BÖLGEDE OKUR-YAZARLIK ORANLARI

Bu bölümde bölgenin okuryazarlık ve eğitim durumunun 2000 yılından itibaren nasıl bir değişim gösterdiği incelenmiş ve Türkiye geneliyle kıyaslanmıştır. 2000-2011 yılları arasında Türkiye’de okuma yazma bilenlerin oranında önemli bir artış görülmektedir. 2000 yılında yüzde 87,3 olan toplam okur-yazar nüfus 2011 yılında yüzde 95,13’e yükselmiştir. Kadınlarda bu oran yüzde 80,6’dan 91,94’e, erkeklerde ise yüzde 93,9’dan 98,3’e yükselmiştir. Görüldüğü üzere okur-yazar nüfusta kadın ve erkek nüfus arasında bir dengesizlik mevcuttur. Araştırmalar göstermiştir ki kadının düşük eğitim düzeyine sahip olması ekonomik olarak kalkınamamayı ve toplumsal dengesizliği de beraberinde getirmektedir. Oysaki kız çocuklarının eğitimine yapılan yatırım eğitimin dışsallığı nedeniyle bir ülkenin en iyi yatırım alanlarından biri olarak görülmektedir (Dünya Bankası, 1992).

Bölgedeki illerin durumuna bakıldığında, Amasya dışında illerin tamamının okur-yazar nüfus oranı Türkiye ortalamasının altındadır. Bu oranın düşüklüğü, özellikle okuma yazma bilen kadınların oranındaki düşüklükten kaynaklanmaktadır. Bölge içinde kadın nüfusta bu oranların en düşük olduğu il Çorum, en yüksek olduğu il ise Amasya’dır. Çorum okur-yazar nüfusta yalnızca kadınlarda değil erkeklerde de en düşük oranlara sahiptir. Okur-yazar toplam nüfus oranlarına baktığımızda, Amasya’nın 2011’de yüzde 95,3 ile ilk sırada geldiğini, bunu yüzde 94,8 ile Samsun’un takip ettiğini ardından ise sırasıyla yüzde 93,3 ve 92,7 ile Tokat ve Çorum’un geldiği görülmektedir. 2009 ve 2011 yılları arasında Türkiye’de olduğu gibi bölgede de okur-yazar oranının önemli oranda arttığı görülmektedir.

Bölgede ve Türkiye’de 15+ nüfusun eğitim düzeyine göre dağılımına bakıldığında en fazla paya sahip olanların ilkokul mezunları olduğu, arkasından lise veya dengi mezunlarının geldiği görülmektedir.

Yüksek okul veya fakülte mezunları ise bölgede yüzde 8’lik ve Türkiye’de yüzde 10’luk bir paya sahiptir. Türkiye ortalamasının en yakın takipçisi olan bölge ili Amasya iken en düşük orana sahip il Çorum’dur. Yüksek lisans mezuniyetinde ise Türkiye ve bölge illerinin tamamı yüzde 1’in altında olup bölge Türkiye oranının yarısını bile yakalayamamaktadır. İlkokul bitirenlerin 15+ nüfus içindeki payı tüm illerde Türkiye ortalamasının üzerindedir. Türkiye genelinde yüzde 28 olan ilkokul mezun oranı, bölgede yüzde 32’dir. Ortaokul veya dengi okul mezuniyetine bakıldığında ise bölge illeri yüzde 4 ve 5 oranlarına sahiptir. Lise ve dengi okul mezuniyetinde de durum değişmemekte ve bölge illerinin tamamı Türkiye ortalaması olan yüzde 21’in altında olup bu bağlamda en düşük orana sahip bölge ili yine Çorum, en yüksek orana sahip il ise Amasya’dır.

Okur-yazar kadın nüfus Okur-yazar erkek nüfus Okur-yazar toplam nüfus

2000 2009 2011 2000 2009 2011 2000 2009 2011

Amasya 80,9 89,4 92,56 93,7 96,9 97,93 87,4 93,2 95,34

Çorum 76,4 83,6 89,03 90,3 94,6 96,77 83,1 89,08 92,86

Samsun 79,5 86,4 91,87 93,4 96,3 97,93 86,2 91,3 94,85

Tokat 79,2 84,2 89,81 92,04 94,9 97 85,7 89,5 93,37

TR83 79 85,7 90,94 92,5 95,7 97,52 85,6 90,6 94,18

Türkiye 80,6 87,9 91,94 93,9 97,04 98,3 87,3 92,4 95,13

Tablo 2.3.2.1 Cinsiyete Göre Okur-Yazar Nüfus Oranı (6+ yaş), 2000, 2009

Kaynak: TÜİK, 2012

123

2.3.3 OKUL ÖNCESİ EĞİTİM

Nitelikli okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması Türkiye’nin ve bölgenin önemli hedeflerinden biridir.

Okul öncesi eğitimi de içine alan erken çocukluk eğitimi yaşamın ilerleyen aşamalarındaki fiziksel sağlık, öğrenme ve sosyal davranışları etkilemesi açısından oldukça önemlidir. Dünyaya gelişinin ilk yıllarında çocuklar tüm temel beyin ve fizyolojik yapılarını geliştirir. Bundan sonraki büyüme ve öğrenme bu temel gelişime bağlı olarak devam eder (Dünya Bankası, 2010).

2011/’12 öğretim yılı okul öncesi okullaşma oranlarına bakıldığında bölge illerinin tamamı her iki yaş grubunda da Türkiye oranlarının üzerinde bir performans göstermiştir. Özellikle Amasya, her iki yaş grubunda da okul öncesi eğitimde başarılıdır. 3-5 yaş grubu, tüm iller ve Türkiye genelinde 4-5 grubuna göre daha düşük okullaşma oranlarına sahiptir. Kız ve erkek nüfusun okul öncesi okullaşma oranları kıyaslandığında çok büyük farkların olmadığı görülmektedir.

