Avrupa Topluluğu’ndan Avrupa Birliği’ne

1-2 Aralık 1969’da yapılan Lahey’de yapılan zirve, Tindemans Raporu, “Akil Adamlar” raporu bütünleşme yolunda herhangi bir somut adımın atılmasına yol açmamıştı. Fransa ve Federal Almanya Cumhuriyeti, kurumsal mekanizmaları iyileştirmeye yönelik “the Draft European Act” (Avrupa Senedi) projesini (Genscher-Colombo Planı) tanıttı. Plan daha sıkı politik işbirliği, etkili karar alma mekanizmaları ve politika ve hukuk alanlarında ilişkilerin geliştirilmesi için gerekli olan prensipleri konu ediniyordu. Planla ilgili çalışmalar Toplulukta karar alma süreçlerinin zorluğu ve

142 bakınız http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kronoloj.pdf. 14.04.2004

143 Beril DEDEOĞLU “Avrupa Birliğinin Oluşum ve İşleyişi”, Dünden Bugüne Avrupa Birliği (Edit.

Beril DEDEOĞLU), Boyut Yayınları, İstanbul 2003, s. 54

144 Rıdvan KARLUK, Avrupa Birliği ve Türkiye, Beta Yayınları, İstanbul, 2002, s. 15

145 Francesco CAPOTORTI- Meinhard HILF-Francis C JACOBS-Jean Paul JACQUE, The European Union Treaty, Oxford University Pres, Oxford-England, 1996 s. 8-9

kurumlar arasındaki ayrılık nedeniyle uzun sürmüş ancak 19 Haziran 1983’de Stutgart’da “Solemn Decaration” (Solemn Deklarasyonu) ile Devlet ve Hükümet Başkanları ile Dışişleri Bakanları, Avrupa Birliği hakkında resmi bir bildiri imzaladılar.

Solemn Deklarasyonu “Genscher-Colombo” planına, AT’na üye 5 ülkenin çekinceleri dolayısıyla arzulanan hedeflere ulaşamamış ve başarılı olamamıştır.¹⁴⁶

Avrupa Federalist Hareketi’nin kurucusu olan Altiero Spinelli’nin önderliğinde bütün politik hareketlerin üyelerinin katılımıyla 9 Temmuz 1980’de the Crocodile Group kuruldu. Grup ismini ilk toplandıkları yer olan ve Strasbourg’da iyi bilinen the Crocodile Club restoranından esinlenerek almıştı.¹⁴⁷ 1980 yılında 180 parlamenteri bir araya getirerek the Crocodile Group, Spinelli 9 temmuz 1981’de Avrupa Parlamentosuna ilişkin önerilerini Parlamentoya sunduğu raporla “siyasal birlik için öncelikle Parlamento’da değişiklik yapılmalı ve var olan antlaşmalar özel ve özerk bir komisyon tarafından değiştirilmeli” idi.¹⁴⁸ Avrupa Parlamentosu önderliğini Spinelli’nin yaptığı “Avrupa Birliğinin kurulmasına ilişkin Antlaşma Taslağı”’nı 14 Şubat 1984’de 31 hayır, 43 çekimser ve 231 evet oyuyla (üye sayısı 434) kabul etti.¹⁴⁹

Bu olay AT’na üye ülke devlet başkanlarını harekete geçmesine neden oldu ve Avrupa Konseyi’nin Haziran 1984’de Fransa’da yaptığı toplantıda Topluluğun geleceğiyle ilgili rapor hazırlamak üzere iki komite görevlendirilmesine karar verildi.

Bunlar isimlerini başkanlarından alacak olan Dooge ve Adonnino’dur (Dooge İrlanda Dışişleri Eski Bakanlığı yapmış bir senatör, Adonnino İtalya’nın Avrupa Parlamentosundaki üyelerinden birisi). Doogie raporu yüzyılın sonunda tek Pazar, ortak değerlerin yaygınlaştırılmasını, savunma ve güvenlik konularında arayış, düzenli karar alma mekanizması, Komisyonun rolünün arttırılmasını ve “Avrupa Birliğinin kurulmasına ilişkin Antlaşma Taslağı”nı görüşmek üzere toplantı yapılmasını öngörüyordu. Avrupa Konseyi 28-29 Haziran 1985’de Milano’da toplandı ve AT tarihinde ilk defa oyçokluğu ile (Danimarka, Yunanistan ve İngiltere olumsuz oy kullanmışlardır ) AET antlaşmasının 236. maddesine göre AET antlaşmasında

146 William NICOLL/Trevor C. SALMON, Understanding the European Communities, Philip Allan, 1990, s. 336-37

147 Francesco CAPOTORTI- Meinhard HILF-Francis C JACOBS-Jean Paul JACQUE, The European Union Treaty, Oxford University Pres, Oxford-England, 1996 s. 11

