Kaynak: Yazar tarafından çizilmiştir.
Çorum il sınırları içinde yürütülen Boğazköy, Alaca Höyük ve Ortaköy kazıları, Hitit tasvir sanatı için önemli bilgiler sağlanmıştır. 1997 yılında Tunç Sipahi ve Tayfun Yıldırım tarafından Çorum Bölgesi yüzey araştırması sırasında keşfedilen Hüseyindede’ de 1997 yılında Çorum Müzesiyle birlikte bir temizlik çalışması yapılmış, 1998 yılında yürütülen kazılarda mimarinin toprak altında kalan kısımları ortaya çıkarılmaya başlanmış, 2002 yılına kadar olan kazılarda mimari büyük ölçüde tamamlanabilmiştir276. Çorumun Sungurlu ilçesine 35 km uzaklıktaki Yörüklü kasabasının 2,5 km güneybatısında, yaklaşık 2 km uzunluğundaki Hüseyindede Tepesi’nde277 gerçekleştirilen yüzey araştırmaları ve sistemli kazılarda, o güne kadar bilinmeyen yeni bir Hitit yerleşim yeri ile dört ayrı kült vazosuna ait parçalar açığa çıkarılmıştır. Uzun çalışmalar sonucu kaplardan iki tanesi tümlenmiştir. Önce tamamlanan ve Hitit tasvir sanatında yeni öğelere sahip birinci (küçük vazo) kabartmalı kült vazosunun ardından, teknik ve görünüm açısından Anadolu
276
Tunç Sipahi, ‘Hüseyindede’den Hitit Tasvir Sanatı İçin Yeni Bir Sahne’, V.Uluslararası Hititoloji
Kongresi Bildirileri, Çorum 02-08 Eylül 2002, Ankara, 2005, (Hüseyindede), s. 661.
277 Tayfun Yıldırım ve Tunç Sipahi, ‘2001 yılı Yörüklü/Hüseyindede Tepesi Kazısı’, 24. Kazı
Medeniyetleri Müzesinde sergilenen İnandıktepe vazosunun paraleli olan ikinci (büyük vazo) kabartmalı vazonun yenilemesi 2002 yılında tamamlanmıştır. Vazo
şuanda Çorum Arkeoloji Müzesi koleksiyonlarının en nadir eserleri arasındadır278.
Büyük vazo, Hüseyindede Tepesi olarak adlandırdığımız yerleşimde, şiddetli bir yangın sonucu tahrip olmuş dini bir yapının depo odasında, beraberinde birçok kült seramiği ile bulunmuştur. Mimari kalıntıların ve ele geçen küçük buluntuların özelliklerine göre Hüseyindede, yazılı belgelerde sözü esilen ve Boğazköy çevresinde yer alan, Fırtına Tanrısı tapınımında önemli bir yere sahip, küçük boyutlu yerel Hitit mabet yerleşimlerinden biri olmalıdır.
Hüseyindede Tepesinde ele geçen büyük kült vazosunun (Ek 1 Res. 45) yüksekliği 86 cm. ve genişliği de 50 cm.dir. Bu ölçüler İnandıktepe279 ve Bitik grubuna ait gösterişli kült vazoları için standart bir ölçüyü oluşturmaktadır. İçbükey silindir boyunlu, oval gövdeli, yuvarlak dipli vazonun gövdesi, çeşitli kült sahnelerinin tasviri için en uygun formda şekillendirilmiştir. Tüm gövdenin kabartmalarla bezenmesi Eski Hitit Krallık Çağı’nın karakteristik bir özelliğidir. Kabartma tasvirler, kap üzerinde dört ayrı bezeme bandında kırmızı, krem ve siyah renklerde verilmiştir. Sahneler, izleyenlerin göz hizasına gelecek şekilde tasarlanmıştır. Renkler, kabın kırmızı astarına uyumlu olarak vazoda canlılık yaratmıştır. Kutsal yapılardaki çeşitli törenlerde kullanılmak üzere, tanrılar kültüne uygun bir şekilde imal edilen vazo, teknik özellikleriyle son derce itinalıdır. Vazo üzerindeki hareketli, canlı kült sahnelerine ve dini alaylara bakan seyirci, 86 cm.lik bir vazonun ötesinde anıtsal bir eser280 karşısında olduğu duygusuna kapılmaktadır. Eser, Eski Hitit dini törenlerini ve bayram törenleri kurallarını çok iyi bilen ustalar tarafından çekirdek bölgedeki yerli atölyelerde yapılmış olmalıdır. Vazonun üzerinde dini sahnelerin tasvir edildiği dört ayrı bezeme bandı (Çiz. 40) (Ek 8) vardır281. Gövde üzerinde iki, boynu üzerinde iki bezeme bandı halinde sahneler sergilenmiştir. Sekiz kabartma şeritle beş kısma bölünmüştür, bunlardan yukarıdan dördüncüsü üç
278
Yıldırım, (Krallık), s. 58.
