Bağımsız Denetçinin Sorumlulukları 1 Bağımsız Denetçinin Mesleki Sorumlulukları

Bağımsız denetçinin mesleki sorumluluklarının başında iş gördüğü ortamın beklenti- lerine uygun nitelik ve türde bağımsız denetim hizmeti vermek gelir.

Bağımsız denetçinin mesleki sorumluluklarının temelinde yanlışlıkların araştırması yer almaktadır. Yanlışlıkların gözden geçirilmesinde ise özellikle kasıtlı düzensizlikler

ve hilelerin otaya çıkartılmasını sağlayacak mesleki önlemlerin yürürlüğe konması önem kazanmaktadır. Bu bakımdan bağımsız denetçini mesleki sorumluluklarının olu- şumunda, düzensizlik risklerinin dikkate alınması, yönetsel bütünleşme ve mesleki kuş- ku dengesinin kurulması, müşteri işletmenin yasal olmayan davranışlarının değerlendi- rilmesi ve hatalar, düzensizlikler ve yasadışı işlemleri kavramaya yönelme türünden bazı alanların ağırlık kazanması söz konusudur. (Önçü vd, 2012)

Düzensizlik risklerinin dikkate alınması ile yönetsel bütünleşme ve mesleki kuşku dengesinin kurulmasında çıkış noktası, mesleki özen standardı başta olmak üzere dene- tim çalışmalarının hata ve düzensizlikleri otaya çıkartacak ölçüde planlanması, uygu- lanması ve sonuçların değerlendirilmesi ile ilgili çalışma alanı standardıdır. İncelemede işletme yönetimini, ön yargı ile kusursuz veya kusurlu görmeden belirlenen denetim faaliyetinin yürütülmesi uygun olanıdır. Aksi halde, ön yargılı kusursuzluk kabulü, hata ve hilelerin fark edilmemesine yahut önyargılı kusurluluk atfı, denetim sürecinin fazlası ile ayrıntılandırılması ve denetim maliyetlerinin, denetimin sağlayacağı yarar ve çalışma dengesinin bozulmasına yol açar.

İşletme sahipleri, yöneticileri veya işletme adına hareket eden çalışanların hukuk ku- rallarını ve mevzuatı aşan davranışları, genelde işletmenin faaliyet sonucunu etkileme- dikçe ve denetçinin Genel Kabul Görmüş Denetim Standartlarına göre yürüttüğü bir denetimde ortaya çıkmadıkça, bilgisi dışında kalabilir. Bağımsız denetçinin, müşteri işletmenin yasal olmayan davranışları ile ilgili sorumluluğu, düzensizlik risklerinin dik- kate alınması kapsamında kullanacağı ölçütlerde sınırlıdır. Ancak, menkul kıymet alım satımı, işletmeler arası yasal olmayan fiyat ve miktar anlaşmaları ve içeriden öğrenenler ticareti gibi alanlarda alınan yazılı bildirimler, yasal denetimlerde saptanan ilişkili bul- gular, bağımsız denetçiyi sorumluluğu açısından harekete geçmeye yöneltir.

Bağımsız denetçinin müşteri işletmenin hataları, düzensizlikleri ve yasal olmayan iş- lemlerini kavramaya yönelik sorumluluğu, fark ettiği yanlışlığın kökenine inmesini ge- rektirir. Kökenine iniş, yanlışlığın önem derecesini de saptanmasını sağlar.

Önem derecesi yüksek hata, hile veya yasadışılıklarda veya yetersiz finansal açıkla- malar durumunda, bağımsız denetçinin ilk sorumluluğu mevcut yanlışlığın gözden geçi- rilmesini, müşteri işletme yönetiminden talep etmektir. Bunun yerine getirilmemesi ha- linde denetim görüşünü olumlu olarak saptaması söz konusu olamaz. Önem derecesi düşük yanlışlıklarda da bağımsız denetçinin yanlışı çözümlenebileceği üst noktaya ak-

tarma ve müşteri işletmede karşılaştığı tüm yanlışlıklar hakkında o işletmenin denetim komitesinin bilgilenmesini sağlama sorumluluğu bulunmaktadır.