Okul öncesi eğitimde yıllar içerisindeki değişime bakıldığında ise bölgede 2000 yılında toplam okul sayısı 280, öğretmen sayısı 73, şube sayısı 386 ve öğrenci sayısı ise 6.901 iken 2011 yılında okul sayısı 1.494’ye, öğretmen sayısı 2.067’ye, şube sayısı 2.582’ye ve öğrenci sayısı da 44.095’e yükselmiştir.

Bununla birlikte 2009 yılı ile kıyasla okul sayısı ve öğrenci sayısında azalma olduğu görülmektedir.

Amasya Çorum Samsun Tokat TR83 Türkiye

İlkokul mezunu 33 33 31 31 32 28

İlköğretim mezunu 19 21 20 20 20 20

Ortaokul veya dengi mezunu 5 4 4 5 4 5

Lise veya dengi mezunu 20 16 19 17 18 21

Yüksekokul veya fakülte mezunu 9 7 9 7 8 10

Yüksek lisans mezunu 0 0 0 0 0 1

Tablo 2.3.2.2 Bitirilen Eğitim Düzeyi oranları (15+ yaş), 2011

Kaynak: TÜİK, 2012

2011/12 3-5 yaş (%) 4-5 yaş ( %) 5 yaş (%)

Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek

Amasya 56,87 57,63 80 81,01 93,93 94,31

Çorum 32,12 33,2 46,01 47,58 66,68 67,94

Samsun 38,25 38,99 55,26 55,95 86,78 87,19

Tokat 31,83 31,72 45,69 45,41 68,6 68,8

Türkiye 30,49 31,23 43,5 44,56 65,16 66,2

Tablo 2.3.3.1 3-5 ve 4-5 Yaş Gruplarında Okul Öncesi Okullaşma Oranları, 2011/’12 Öğretim Yılı

Kaynak: MEB Örgün Eğitim İstatistikleri, 2011-2012,2012

Okul Şube Öğrenci Öğretmen Derslik

Erkek Kadın Erkek Kadın

Amasya 181 355 3.782 3.542 17 271 277

Çorum 252 442 3.830 3.539 13 352 333

Samsun 701 1.256 10.862 10.111 39 966 1.054

Tokat 360 529 4.323 4.106 14 393 444

TR83 1.494 2.582 22.797 21.298 83 1.982 2.108

Tablo 2.3.3.2: Okul, şube, öğretmen, öğrenci ve derslik sayıları, 2011

Kaynak: MEB Örgün Eğitim İstatistikleri, 2011-2012,2012

124

2.3.4 İLKÖĞRETİM (ZORUNLU TEMEL EĞİTİM)

İlköğretimde iller ve Türkiye ortalaması arasında çok büyük fark bulunmamaktadır. Ancak Tokat ilinin yüzde 93 okullaşma oranı ile diğer illerin gerisinde kaldığı görülmektedir. Bu sebeple özellikle Tokat ilinde Yatılı İlköğretim Bölge Okulu (YİBO) ve Pansiyonlu İlköğretim Okullarının (PİO) yaygınlaştırılması önemlidir. Bu yolla özellikle kırsal alanda yaşayan ve yoksulluk nedeniyle çocukların okul masrafını karşılamada zorluk çeken ailelerin, çocuklarını okula gönderebilmeleri için olanak sağlanacaktır. Bunun yanı sıra cinsiyetler arasında da dikkate değer bir fark görünmemektedir.

Bunda ilköğretimin zorunlu olması büyük etkiye sahiptir. İlköğretim çağında olan nüfustan ilköğretim kurumlarına kaydı olan nüfus oranının en yüksek olduğu il ise bölgede Amasya’dır.

Amasya Çorum Samsun Tokat Türkiye

2007-08

Toplam 98,61 94,58 98,33 93,19 97,37

Erkek 98,94 94,41 98,59 93,52 98,53

Kadın 98,26 94,76 98,06 92,85 96,14

2008-09

Toplam 98,40 95,96 98,39 92,96 96,49

Erkek 98,49 95,85 98,69 93,02 96,99

Kadın 98,30 96,07 98,08 92,89 95,97

2009-10

Toplam 99,64 97,97 98,97 93,39 98,17

Erkek 99,89 98,07 99,20 93,67 98,47

Kadın 99,37 97,87 98,73 93,10 97,84

2011-12

Toplam 100 98,43 99,29 94,35 98,67

Erkek 100 98,42 99,43 94,63 98,77

Kadın 100 98,45 99,14 94,05 98,56

Tablo 2.3.4.1 Okul, Şube, Öğretmen ve Derslik Başına Öğrenci Sayıları

Kaynak: TÜİK, 2012

Şekil 2.3.6.1 Bölgede Fakülte, Enstitü, Yüksekokullar, Meslek Yüksekokulları ve Konservatuarların Dağılımı

Kaynak: Altlık veriler www.amasya.edu.tr - www.gop.edu.tr - www.hitit.edu.tr - www.omu.edu.tr

125 İlköğretimde derslik başına düşen öğrenci sayısın ideali 20-30 arası olup, Dokuzuncu Kalkınma

Planı’nın 2012 yılına kadar kentsel alanda bu sayıyı 30’a indirme hedefine 2011/’12 eğitim yılı itibariyle ulaşılmıştır. Bu haliyle TR83 Bölgesi derslik başına düşen 23 öğrenciyle Türkiye ortalaması olan 30’un altındadır.