Bütünleştirilmiş Süreç Becerileri

BütünleĢtirilmiĢ bilimsel süreç becerileri olarak ifade edilen beceriler değiĢkenleri tanımlama ve kontrol etme, hipotez oluĢturma ve test etme, operasyonel tanımlama, deney planlama ve yapma ve verileri yorumlama becerileridir. Bu beceriler sırasıyla aĢağıda açıklanmıĢtır.

2.8.2.1. Değişkenleri Tanımlama ve Kontrol Etme

DeğiĢkenleri tanımlama, yapılacak deneyde deneyin gidiĢatını etkileyebilecek tüm faktörlerin ifade edilmesidir. Daha açık Ģekilde ifade edecek olursak deney esnasında değiĢik Ģartlar altında değiĢtirilmesi veya sabit tutulması deneyin gidiĢatını etkileyebilecek tüm faktörlerin belirlenmesi becerisi Ģeklinde ifade edebiliriz (Arthur, 1993: 12 – 13; Akt., Topkara, 2010; Carin, 1993; Akt., Temiz, 2007).

DeğiĢkenleri tanımlama ve kontrol etmede asıl önemli olan bağımsız değiĢken üzerinde değiĢiklikler sağlayarak bunun etkisini bağımlı değiĢken üzerinde incelemektir. Yani bağımsız değiĢkeni değiĢtirerek bağımlı değiĢkendeki değiĢiklikleri incelemek asıl önemli olandır. DeğiĢiklik yaptığımız (bağımsız değiĢken) ve değiĢimini gözlemlediğimiz (bağımlı değiĢken) dıĢında diğer değiĢkenler sabit tutulmalıdır. Diğer değiĢkenleri sabit tutarak bağımlı değiĢken üzerinde tek bir değiĢkenin nasıl etki ettiğini gözlemlemiĢ ve ölçmüĢ oluruz. DeğiĢkenleri kontrol etme bir süreçtir ve bu süreç yapılan bir araĢtırmadaki koĢulları iyi yönetmek demektir (Zeren Özer, 2011).

70

DeğiĢkenleri kontrol etmede bağımlı değiĢken ile bağımsız değiĢken arasındaki sebep sonuç iliĢkisini ortaya koyabilmek çok önemlidir. Çocuklar yaptıkları deneylerde ve araĢtırmalarında kendi değiĢkenleri kendileri tanımlamalı ve kontrol etmelidirler. Bu sayede iki olay arasında kıyaslama yorum yapma neden sonuç iliĢkisi kurabilme yeteneği kazanabileceklerdir (Tatar, 2006).

Çocukların değiĢkenleri tanımlaması ve kontrol etmesi oldukça zordur. Çünkü değiĢkenleri tanımlama ve kontrol etme oldukça zor bir beceridir. Çocuklar, 13 – 15 yaĢlarına kadar iki ya da daha fazla değiĢkeni aynı anda değiĢtirerek deney yapabilirler. Bu sebeple bu beceriyi öğrencilere kazandırmaya ilkokuldan itibaren baĢlamak öğrencilerin faydasına olacaktır (Tan ve Temiz, 2003; Zeren Özer, 2011; Topkara, 2010; Tatar, 2006).

2.8.2.2. Hipotez Kurma ve Test Etme

Hipotez, bir olayı ya da bir olguyu açıklayan araĢtırılabilir, araĢtırma odaklı yani ölçülebilir ve geçici bir teorik çıkarımdır. Arthur‟a göre ise hipotez kurmak, doğru olduğunu düĢündüğümüz düĢüncelerimiz ve geçmiĢteki tecrübelerimize dayalı test edilebilir ifadeler kurmaktır (Akt. Temiz, 2001). Deneyin sonucu hakkında geçmiĢte var olan tecrübe veya o ana kadar elde ettiğimiz bilgi ve gözlemlerimiz ıĢığında yaptığımız tahminlerdir. Doğru veya yanlıĢ olsun hipotez sadece sonuç hakkında tahminde bulunma iĢidir. Doğruluğunu ya da yanlıĢlığını test etmek için deney tasarlanarak hipotez test edilir. Bilim insanlarına çalıĢmalarındaki dikkat edilecek noktaların ve verilerin ne olduğunu anlamalarında ve seçmelerinde ve bunların yorumlanmasında kurdukları hipotezler rehberlik eder. Bu Ģekilde de belirlenen değiĢkenler arasında tahmin imkânı elde edilmiĢ olur (Zeren Özer, 2011). Öğrenciler gözlem yapma, tahminde bulunma, çıkarım yapma ve sonuç çıkarma gibi bilimsel süreç becerilenini geliĢtirdiklerinde hipotezler oluĢturabilir ve test edebilirler (Abruscato, 1998; Akt., Tatar, 2006).

