Kaynak: Baltacıoğlu, (Sfenks), s. 27.
Alaca Höyükte bulunan tahtında oturan Fırtına Tanrısı ve önünde ona tapınan kral betimlemesi ilgi çekici ayrıntılar içermektedir (Ek 1 Res. 89). Hitit sanatında Fırtına Tanrısı’nın oturduğu pek görülmemiştir. Genellikle ayakta betimlenen tanrının oturur durumdaki tasvirine tek örnek Alaca Höyük kabartmalarındaki bu figürdür458.
458 Baltacıoğlu, (Sfenks), s. 27.
a-Figürlerin Genel Duruşu: Tanrının karşısında dua jestinde olan figür;
uzun giysili, mantolu, kalot başlıklı bir erkek figürüdür. Profilden tasvir edilen figürün elbisesinin altından üçgen kuyruk sarkmaktadır. Uzun giysiler içinde tahtında oturan tanrı sol elinde topuzlu silahını, sağ elinde ise kupa tutmaktadır (Çiz. 87)459. Tanrının kolları Alaca Höyüğün bir diğer sahnesi olan boğaya tapınım sahnesinde bulunan kraliçeninki gibidir. Tanrının kolları kraliçe gibi; sağ el dua pozisyonunda, sol elini gövdesini çapraz kesecek biçimde sağ kolunun altından geçirerek tasvir edilmiştir. Kraliçenin dua pozisyonundaki eli gibi kalkık olan tanrının elinde küçük, yuvarlık bir kap vardır. Darga’ya göre; bu duruş Mısır sanatından Hitit sanatına geçmiş olmalıdır460. Tanrının oturduğu taht Hitit sanatında ilk kez gözlenmektedir. Mısır sanatında 18. Sülale döneminde ortaya çıkan bu taht tipi, Mısır örneklerinin Hititli bir kopyası olmalıdır. III. Tutmosis’in Suriye seferlerini betimleyen rölyefler üzerinde Tanrı Amun da böyle bir taht üzerinde oturmaktadır461.
b-Figürlerin Portresi: Tanrının gözü tahrip olmuş durumdadır. Ancak ona
tapan figürün kalın bir kaş altında cepheden tasvir edilmiş badem gözü korunmuştur. Dört çift boynuzlu, konik tanrısal başlık takmış olan tanrı sakallıdır. Başlığının altından sarkan uzun saçı beline kadar uzanır ve bir spiral şeklinde biter. İri kulağı küpeli tasvir edilmiştir462.
2.1.2.2.2 Yazılıkaya Büyük Kral Tuthaliya ve Koruyucu Tanrı Šarrumma
Boğazköy’ün 2 km. kuzeydoğusunda, Hitit dini yapıları arasında en etkileyici olanı; Yazılıkaya açık hava mabedi bulunmaktadır463. Kalker kayalıkların arasında, iki kayadan oluşan mekanın, kaya yüzeylerine işlenen kabartmalar nedeniyle ‘Yazılıkaya’ olarak anılmaktadır464.Yazılıkaya açık hava mabedinin rölyefleri, Hitit görsel sanatı içerisinde estetik ve anlattığı konu açısından en anlamlı yontu yapıtlarını oluşturmaktadırlar. Batıda büyük oda (A odası), doğuda küçük oda (B
459 Darga, (Sanat), s. 145. 460 Darga, (Sanat), s. 135. 461 Darga, (Sanat), s. 139. 462 Darga, (Sanat), s. 145. 463 Macqueen, s. 138. 464 Emre, (Stel), s. 489.
odası) kült odası olarak kullanılmış ve bunların önüne, güneye bir tapınak mimarlığı kurmuşlardır. Kral IV. Tuthaliya’nın büyük tapınağın kurucusu olduğunu gösteren, ‘A’ ve ‘B’ odalarında, krala ait ad kartuşlarıyla bezenmiş kabartmalar bulunmaktadır465. Büyük oda, A odasının kaya yüzeylerine bezeme bantlarıyla, Hitit panteonunun en saygın kişilerinin, AN.TAḪ.ŠUM bayramı nedeniyle buluştukları an anlatılmıştır. ‘A’ ve ‘B’ odası arasında bir yemek sahnesi bulunmaktadır. Sonra gelen ‘B’ odasının girişi, sağ ve sol taraftan birer aslan adamla korunur şekilde işlenmiştir. Sağ kaya cephesinde koşar adımlarla, kol kola 12 tanrı betimi bulunmaktadır. Karşı cephesinde ise birbirinden bağımsız iki kompozisyon yer almaktadır. Bunlardan biri Kral IV. Tuthaliya ve koruyucu tanrısı Šarrumma’nın yer aldığı (Ek 1 Res. 90), diğeri ise yer altı tanrısı ‘Tanrı Nergal’ ile ilişkilendirilen, kabzasında çok sıralı boynuzlu, sivri külahlı bir tanrının yer aldığı, ucu yere saplanmış bir kılıçtan oluşan figürdür466.
