Türkiye’de kalkınma ajansları, 08.02.2006 tarihinde yürürlüğe giren 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkındaki Kanun ile kurulmuştur (Eroğlu ve Kum, 2010: 176).
5449 sayılı Kanunun 1. maddesine göre; Kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmaktır (Güner, 2007: 127-128).
Dünyadaki değişik örneklerine bakılarak yapılacak bir tanıma göre kalkınma ajansları; bir ülkenin belli bir coğrafi bölgesi içerisindeki özel ve kamusal tüm şirketler, yerel otoriteler ile sivil toplum kuruluşları arasında işbirliği sağlayarak, o bölgenin ekonomik kalkınmasını hedefleyen ve yasal bir hükme dayanarak kurulan yapılardır (Koçberber, 2006: 37).
Bölgesel Kalkınma Ajansları konusundaki ilk örnek 1933 yılında ABD’de kurulan Tennessee Valley Authority (TVA)’dir (Demiral, 2012: 16). Türkiye’de bölgesel Kalkınma Ajansı kavramına yönelik ilk çalışmalar 1990’lı yıllarda başlanmıştır. Türkiye’de buna örnek olarak, GAP projesi için kurulan, Güney Doğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi’dir. Bunu haricinde Ege Bölgesi Kalkınma Ajansı, Mersin Kalkınma Ajansı ve Doğu Anadolu Projesi Ekonomik Kalkınma Ajansı’dır (Maç, 2006: 3). Kalkınma ajanslarının, stratejik ajanslar, genel amaçlı ajanslar ve sektörel amaçlı ajanslar olmak üzere üç türü bulunmaktadır.
Stratejik Ajansların, amaçları genel olarak bilgi alışverişi oluşturmak, sektörel ve genel sosyal-ekonomik faktörler üzerinde araştırmalar yapmak, bölgenin hem ulusal hem de uluslararası tanıtımını yapmak, KOBİ’lere destekleyici bilgiler vermek, bölgenin iç potansiyeli hakkında bilinç oluşturmaktır. Genel Amaçlı Ajanslar, Temel amaçları sektörler arası ve bölgenin tüm sektörlerine yönelik kalkınma projeleri geliştirmektir. Stratejik ajansların gerçekleştirdiği bütün fonksiyonları söz konusu ajanslar da gerçekleştirir. Bu nedenle iki ajans, bir organizasyonun altında bir bütün olarak çalışabilmektedir. Sektörel Amaçlı Ajanslar, Belirli bir sektörün veya bölgenin belirli bir aktivitesini geliştirmek için kurulan ajanslardır (M. A. Özer, 2012: 43). Ayrıca ajanslar, bütçesinin önemli bir kısmını kendilerine tahsis eden ve yıllık çalışma programlarını onaylayan Kalkınma Bakanlığına bağlıdırlar (Kaya ve Bafoil, 2009: 31).
5449 Sayılı “Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri
Hakkında Kanun”un 5. maddesi’ne göre kalkınma ajanslarının görev ve yetkileri: Yerel yönetimlerin plânlama çalışmalarına teknik destek sağlamak, Bölge plan ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak; bu kapsamda desteklenen faaliyet ve projelerin uygulama sürecini izlemek, değerlendirmek ve sonuçlarını DPT’ye bildirmek, Bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak ve bu kapsamdaki projelere destek sağlamak, Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen ve önemli görülen diğer projeleri izlemek, Kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, Ajansa tahsis edilen kaynakları, bölge plan ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak, Bölgenin kaynak ve imkanlarını tespit etmeye, ekonomik ve sosyal gelişmeyi hızlandırmaya ve rekabet gücünü artırmaya yönelik araştırmalar yapmak, yaptırmak, başka kişi, kurum ve kuruluşların yaptığı araştırmaları desteklemek, Bölgedeki iş ve yatırım imkanlarının, ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını yapmak veya yaptırmak, Bölge illerinde yatırımcıların, kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idari iş ve işlemlerini, ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde sonuçlandırmak üzere tek elden takip ve koordine etmek, Yönetim, üretim, tanıtım, pazarlama, teknoloji, finansman, örgütlenme ve işgücü eğitimi gibi konularda, KOBİ’leri ve yeni girişimcileri desteklemek, Türkiye'nin katıldığı ikili veya çok taraflı uluslararası
programlara ilişkin faaliyetlerin bölgede tanıtımını yapmak ve bu programlar kapsamında proje geliştirilmesine katkı sağlamak, Bir internet sitesi oluşturarak; ajansın faaliyetleri, malî yapısı ve ajansla ilgili diğer hususları güncel olarak yayınlamaktır (Eroğlu ve Kum, 2010: 181-182). Tablo 2’de Türkiye’deki etkin bölgesel kalkınma ajansları gösterilmiştir.