Erken yaĢtaki çocuklardan hipotez kurma ve test etme becerisinden beklenen, önceden edinmiĢ oldukları deneyim ve bilgilere dayalı olarak bazı bilgileri açıklamak için giriĢimde bulunmalarıdır. Ġleriki yaĢtaki çocuklardan ise beklenenler çalıĢma sonucunda elde ettikleri veriler ve deliller ıĢığında bazı bilimsel kavram, tanım ve

71

prensipler ile uyumlu açıklamalar önermeleri ve bir olayın birden fazla açıklanmasının olabileceğini öğrenmesidir (Harlen, 1998; Akt. Tatar, 2006).

Hipotez kurma ve test etme becerisinde öğretmenler üzerine de önemli sorumluluklar düĢmektedir. Öğretmenler öğrencilerin hipotez kurma ve test etme becerilerini geliĢtirmelerine yardım etmek için, öncelikle merak edilen konu, araĢtırma problemi, araĢtırma sorusu veya senaryo üzerine dikkati çekerek, ilgiyi bu noktaya toplayarak çeĢitli açıklamalar yapmalıdır. Çocuklara yaptıkları gözlem neticelerini açıklayabilmeleri için sorular ile onları yönlendirmelidir. Elde edilen açıklamalar ve paylaĢılan savunmalar ile delilleri birleĢtirerek sınıf ortamında tartıĢılmasını sağlamalıdır (Harlen, 1998; Akt. Tatar, 2006).

Bailer, Joyce ve Ramsey (1995), hipotez kurma ve test etme becerisini değiĢkenleri belirleme, tanımlama ve test etme süreci ile iliĢkilendirmiĢlerdir. ĠliĢkilendirmeye göre hipotez, bir değiĢkenin diğer değiĢken üzerindeki etkisini kestirmemizi sağlayan özel bir tahmindir. Çünkü hipotezler test edilebilir mantıklı ve doğruluğu yanlıĢlığın test edilebilen ifadelerdir. Bu sebeple genellikle “Eğer … olursa … olur” Ģeklinde ifade edilen cümlelerdir. Ancak kesinlikle bu Ģekilde ifade edilmelidir diye bir Ģart yoktur. Bu ifade sadece hipotez yazmayı öğrenmede yararlı bir kalıptır. (Akt., Temiz, 2007).

2.8.2.3. Operasyonel Tanımlama

DeğiĢkenlerin birden fazla anlama gelebileceği, çerçevesi tam çizilmemiĢ durumlarda çalıĢılan konu içerisindeki objelerin, nesnelerin veya olayların gözlem yoluyla veya diğer deneyimlerle kazanılan bilgiler ile öğrenciler tarafından tanımlanmasıdır. Tanımlama sürecinde öğrenciler tanımları direkt ezber yapmak yerine kendi deneyim ve ifadeleri ile tanımlamaya çalıĢırlar (Abruscato, 2004; Akt., Zeren Özer, 2011). Operasyonel yani bir diğer deyiĢle iĢe vuruk tanımlama ölçmenin yapılacağı yöntemi belirler (Temiz, 2007). Öğrencilerin kavramları anlayabilmeleri, günlük hayatlarına aktarabilmeleri ve günlük hayatta birbirleri ile iletiĢim kurarken bu kavramları yerinde kullanabilmeleri için operasyonel tanımlama yani kendilerinin

72

ifadeleri ile tanımlamaya çalıĢmaları gerekmektedir. Operasyonel tanımlama tahminde bulunmak için gerekli basamaklardan biridir.

