3.1 Araştırma Modeli
Yabancı sermayenin TBS’deki payı ve performansının analiz edildiği bu araştırma, yapısı itibarıyla mevcut bir durumu araştırmaya yönelik olduğundan betimsel araştırma yöntemlerinden tarama modeli üzerine kurulmuştur. Sonuçların daha açık ve anlaşılır olması açısından da bu modelin kullanılması hedeflenmiştir. Bu amaçla, en uygun analiz tekniği olarak rasyo analizi tekniği kullanılmıştır.
Sektördeki toplam yabancı sermaye payının 30 Eylül 2013 tarihi itibarıyla araştırıldığı kısımda, banka sermayelerinde doğrudan pay sahibi olan yabancı sermaye ile literatürde yer alan geçmiş çalışmaların bir eksiğini gidermek üzere halka açık paylardaki yabancı sermaye hâkimiyeti de araştırılacaktır.
ING Bank A.Ş. ile birlikte yabancı bankaların performansının analiz edildiği kısımda ise BDDK, TBB ve bankaların kendi internet sitelerinden alınan finansal tablo bilgileri ile TBB’nin üçer aylık dönemler itibarıyla yayınladığı rasyo setleri kullanılmıştır. Şube ve personel sayıları, aktif toplamı, özkaynak, krediler, mevduat, net kâr rakamları ile TBB rasyo setinde yer alan sermaye yeterliliği, bilanço yapısı, aktif kalitesi, likidite ve kârlılık-gelir gider rasyoları kullanılan başlıca değişkenlerdir. 2001 yılsonundan 2012 yılsonuna kadar toplam 12 dönem itibarıyla sözkonusu değerlerin gelişimi incelenecektir.
3.2 Evren ve Örneklem
Sektördeki toplam yabancı sermaye payının araştırıldığı kısımda, 30 Eylül 2013 itibarıyla, 4 katılım bankası da dâhil olmak üzere TBS’deki 49 banka dâhil edilmiştir.
ING Bank A.Ş. ile birlikte yabancı sermayeli bankaların performansının analiz edildiği kısımda ise kullanılan bilgiler çoğunlukla TBB kaynaklı olduğundan ve katılım bankaları TBB’ye değil TKBB’ye bağlı olduğundan, ayrıca aktif büyüklük olarak sektör toplamı içinde küçük bir yere sahip olduklarından, 4 katılım bankası dâhil edilmeyerek diğer 45 bankanın bilgileri kullanılmıştır.
3.3 Veri Toplama Teknikleri
Bu araştırmada kullanılan veriler, BDDK, TBB, TCMB gibi sektörün otorite konumundaki kurumları ile bankaların internet sitelerindeki finansal raporlarından alınmıştır. Ayrıca, Yüksek Öğretim Kurulu’nun Ulusal Tez Merkezi’nde paylaşıma sunulmuş olan yüksek lisans ve doktora tezleri ile kütüphane ve internet üzerinden temin edilen dergi, makale ve diğer dokümanlar da yardımcı kaynak olarak kullanılmıştır.
Literatür taraması sonucu, sektördeki yabancı sermaye payını belirten geçmiş çalışmalarda, sadece YSB sınıfındaki bankaların sektörün toplam aktifinden aldıkları paylar verilmiş, ayrıca söz konusu sınıfa girmeyen diğer bankalardaki yabancı payları ile borsada işlem gören hisselerdeki yabancı paylarının ihmal edilmiş olduğu görülmüştür. Bu eksiği gidermek amacıyla, tüm bankalardaki yabancı sermayeler incelenmiş ve özellikle borsada işlem gören hisselerdeki yabancı sermaye bilgisini edinmek amacıyla, söz konusu bilgileri verebilecek konumdaki kurum olan MKK’ya başvurulmuş ve edinilen bilgiler de araştırmada kullanılmıştır. MKK hükümleri gereği, bilgi talebi başvurusu tez danışmanı, enstitü sekreteri ve şahsımın imzaladığı bir dilekçe ve verilecek bilgilerin tez dışında bir yerde kullanılmayacağına dair bir gizlilik taahhütnamesi ile yapılmıştır.
3.4 Verilerin Analizi
Değerlendirme kısmı iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, öncelikle karşılaştırılabilir olması açısından 1980 ile 2000 yılları arasında YSB’leri de içerecek şekilde, banka grupları bazında TBS’deki banka, şube ve personel sayıları gibi değişkenlerin gelişimi verilecek olup ardından YSB’lerin sektörün önemli finansal kalemleri olan toplam aktif, net kâr, krediler, mevduat ve özkaynaklarından aldığı paylar TBB’den edinilen bilgilere göre belirtilecektir.