3.3.1.2. Bağımsız Denetçinin Hukuki Sorumlulukları

Bağımsız denetçinin, müşteri işletme ile denetim anlaşması çerçevesinde yürüyen ilişkileri sırasında, müşteri işletmeye karşı yüklendiği temel sorumluluk, denetim çatış- masını mesleki özen kurallarına ve Genel Kabul Görmüş Denetim Standartlarına üst düzeyde uyum göstererek gerçekleştirmektir.

Müşteri işletmenin ekonomik faaliyetleri sırasında yaşadığı en önemli riskler, kendi yöneticileri ve çalışanlarının kötü niyetli ya da kasıtlı davranışlarından doğmaktadır. Müşteri işletme, denetim anlaşması yaptığı bağımsız denetçinin, doğal denetim çalışma- sının yürütürken, uyguladığı denetim prosedürleri sayesinde, işletme yöneticileri ve çalışanlarını işletmeye zimmet veya suistimal gibi yollardan verebilecekleri finansal zararları da bulması ve raporlaması gerektiği beklentisindedir. Bağımsız denetçinin de- netimi Genel Kabul Görmüş Denetim Standartlarına yeterince uyum göstermeden sür- dürmesi sonucu bu tür olumsuzlukları fark edememesi halinde, müşteri işletmeye huku- ki sorumluluğu doğmaktadır. Bu bir bakıma bağımsız denetçinin, müşteri işletmeye verdiği denetim hizmetlerinin kalitesinde titiz davranmaması durumunda, öngörülen kalitenin karşılığı olan performansın altına inmesinin, anlaşmasının diğer tarafınca be- nimsenmemesini ifade eder. (Önçü vd, 2012)

Bağımsız denetçinin, müşteri işletmeye karşı taşıdığı hukuki sorumluluklardan bir diğeri de, denetim sırasında elde ettiği bilgilerden haksızca yararlanarak, içerden öğre- nenler ticaretine doğrudan ya da dolaylı yöntemlerle girişmemektir. Bağımsız denetçi- nin herhangi bir şekilde denetim çalışmasını yürüttüğü işletme üzerinden içeriden öğre- nenler ticaretine girişmesi hukuki sorumlulukla karşılanmasına neden olur.

Bağımsız denetçinin, üçüncü şahıslara karşı da hukuki sorumluluk altına girmesi mümkündür. Bu sorumluluğun temeli, üçüncü şahısların finansal tablolara duydukları güvenin sarsılması ya da geçerliliğini kaybetmesi ile ilgilidir. Üçüncü şahısların finansal tabloların mutlak doğruluğuna güven duyarak yaptıkları işlemler sonucu, tablo değerle- rinde farklı gerçeklerle karşılaşmaları ve zarar görmeleri, bağımsız denetçiyi belli koşul- lar altında sorumlulukla baş başa bırakabilir. Burada üçüncü şahsın bilinebilecek bazı özelliklerinin bulunması, sorumluluğun doğmasını belirginleştirir.

Bağımsız denetçinin üçüncü şahıslara karşı sorumlu tutulmak istendiği bir diğer ke- sim potansiyel yatırımcılar, müşteri işletme ile aktüel bağı bulunmayan kredi kuruluşla- rı, sigorta işlemleri veya işletmeyi bütünüyle satın almaya talip olan bir diğer işletmedir. Bu yaklaşıma göre, denetlenmiş finansal tablo kullanıcıların tümünü, denetimde gerekli özenin gösterilmemesi sonucu yanılmaları ve zarar görmeleri halinde, denetçinin bu kimselere karşı sorumluluk içinde olması savunulmaktadır.