279 Bknz: İnandıktepe kült vazosu ölçüleri için; T. Özgüç, (İnandık), s. 16. 280 Yıldırım, (Krallık), s. 58.
kabartmalı şeritten oluşur. En üstteki ve en alttaki bezeme bantları ortadaki iki bezeme bandından daha dardır. Boynun üzerindeki iki bezeme bandı ve gövde üzerindeki iki bezeme bandı arasında boş bir bant bulunmaktadır. Bu bant krem renge boyanmıştır. Bezeme bantlarındaki kabartmalı figürlerin boy ve genişlikleri bulundukları bezeme bandının ebadına göre değişmektedir. Figürler ayrı ayrı hazırlanarak vazoya aplike edilmişlerdir. Bu teknik Bitik ve İnandıktepe vazolarında da aynıdır282. Kabartma figürlerin çoğunluğu erkek ve kadın olmak üzere, bir kısmı hayvan, diğerleri mimari öğe, kült objeleri ve bir araba tasvirinden oluşmuştur. Vazodaki insan figürlerinin çoğunluğu, sol bacakları ileride, sağ bacakları geride adım atmış durumda, sağa doğru ilerlerken gösterilmiştir283.
MÖ. 16. yüzyıl sanatının gelişmiş bir örneğini temsil eden Hüseyindede Vazosu’nda, Orta Anadolu Hatti geleneğini sürdüren, içerisinde birçok mahalli festivali barındıran ilkbahar ya da tarım yılının başlangıcındaki önemli bayramlardan birinde gerçekleştirilen törenler anlatılmış olmalıdır. Tasvir sanatında köklerinin Eski Hitit Çağı’na kadar indiği kabul edilen ve ilkbaharda kutlanan Antaḫšum bitkisi bayramı284 ile tarım yılının başlangıcına denk düşen ve bazı bölümleri Antaḫšum’a da aktarılan Purilliya bayram285 ritüelinin özellikle Orta Anadolu’nun kuzeyindeki
şehirlerde gerçekleştirilen törenleri, Hüseyindede Vazosu’nda temsil edilen sahnelerle benzerlik göstermektedir286.
282 Kabartma halindeki bütün figürler, vazonunkinden ayrı ince elenmiş hamurla yapılmışlardır. İşlem kil yumuşakken yapıldığından parçaların birbirine kolayca kaynaması sağlanmıştır. Sağlam kalmaları için vazo kertiklenmiştir. Sonra vazo ile beraber astarlanıp perdahlanmışlardır. Bu çağın değişmeyen özelliğidir. T. Özgüç, (İnandık), s. 17. - T. Özgüç, (Bitik), s. 2. - Yıldırım, (Krallık), s. 60.
283 Yıldırım, (Krallık), s. 60. 284
AN.TAḪ.ŠUMSAR bayramı en yaygın olarak kutlanan bir ilkbahar bayramı türüdür; karlar eriyip kırlarda ilkbaharın müjdecisi çiğdem çiçekleri açmaya başladığında kutlanır ki, bu da aşağı yukarı Nisan ayına tekabül eder (Ünal, (Anadolu II), s. 95 vd.), bayram için daha fazla bilgi; Sedat Erkut, ‘Hititlerde AN.TAḪ.ŠUMSAR Bitkisi ve Bayramı Üzerine Bir İnceleme’, III. Uluslararası Hititoloji
Kongresi Bildirileri, Çorum 16-22 Eylül 1996, Ankara, 1998, ss. 189-195 ve Philo H. J. Houwink
Ten Cate, Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner Jr. on the Occasion His 65th Birthday, ‘The Outline Tablets of the AN.TAḪ.ŠUMSAR Festival’, Eisenbrauns; illustrated edition, United States of America, 2003, ss. 205-219.
285
Stefano de Martino, ‘Hitit İmparatorluğunda Kült ve Bayram Kutlamaları-Din/Devlet Bağımlılığının Aleni İfadesi’, Hititler ve Hitit İmparatorluğu 1000 Tanrılı Halk, Kunst - und Ausstellungshalle der, Ankara, 2002, s. 447.
2.1.1.4.1 Vazodaki İnsan Figürleri
1- Kurban Taşıyan Figürler