BAĞIMSIZ DENETİM KALİTESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Bağımsız denetim kalitesini etkileyen faktörlerin belirlenebilmesi için öncelikle

“kalite” ve buna bağlı olarak “bağımsız denetim kalitesi” kavramı üzerinde durmakta fayda vardır.

Özellikle işletmecilik alanında önemli bir yeri olan kalite kavramı, müşterilerin beklentilerine uygun olarak rakip firmalardan daha uygun, daha ucuz ve daha güvenli mal ve hizmet sunulması ile toplam kaliteye ulaşılmasını hedeflemektedir. Bu doğrultuda

65 Hilmi Kırlıoğlu, “Enron Sonrası Bağımsız Denetimde Yaşanalar”, Muhasebe ve Finansman Dergisi Temmuz 2004, Cilt:23, ss.29-31

66 Sarısoy, a.g.e., s.18

21

işletme yönetimi açısından kalite kavramı, müşterinin beklentilerini karşılama düzeyi olarak açıklanmaktadır.⁶⁷

Bağımsız denetim kalitesi kavramı, kalite tanımı ile örtüşen çeşitli tanımlara sahip olmakla birlikte en sık kullanılan tanım L.E. DeAngelo tarafından yapılmıştır.

DeAngelo’ya göre bağımsız denetim kalitesi; denetçinin, denetlenen işletmenin muhasebe sistemindeki ihlalleri bulma ve raporlama olasılığı olarak ifade edilmektedir.

Başka bir anlatımla, denetçinin, işletme finansal tabloları üzerindeki keyfi uygulamaların önüne geçebilmesi bağımsız denetim kalitesini göstermektedir.⁶⁸

Bilgi kullanıcılarının finansal tablolara ilişkin beklentilerinin karşılanma düzeyi olarak da nitelendirilen bağımsız denetim kalitesi; denetim standartları açısından, denetçinin ilgili tüm standartlara uygun davranması olarak açıklanabilir. Buradan hareketle denetim standartlarına uygunluğun, denetim kalitesi düzeyine etki ettiğini söylemek mümkündür.⁶⁹

Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 660 sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’ye göre bağımsız denetim kalitesi; “Denetimde gerekli kaliteyi ve kamuoyunun yapılan bağımsız denetime olan güvenini sağlamak amacıyla bağımsız denetim kuruluşu ya da bağımsız denetçi tarafından yapılan işin, belirlenen standart ve ilkelere uygun olarak yapılmasını temin etmek için oluşturulan sistem” olarak tanımlanmaktadır.⁷⁰

Bağımsız denetim kalitesi kavramı ile ilgili ulusal ve uluslararası çeşitli düzenleyici kurumlar tarafından da benzer nitelikte tanımlar yapılmış olmakla birlikte tek tek bu tanımlara değinilmeyecektir. Bağımsız denetim kalitesi ile ilgili genel bir çerçeve çizilebilmesi için bağımsız denetim kalitesini etkileyen faktörlerinde ele alınması gerekmektedir.

67 Zeyyat Sabuncuoğlu, Tuncer Tokol, İşletme, 7. b, Bursa: Furkan Ofset, 2009 , ss.33-34

68 Jonas Tritschler, Audit Quality:Association Between Published Reporting Errors and Audit Firm Characteristics, Springer Gabler, Austria, 2014, s.10

69 Tristschler, a.g.e.

70 660 sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 2 Kasım 2011 Tarihli, 28103 Sayılı Resmi Gazete, 2. Madde, 1.

Fıkra, (g) bendi

22

DeAngelo’nun bağımsız denetim kalitesi tanımına dayalı olarak denetim kalitesini etkileyen faktörler Wooten tarafından “denetim kalitesi küresi” olarak ifade edilmektedir.⁷¹

Şekil.1: Denetim Kalitesi Küresi: Sebep-Sonuç Diyagramı

Kaynak:Jonas Tritschler, Audit Quality:Association Between Published Reporting Errors and Audit Firm Characteristics, Springer Gabler, Austria, 2014, s.26

Şekil.1’den de görüleceği gibi Wooten’e göre denetim kalitesini etkileyen unsurlar aşağıdaki gibi özetlenebilir⁷²:

➢ Denetim süresi (audit tenure): Denetim firmasının denetlenen işletmeyi peş peşe denetlediği toplam denetim yılını ifade eder.