2.8.2.4. Deney Planlama ve Yapma

Deney yapma becerisi tüm bilimsel süreç becerilerini birleĢtiren, adeta tek çatı altında toplayan bir beceridir. Deney yapmanın asıl amacı, bir hipotez kurarak bu hipotez yardımıyla değiĢkenler arasındaki iliĢki kurmaktır (Zeren Özer, 2011). Bu beceri araĢtırmacının gözlemlediği veya merak ettiği bir Ģey ile ilgili “merak ediyorum, niçin…?” gibi bir soruyu sormasıyla baĢlar (Tatar, 2006). Genellikle sorulan bu soru hipotezi belirlemektedir. Hipotezi belirledikten sonra değiĢkenler operasyonel olarak tanımlanır ve değiĢkenler kontrol edilir. Süreç içerisinde deney planı yapılır ve deneydeki ihtiyaçlar belirlenir. Deney uygulanarak veriler elde edilir ve deney verileri ile deney ve süreç esnasındaki gözlemler kaydedilir. Sonuçlar oluĢtuktan sonra hipotez aracılığı ile analiz edilerek deney veya araĢtırma sonuçları diğer insanlarla paylaĢılır (Tan ve Temiz, 2003; Tatar, 2006; Zeren Özer, 2011).

Deney tasarlama ve yapma zor ve karmaĢık bir beceri olduğu için üst düzey düĢünme becerileri gerektirir. Çocuk deney tasarlarken ve yaparken adeta bilim insanı gibi çalıĢır. Tüm bilimsel süreç becerilerin, birleĢtiren deney tasarlama ve yapma becerisi, öğrencilerin araĢtırmalarının en geniĢ kısmını oluĢturur ve Bloom taksonomisinin sentez aĢamasında yer alır (Martin, 1997; Zeren Özer, 2011).

Erken yaĢlardaki çocuklardan deney tasarlarken ve yaparken, kendilerinin soru oluĢturmaları ve sonucunun neler olacağını tahmin etmeleri beklenmektedir. Ġleri yaĢlarda ise beklenenler önceki bilgilerini kullanarak test edilebilir bir tahminde bulunmaları, hangi değiĢkenlerin değiĢtirileceğine ve hangilerinin sabit kalacağına karar vermeleri, kontrol değiĢkeni için değiĢkenleri yönlendirmeleri ve hiçbir ölçme aracı kullanmadan uygun tahminlerde bulunmaları beklenmektedir (Tatar, 2006).

73

Şekil 8. Deney Planlama ve Yapma Becerisi

Deney planlama ve yapma becerisi genel anlamda yukarıda Ģekilde olduğu gibi özetlenebilir.

2.8.2.5. Verilerin Yorumlanması

Yorumlama, bir deneyde veya araĢtırmada elde edilen verilerin ve sonuçların bir araya getirilmesi ve bu Ģekilde olaylar ve olgular arasında geniĢ bir çerçevede nasıl bir iliĢki olduğunu görmemizi sağlayan beceridir. Bir deney veya araĢtırmada ilgili değiĢkenlerin değiĢtirilerek elimizde birden fazla denemenin ve sonucun olması sağlanır ve bu aĢamanın sonucunda da elimizde yer alan sonuçlar arasındaki iliĢkiye bakmamız gerekir (Tatar, 2006).

Verilerin yorumlanmasındaki ilk basamak hangi bilgileri toplayacağımıza karar vermektir. Bu tasarladığımız hipotez neticesinde oluĢur. Ancak burada hipotez ile uyumlu olan bilgileri alarak diğer bilgileri göz ardı etmek doğru değildir (Tatar, 2006; Zeren Özer, 2011). ÇalıĢmada elde edilen tüm bilgiler çalıĢma için önemlidir ve bu verilerin hepsi hesaba katılmalıdır.

Yorumlama için bilgileri organize etmenin en iyi yolu grafik, tablo veya histogram gibi görsel bir forma dönüĢtürmektir. Grafikleri yapılandırırken hesap

Deney