir-Gider Rasyoları

- Net Dönem Kârı (Zararı) / Toplam Aktifler - Net Dönem Kârı (Zararı) / Özkaynaklar - Vergi Öncesi Kâr / Toplam Aktifler

- Net Dönem Kârı (Zararı) / Ödenmiş Sermaye

- Özel Karşılıklar Sonrası Net Faiz Geliri / Toplam Aktifler

- Özel Karşılıklar Sonrası Net Faiz Geliri / Toplam Faaliyet Gelirleri - Faiz Dışı Gelirler (Net) / Toplam Aktifler

- Faiz Dışı Gelirler (Net) / Diğer Faaliyet Giderleri - Diğer Faaliyet Giderleri / Toplam Faaliyet Gelirleri

- Kredi ve Diğer Alacaklar Değer Düşüş Karşılığı / Toplam Aktifler - Faiz Gelirleri / Faiz Giderleri

- Faiz Dışı Gelirler / Diğer Faaliyet Giderleri - Toplam Gelirler / Toplam Giderler

- Faiz Gelirleri / Toplam Aktifler - Faiz Giderleri / Toplam Aktifler - Faiz Gelirleri / Toplam Gelirler - Faiz Giderleri / Toplam Giderler

Rasyolarda Kullanılan Formüller ve Açıklamalar:

- Duran Aktifler = İştirakler (Net) + Bağlı Ortaklıklar (Net) + Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar (Net) + Maddi Duran Varlıklar (Net) + Maddi Olmayan Duran Varlıklar + Satış Amaçlı Elde Tutulan (2007'den sonra "ve Durdurulan Faaliyetlere İlişkin") Duran Varlıklar + Takipteki Krediler - Özel Karşılıklar - Mevduat Dışı Kaynaklar = Bankalararası Para Piyasalarına Borçlar + Alınan

Krediler + Fonlar + İhraç Edilen Menkul Kıymetler (Net) - Döviz Pozisyonu = YP Pasifler - YP Aktifler

- Net Bilanço Pozisyonu ve Net Nazım Hesap Pozisyonu: "Bankalarca Kamuya Açıklanacak Finansal Tablolar ile Bunlara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar

Hakkında Tebliğ" kapsamındaki Dipnotların "Mali Bünye" ile ilgili bölümündeki "Kur Riskine İlişkin Bilgiler" tablosundan kullanılmaktadır.

- Finansal Varlıklar (Net) = Gerçeğe Uygun değer Farkı K/Z'a Yansıtılan Finansal Varlıklar (Net) + Satılmaya Hazır Finansal Varlıklar (Net + Vadeye Kadar Elde Tutulacak Yatırımlar (Net) + Riskten Korunma Amaçlı Türev Finansal Varlıklar

- Duran Aktifler = İştirakler (Net) + Bağlı Ortaklıklar (Net) + Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar (Net) + Maddi Duran Varlıklar (Net) + Maddi Olmayan Duran Varlıklar + Satış Amaçlı Elde Tutulan (2007'den sonra "ve Durdurulan Faaliyetlere İlişkin") Duran Varlıklar + Takipteki Krediler - Özel Karşılıklar - Tüketici Kredileri : "Bankalarca Kamuya Açıklanacak Finansal Tablolar ile

Bunlara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar Hakkında Tebliğ" kapsamındaki Dipnotların "Aktifler" ile ilgili bölümündeki "Toplam Tüketici Kredileri, Bireysel Kredi Kartları, Personel Kredileri ve Personel Kredi Kartları" tablosu toplamı kullanılmaktadır.

- Takipteki Krediler (Net) = Takipteki Krediler (Brüt) - Özel Karşılıklar

- Likit Aktifler = Nakit Değerler ve TCMB + Gerçeğe Uygun Değer Farkı K/Z Yansıtılan FV (Net) + Bankalar ve Diğer Mali Kuruluşlar (2007'den sonra "Bankalar" olarak değişmiştir) + Para Piyasalarından Alacaklar + Satılmaya Hazır Finansal Varlıklar (Net)

- Kısa Vadeli Yükümlülükler: "Bankalarca Kamuya Açıklanacak Finansal Tablolar ile Bunlara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar Hakkında Tebliğ" kapsamındaki Dipnotların "Mali Bünye" ile ilgili bölümündeki Likidite Riski tablosundan "Vadesiz ve 1 Ay Vadeli" bilgileri kullanılmaktadır.

- Özel Karşılıklar Sonrası Net Faiz Geliri = Faiz Gelirleri - Faiz Giderleri - Kredi ve Diğer Alacaklara İlişkin Özel Karşılıklar

- Faiz Dışı Gelirler Net) = Net Ücret ve Komisyon Gelirleri/Giderleri + Temettü Gelirleri + Ticari Kar/Zarar + Diğer Faaliyet Gelirleri