➢ Denetim firmasının büyüklüğü (audit firm size): Denetim firmasının tanınmışlık düzeyi arttıkça denetim kalitesinin de artacağı kastedilmektedir.

➢ Denetim ücreti (audit fees): Vekalet teorisinden kaynaklanan vekaletin maliyeti olarak ifade edilebilir.

71 Tirtschler, a.g.e., s.26

72 Tritschler, a.g.e., ss.40-60

23

➢ Denetim dışı hizmetler (non-audit services): Denetim firmasının denetlenen firmaya sağladığı denetim dışı hizmetleri kapsamaktadır. Bu konu suiistimal riskleri içerdiği için denetim kalitesini etkileyen hassas unsurlar içerisinde yer almaktadır.

➢ Denetlenen firma ve sektör tecrübesi (industry/client/audit experience): Denetim firmasının denetlenen firma ve sektörüne ilişkin daha önce bir denetim tecrübesi olup olmaması da denetim kalitesini etkilemektedir.

➢ Muhasebe ve denetim bilgisi (accounting and audit knowledge): Denetçinin denetim faaliyetini gerçekleşebilmesi için muhasebe, denetim ve ilişkili alanlarda gerekli eğitim-öğretimi (learning&education) almış olması şarttır.

➢ Bağımsızlık (independence): Denetçinin, denetim sürecini tarafsızca yürütmesini ifade eder.

➢ Denetime özgü çaba ve kaynak çeşitliliği (audit effort & resource mix): Denetçinin denetim faaliyeti kapsamında sarf ettiği süre de dahil olmak üzere gerçekleştirildiği tüm çalışmaları ifade etmektedir. Dolaylı olarak bu çalışmalar neticesinde denetçinin görüşüne dayanak oluşturmak üzere elde ettiği kanıtların nicel ve nitel yönden çeşitliliği denetim kalitesini artırıcı bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.

➢ Denetim yöntemleri ve kullanılan araçlar (audit methodology & tools): Denetim ekibinin ne yapacağı, nasıl yapacağı, niçin yapacağı ile nihai denetim görüşü oluşturmak amacıyla yapılan tüm faaliyetleri kapsamaktadır.

➢ Yasal sorumluluk (legal liability): Denetçinin temel sorumluluğu denetlenen işletme ile yapılan sözleşeme hükümlerine uyum sağlamaktır. Bununla birlikte işletmenin;

sözleşmeye bağlı olmayan kredi verenler, yatırımcılar ve diğer bilgi kullanıcıları gibi üçüncü taraflara karşı finansal durumuna ilişkin onay verme sorumluluğu da vardır.

Bağımsız denetim kalitesini belirleyen ve/veya etkileyen faktörlere ilişkin literatürde çok sayıda çalışma mevcuttur. Kaliteyi etkileten faktörlerin neler olduğu ile ilgili yapılan araştırmalar görece daha az sayıda iken, bir ya da birkaç faktörün tek başına bağımsız denetim kalitesine olan etkisinin incelendiği çalışmalara daha fazla ağırlık verilmiştir.

Bağımsız denetim kalitesi üzerinde etkili olan faktörler konusunda Şebnem Ada’nın Eylül 2016 yılında tamamlamış olduğu doktora tezinde, ulusal ve uluslararası alanda bağımsız denetim kalitesi üzerine yapılan çalışmalardan hareketle denetim kalitesini etkileyen faktörlerin beş ana unsurdan oluştuğu sonucuna ulaşılmıştır.

24

Grafik.1: Denetim Kalitesini Etkileyen Faktörlerin Dağılımı

Kaynak: Şebnem Ada, Bağımsız Denetim Kalitesi Üzerinde Etkili Olan Faktörler:Türkiye Örneği, (Doktora Tezi), Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eylül 2016, s.46

Grafik.1’de görüleceği gibi denetim kalitesini etkileyen faktörler üzerine literatürde yapılan araştırmalar içerisinde %56 (51 çalışma) ile en sık bahsedilen faktörün bağımsız denetçi ile ilgili özellikler olduğu vurgulanmıştır. Hemen arkasından %46 (42 çalışma) ile denetimi yapan bağımsız denetim firması ve %40 (36 çalışma) ile denetlenen işletmenin özellikleri gelmektedir. Denetim kalitesini etkileyen diğer unsurlar ise %14 (13 çalışma) ile yasal düzenlemeler ve kurumlar, %5 (5 çalışma) ile denetim sürecinde bilişim teknolojilerinin kullanımı olarak sıralanmıştır.⁷³