3.3. BAĞIMSIZ DENETİM
3.3.2. Bağımsız Denetimin Yararları
Kişi ve kuruluşlar işletmelerle ilgili karar alabilmek için güvenilir bilgiye ihtiyaç du- yarlar. İşletmelerden elde edilen bilgilerin güvenilir olmama riski vardır. Bunun neden- leri muhasebe bilgilerinin çokluğu ve karmaşıklığı, ilgililerin çoğunluğunun işletmeden uzak olması ve bilgiyi sağlayanların eğilimleri olarak sıralanır. (Bozkurt, 2012)
Global dünyada karar vericilerin istedikleri bilgiye ilk elden ulaşmaları imkansıza yakındır. Bilgi başka kişilerden elde edildiğinde ise kasten ya da kasıtsız olarak yanlış beyan edilme olasılığı yükselir. Bilgi talep eden ile amacı çelişen bir kişi tarafından sağ- lanıyorsa tarafsızlığını yitirme riski doğar. Bilgi yanlış ya da eksik aktarılabilir. Ayrıca, işletmeler ve işlemler genişleyip karmaşıklaştıkça kontrol edilmesi güçleşir. (WEB_1, 2013)
Bilgi riskini azaltmak için bilgiyi talep edenin yapabileceği üç şey vardır: istediği bilgiyi kendi başına elde edip kontrol etmek, karşı tarafa güvenmek ya da en yaygın yol olarak bağımsız denetim görüşüne başvurmak.
Görüldüğü gibi bağımsız denetimin önemini arttıran başlıca sebep güvenilir bilgi sağlama işlevidir. Bağımsız denetimi, önemli kılan unsurlardan bir diğeri ise, yönetime mali tablolarla ilgili olarak tahmin, analiz, denetim ve rapor hazırlama gibi konular üze- rinde, geleceğe ait kararların saptanmasında yol gösterici olmasıdır.
Ayrıca; işletme büyüklüğünün artması, işletmelere olan devlet müdahalesinin ço- ğalması, işletme ile ilgili çıkar gruplarının kuvvetlenmesi ve çoğalması, iş yaşamındaki rekabet ortamının şiddetlenmesi, insan faktörünün önem kazanması gibi hususlar da bağımsız denetimin önemi ile paralellik arz eder. (Aktuğoğlu, 1996)
Bağımsız denetimin, hem denetlenen firmaya, hem de kamuya ve devlete yararları söz konusudur.
3.3.2.1. Bağımsız Denetimin Denetlenen Firmaya Yararları
Bağımsız denetimin, denetimi yapılan firmaya yararlarını aşağıdaki gibi sıralayabili- riz;
• İşletme kayıt ve belgelerine dayalı olarak düzenlenen finansal tabloların gerçeği yan- sıtıp yansıtmadığını saptar.
• İşletme faaliyetlerinin yasal düzenlemelere uyguluğunu araştırır, uygunsuzluk varsa düzeltir. (Doğan ve Hatunoğlu, 1996)
• İşletme yönetimi ve işletme çalışanlarının sahtekarlık yapma eğilimlerinin kısılması- na yardımcı olur.
• Denetlenmiş finansal tablolar vergi beyannamelerini oluşturacaklarından, bu tablola- rın güvenilirliği, devlet tarafından yapılacak bir vergi denetiminin riskini azaltır. (Güredin, 2000)
• Denetlenmiş finansal tablolar işletme yöneticilerinin alacağı kararlara ışık tutar. • Finansal tablo ve raporlar üzerinde analizler yaparak, işletmenin ekonomik durumu-
nu yetkili mercilere tam ve güvenilir olarak aktarır. Bu durum, işletmenin kredibilite- sini arttırır.
• İşletme yönetimi ve çalışanlarının yaptıkları faaliyetlere yardımcı olarak, bu faaliyet- lerin etkinliğini arttırır.
• İç kontrol sisteminin etkinliğini sağlar.