Çizim 88: Yazılıkaya Büyük Kral Tuthaliya ve Koruyucu Tanrı Šarrumma
Kaynak: Alp, (Güneşi), s. 20. 465 Darga, (Sanat), s. 154.
a-Figürlerin Genel Duruşu: Yazılıkaya tanrılarının tümünde olduğu gibi, bu
figürde de gövdenin belden yukarısı cepheden, baş ve bacaklar profilden işlenmiştir467. Tanrının kalçaların altına inen kısa elbisesi, hilal kabzalı kılıcı vardır.
İleri uzattığı sağ elinin üzerinde Šarrumma adı bulunmakta ve sol kolunu yanında bulunan IV. Tuthaliya’nın omzuna koymuş ve kralın sağ bileğinden tutmaktadır (Çiz. 88). Koruma anlamına gelen bu duruşla Šarrumma’nın kralın koruyucu tanrısı olduğunu görsel olarak kanıtladığı söylenebilir. Mühürlerde gördüğümüz bu koruma anlamlı sarılma pozisyonunun taş kabartma sanatında ilk kez görüyoruz. Kralın tanrıdan küçük işlenmesi, başını tanrının omzuna dayaması, sanki tanrıyla tek bedenmiş gibi algılanmasına sebep oluyor468. Kral uzun giysili, şal biçimli mantosu ve başa oturmuş takkesiyle tasvir edilmiştir. Elinde krallık simgesi lituus tutmaktadır469. Tanrının eteği kemerlidir470.
b-Figürlerin Portesi: Tanrının başında ucu sivri, konik biçimde ve
boynuzlarla donatılmış bir başlık bulunmaktadır. Boynuz sayılarının çokluğu tanrı katının yüksekliğini simgelemektedir471. Kral alçak, başına oturan, tören takkesi takmıştır. Yazılı belgelerden başrahip görevini üstlenen kralların küpe taktığını biliyoruz472 burada kral ve tanrının küpeli tasvir edildiğini görüyoruz. Başlıklarından düz bir şekilde inen burunları büyük, gözleri kalın kaşlarının altında görmeye alışık olduğumuz badem şeklindedir. Küpeli kulaklar büyük işlenmiştir.
467 Darga, (Sanat), s. 158.
468 Darga, (Sanat), s. 167. 469
Darga, (Sanat), s. 156.
470 Jürgen Seeher, Hattuşa Rehberi-Hitit Başkentinde Bir Gün, Ege Yayınları, 2002, s. 150. 471 Darga, (Sanat), s. 159.
2.1.2.3. Steller-Kaideler Üzerindeki İnsan Tasvirleri
Hitit İmparatorluk Çağı’ndan günümüze kadar korunmuş çok az sayıda kabartmalı taş kaide ve stel bulunmaktadır. Bunlar arasında Eflatunpınar’a yakınlığı dolayısıyla onunla ilintilendirilen Fasıllar Anıtı, Yeniköy Steli, buluntu konumları belli olmayan Yağrı ve Akçaköy-Çağdın Stelleri ve Boğazköy (III ?) Tuthaliya Kabartmalı Taş Blok ile Boğazköy Kral II. Šuppiluliuma Steli yer almaktadır.
2.1.2.3.1 Fasıllar Anıtı Üzerindeki Dağ Tanrısı ve İnsan Tasvirli Tanrı
a-Figürün Genel Duruşu: Fasıllar Anıtı Beyşehir’in 16 km. doğusunda,
Eflatunpınar’ın 40 km. uzağında bulunan473, 7,40 m. boyutundaki anıt kalkerden monolit bir blok üzerine yüksek kabartma şeklinde yapılmıştır (Ek 1 Res. 91). Stelin bir yüzünde, sakalsız genç bir tanrıyı kendinden daha küçük boyutlarda işlenmiş olan sakallı bir dağ tanrısı taşımaktadır. Hamle yapar pozisyonda bir kolu ileride, öteki yukarıda işlenmiş olan tanrının başında; kaşlarına kadar inmiş konik başlığında dört boynuz çıkıntısı bulunmaktadır. Bu tanrının yanında protomları heykel gibi yapılmış iki aslan bulunmaktadır474.
473 Karauğuz, s. 61.