Tablo 2:Türkiye'deki Etkin Bölgesel Kalkınma Ajansları
Kalkınma Ajansı Faaliyet Gösterilen İl
Ahiler Kalkınma Ajansı (AHİKA) Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir Ankara Kalkınma Ajansı (ANKARAKA) Ankara
Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA) Antalya, Burdur, Isparta Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (BAKKA) Bartın, Karabük, Zonguldak Bursa, Eskişehir, Bilecik Kalkınma Ajansı
(BEBKA)
Bilecik, Bursa, Eskişehir Çukurova Kalkınma Ajansı (ÇKA) Adana, Mersin
Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı (DOĞAKA) Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye
Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DOKA) Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon
Doğu Marmara Kalkınma Ajansı (MARKA) Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova Dicle Kalkınma Ajansı (DİKA) Batman, Mardin, Şırnak, Siirt
Fırat Kalkınma Ajansı (FKA) Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli Güney Ege Kalkınma Ajansı (GEKA) Aydın, Denizli, Muğla
Güney Marmara Kalkınma Ajansı (GMKA) Balıkesir, Çanakkale İpekyolu Kalkınma Ajansı (İKA) Adıyaman, Gaziantep, Kilis İstanbul Kalkınma Ajansı (İSTKA) İstanbul
İzmir Kalkınma Ajansı (İZKA) İzmir
Karacadağ Kalkınma Ajansı (KARACADAĞ) Diyarbakır, Şanlıurfa Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı (KUZKA) Çankırı, Kastamonu, Sinop Kuzey Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı
(KUDAKA)
Bayburt, Erzincan, Erzurum
Zafer Kalkınma Ajansı Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Mevlana Kalkınma Ajansı (MEVKA) Karaman, Konya
Orta Anadolu Kalkınma Ajansı (ORAN) Kayseri, Sivas, Yozgat
Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (OKA) Amasya, Çorum, Samsun, Tokat Serhat Kalkınma Ajansı (SERKA) Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars Trakya Kalkınma Ajansı (TRAKYAKA) Edirne Kırklareli, Tekirdağ Kaynak: http://www.abgs.gov.tr (03.03.2015)
Tablo-2’de Türkiye’deki etkin bölgesel kalkınma ajansları, bu kalkınma ajansların hangi illerde faaliyet gösterdiği belirtilmiştir. İl bazında en geniş faaliyet sahasına sahip ajans Doğu Anadolu Kalkınma Ajansıdır. İl bazında en dar faaliyet gösteren ajans İzmir Kalkınma Ajansı, Ankara Kalkınma Ajansı ve İstanbul Kalkınma Ajansıdır.
Kalkınma ajanslarına finansal kaynak sağlayan önemli bir kurum olarak Yatırım destek ofisleri bulunmaktadır. Yatırım destek ofisleri, yeni yatırımlar için gerekli bütün idari işlemleri mevzuat çerçevesinde gerçekleştiren, yatırımcılara danışmanlık hizmeti veren bölgenin yatırım olanaklarını tanıtmak ve bilinirliğini arttırmak için yurt içi ve yurt dışında çeşitli faaliyetlerde bulunarak bölgeye yatırımcı çekmeye çalışan ofislerdir (http://www.ankaraka.org.tr, E.T. 20.05.2016).
Yatırım destek ofislerinin görev ve yetkileri; ilin iş ve yatırım ortamına ilişkin analiz, rapor ve strateji çalışmaları yaptırmak, ilin iş ve yatırım ortamına ilişkin envanter çalışmaları yürütmek, yatırımcılara bilgi sağlamak ve onları yönlendirmek, İş ve yatırım ortamının geliştirilmesine yönelik olarak ilgili kurum ve kuruluşlarla ortak çalışmalar yapmak, yatırımları izlemek, ilin iş ve yatırım ortamını tanıtmak ve yatırımcı çekmek, devlet yardımlarına ilişkin olarak, ilgili mevzuatta belirtilen iş ve işlemleri yapmak, yatırımcıların izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idari iş ve işlemlerini, ilgili makam ve merciler nezdinde sonuçlandırmak üzere ajans yönetim kurulu adına tek elden takip ve koordine etmek, bilgilendirme ve raporlama çalışmaları yapmaktır (Kalkınma Bakanlığı Yönetmeliği, 2014: Madde 6).
Türkiye’de yatırım destek ofisi bulunan iller; Niğde, Nevşehir, Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Antalya, Isparta, Burdur, Ankara, Zonguldak, Karabük, Bartın, Bursa, Bilecik, Eskişehir, Mersin, Adana, Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye, Bitlis, Hakkari, Muş, Van, Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova, Batman, Mardin, Siirt, Şırnak, Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli, Aydın, Denizli, Muğla, Balıkesir, Çanakkale, Adıyaman, Gaziantep, Kilis, İstanbul, İzmir, Diyarbakır, Şanlıurfa, Çankırı, Kastamonu, Sinop, Bayburt, Erzincan, Erzurum, Ayfonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak, Karaman, Konya, Kayseri, Sivas, Yozgat, Amasya, Çorum, Samsun, Tokat, Ağrı, Iğdır, Ardahan, Kars, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ’dır (http://www.abgs.gov.tr, E.T. 18.05.2015).
İKİNCİ BÖLÜM FİNANSAL PİYASALAR
Bu bölümde finans piyasaların tanımı yapılarak finans piyasalarının yapısı, işleyişi, sınıflandırılması anlatılmıştır. Finansal piyasalarda yer alan kurumlar da bu bölüm içinde işlenmiştir. Ayrıca, tezin literatür taraması da bu bölüm dahilinde incelenmiştir.