3.3.2.2. Bağımsız Denetimin Kamuya Yararları
Bağımsız denetimin kamuya yararlarını şöyle sıralayabiliriz;
• Sermaye Piyasası, her şeyden önce güven ortamına dayandığından, bu piyasadaki bilgilerin doğru ve güvenilir olması gerekir. Sermaye piyasasının etkin ve verimli ça- lışabilmesi için, tüm ilgili ve önemli bilgilerin kamuya açıklanan raporlarda yer al- ması lazımdır. Bunun sağlanmasının en etkili yolu, bağımsız denetimdir. (Uman, 1985)
• Mali Kurumlar (Örneğin, Ticaret Bankaları ve Yatırım Bankaları) ödünç verme veya mali katılma dolayısıyla temasta bulundukları teşebbüs sahiplerinden, işlerinin ve iş- letmelerinin iktisadi ve mali durumu hakkında esas bilgi ve detaylı raporlar istemek- tedirler. Bu raporların, açılacak kredilere veya yapılacak finansmanlara dayanak ola-
bilmeleri için yetkili ve tarafsız inceleme organlarınca düzenlenip onaylanmaları la- zımdır. Bu raporların istenen özelliklerde olabilmesi için bağımsız denetime tabi tu- tulması gerekir.
• Denetlenmiş finansal tablolar, işverene ve işçi sendikalarına ücretlerin ve sosyal yar- dımların pazarlığında nesnel bilgiler sağlayarak yardımcı olur.
• Bir işyerinin satılması, alınması ya da başka bir işyeri ile birleştirilmesi hallerinde, alıcı ve satıcı taraflara güvenilir nesnel bilgiler sağlar.
• Denetlenmiş finansal tablolar işletme ile ilgili taraflara, özellikle işletme ile iş ilişkisi olan müşterilere, denetlenen işletmenin karlılığı, faaliyetlerinin verimliliği ve finan- sal yapısının durumu hakkında güvenilir bilgiler sağlar. (Güredin, 2000)
• Kamuya açıklanan denetlenmiş finansal tablolar, işletmeye yatırım yapacak yatırım- cıları işletme ile ilgili olarak doğabilecek risklerden korur.
• Denetlenmiş finansal tablolar, bir işletme ile ilişkide bulunan tüm kurumlara, o iş- letme hakkında tarafsız, objektif ve güvenilir bilgi verir.
3.3.2.3. Bağımsız Denetimin Devlete Yararı
Bağımsız denetim, ülkeye bilgi üretimi ve planlama açısından yararlar sağlayacaktır. Şöyle ki; sağlıklı verilere dayanılarak yapılan planlama, kamu gelir ve harcamalarında, devletin teşvik, kredi politikalarında ve genel ekonomik politikalarda daha gerçekçi, etkili ve verimli olunmasında temel oluşturacaktır. (Çelen, 2011)
Bağımsız denetim, vergi gelirlerinin artmasında da devlete yardımcı olur. İşletme or- tak ve yöneticilerinin vergi konusunda sahtekarlık yapma güdülerini yok eder. (Dede, 1995)
Vergi denetim elemanları, bağımsız denetçiler tarafından düzenlemiş mali tabloları incelemeye daha az zaman ayıracaklarından, diğer vergi kayıp ve kaçaklarına yönelebi- leceklerdir.
Kamu İktisadi Teşebbüsleri, Belediyeler, Dernek ve Vakıflar ile bunlara ait iktisadi teşekküllerin bağımsız denetime tabi tutulmaları, bu kuruluşlardaki yolsuzlukların ön- lenmesine ve bu kuruluşların etkin çalışmalarına yardımcı olacaktır. (Çelen, 2011)
Özellikle ülkemiz açısından özelleştirilmek istenen KİT’lerin bağımsız denetime tabi tutulmaları, bu kuruluşlar hakkında yatırımcılarına doğru ve güvenilir bilgi verecektir.