Geçmiş dönemlerde özellikle TCMB tarafından zaman zaman yayınlanan ancak sektöre olan ilgi sebebiyle sürekli takip edilmesinin uygun olacağı kanaatinde olduğum sektördeki toplam yabancı sermaye payı, borsada işlem gören hisselerdeki yabancı paylarını da içerecek şekilde detaylı olarak hesaplanacak ve yabancı sermayenin
sektörün toplam aktiflerinden aldığı pay olarak ortaya konulacaktır. Burada önemli nokta, TCMB’nin yayınladığı bu oran dışında, literatürde yabancı paylarını araştıran geçmiş çalışmalarda, sadece YSB sınıfındaki bankalardaki yabancı payları ele alınıp diğer bankalardaki yabancı paylarının ve borsada işlem gören hisselerdeki yabancı hâkimiyetinin de göz ardı edilmiş olmasıdır. Tezin bu bölümünde, 30 Eylül 2013 itibarıyla sektörde faaliyet gösteren 4 katılım bankası dâhil 49 bankanın tamamı incelenmiş ve borsada işlem gören hisselerdeki yabancı payı da dâhil edilerek sektördeki toplam yabancı sermaye payı hesaplanmıştır.
49 bankanın sermayesinde doğrudan pay sahibi olan yerli ve yabancı gerçek ya da tüzel kişi bilgileri TBB, BDDK, Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) ve bankaların kendi resmi internet sitelerinde yayınladıkları bilgilerden alınmıştır. Asıl önemli nokta olan borsa da işlem gören hisselerdeki yabancı payları bilgisini edinebilmek için ise söz konusu bilgilere sahip tek kuruluş olan MKK’ya, tez danışmanı ve fakülte sekreteri imzası içeren bir dilekçe ve MKK hükümleri gereği zorunlu tutulan, verilecek bilgilerin sadece tezde kullanılacağını garanti ettiğimiz bir gizlilik taahhütnamesi ile başvuru yapılmıştır. Gelen cevapta yer alan bilgiler, toplam halka açıklık oranlarının teyidi açısından, diğer kaynaklardan temin edilen bilgilerle karşılaştırılmış ve bazı bankalarda ufak da olsa farklılıkların olduğu tespit edilmiştir. Ancak, Borsa İstanbul A.Ş. (BİST)’de işlem gören menkul kıymetleri saklayan ve piyasalara menkul kıymet transfer hizmeti sunan resmi bir finans kuruluşu olması sebebiyle MKK’dan alınan kesin bilgiler hesaplamalarda kullanılmıştır.
Ayrıca, sermayesinde yabancı pay sahipliği barındıran bankalardaki yabancı sermayedarlara ait özet bilgiler de banka bazlı olarak özet halinde sunulmuştur. Kamuoyunda zaman zaman su yüzüne çıkan yabancı sermaye konusundaki hassaslığa istinaden, özellikle hangi ülkelerden ve ne ölçüde yabancı hâkimiyeti olduğuna dair aydınlatıcı bilgi verilmesi hedeflenmiştir.
İkinci bölümde ise, ING Bank A.Ş. örneği ile birlikte sektör geneliyle karşılaştırmalı olarak YSB’lerin 2001-2012 yılları arasındaki performansı, özellikle ING Bank A.Ş.’nin yabancıya satıldığı 2007 yılsonunun öncesi ve sonrası ile oran analizi yöntemi kullanılarak değerlendirilecektir. Kullanılan bilgiler büyük oranda,
katılım bankalarının dâhil olmadığı TBB tarafından yayınlandığından, katılım bankalarına ait bilgileri içermeyecektir.
Sektörün aktif toplamından aldığı payın, YSB sınıfındaki diğer bankalarla karşılaştırıldığında kayda değer düzeyde olması, özellikle Hollanda merkezli ING Bank N.V.’ye yapılan satışın 2007 gibi satış öncesi ve sonrası gelişmelerin değerlendirilmesine olanak sağlayacak bir zamanda ve %100 olarak gerçekleşmiş olması, ING Bank A.Ş.’nin örnek olarak seçilmesindeki etkenlerdir.
Kriz sonrası gelişimi de görebilmek adına 2001 yılından başlayarak Eylül 2013 dönemine kadar geçen sürede sektördeki banka, şube ve personel sayıları verilmesinin ardından yabancı sermayenin ve ING Bank A.Ş.’nin sektörün toplam aktif, krediler, mevduat ve net kârından aldığı paylar incelenmiştir. Bu rakamsal büyüklükler, önemli rasyolardaki gelişimin rasyo analizi yöntemiyle gözden geçirilmesiyle desteklenmiştir.