148 Beril DEDEOĞLU, Adım Adım Avrupa Birliği, Çınar Yayınları, İstanbul 1996, s. 212

149 William NICOLL/Trevor C. SALMON, Understanding the European Communities, Philip Allan, 1990, s. 43

değişiklik yapmayı kabul etmişlerdir.¹⁵⁰

14 Haziran 1985’de kişilerin ve malları serbest dolaşımı ve kontrollerin kalkmasıyla ilgili Schengen Antlaşması Belçika, Almanya, Fransa, Lüksemburg ve Hollanda tarafından Schengen’de (Lüksemburg) imzalandı Antlaşma 27 Kasım 1990’da İtalya, 28 Nisan 1995’de Avusturya, 19 Aralık 1996’da Danimarka, Finlandiya ve İsveç tarafından imzalandı. 2-4 Aralık 1985’de Avrupa Konseyi, Lüksemburg’da toplandı.

Zirvede, on üye devlet, Avrupa’nın entegrasyon sürecinin, Roma Antlaşmasında değişiklik yapılması ve bir “the Single European Act” (Avrupa Tek Senedi) (ATS) hazırlanması suretiyle canlandırılması konusunda anlaşmaya vardı. Roma Antlaşmasına değişiklik getiren “Avrupa Tek Senedi” 17 Şubat 1986’da dokuz üye tarafından Lüksemburg ve 28 Şubat 1986’da Danimarka, İtalya ve Yunanistan tarafından Lahey’de imzalandı ve 1 Temmuz 1987’de yürürlüğe girdi.¹⁵¹ “Tek” ile “Senedin” hem üç

Yeni Ortak Politikaların Saptanması, mevcut olanların geliştirilmesi

Avrupa Parlamentosu ile Konsey arasında işbirliğinin kurumsallaşması

Avrupa Parlamentosunun uygun görüş bildirmesi

Konsey’de nitelikli çoğunlukla oy verilmesi

Dış Politika alanında işbirliği¹⁵³

ATS’nin 13. maddesi ile AET Antlaşmasına eklenen madde 8a ile 1992 sonuna kadar iç pazarın kurulması için gerekli çalışmaların yapılması istenmişti. Komisyon iç pazarın tamamlanmasının yaratacağı kazançları bilimsel olarak değerlendirmek üzere, Komisyon eski müdürlerinden, İtalyan İktisatçı Paolo Cecchini başkanlığındaki kurula rapor hazırlatmıştı. 29 Mart 1988 yılında yayınlanan ve “Cecchini Raporu” olarak bilinen raporda 12 ayrı piyasada sınır kontrollerinin AT’na yüklediği maliyetleri değil, aynı zamanda iç pazarın tamamlanmasının getireceği fırsat ve yararlarda ortaya

150 William NICOLL/Trevor C. SALMON, Understanding the European Communities, Philip Allan, 1990, s. 38

151 http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kronoloj.pdf. 14.04.2004

152 William NICOLL/Trevor C. SALMON, Understanding the European Communities, Philip Allan, 1990, s. 39

153 AB ve Türkiye-AB İlişkileri Temel Kavramlar Rehberi,İktisadi Kalkınma Vakfı Yay, No:113 İstanbul 2003, s. 49

konmuştu.¹⁵⁴

AT’nun 27-28 Haziran 1988 Hannover Zirvesi kararları doğrultusunda hazırlanıp 12 Nisan 1989’da ilan edilen Jacques Delors’un EPB Raporu, ortak pazardan, ekonomik ve parasal birliğe 3 aşamalı bir geçiş öngörüyordu:

1. Aşama: (1 Temmuz 1990) değişim denetimlerinin sonu, tek pazar, ortak ekonomik program ile ulusal merkez bankalarının bağımsızlıklarının sağlanması.

2. Aşama: (1 Ocak 1994) Avrupa Para Enstitüsünün kurulması ve ECU’nün güçlendirilmesi

3. Aşama: (1999 ya da en geç 2002) Para paritelerinin sabitlenmesi, Avrupa Merkez Bankası’nın Para Enstitüsü’nün yerini alması ve tek paraya geçiş.¹⁵⁵ Delors “tek pazar” yoluyla Avrupa ekonomik aktivitesinin yenilenmesinin Avrupa’nın zayıflaması veya güçlenmesi konusunda sorun olacağına inanıyordu.

Avrupa Konseyi 14-15 Aralık 1990’da Roma’da toplandı. Biri ekonomik ve parasal birliğe, diğeri siyasal birliğe ilişkin iki hükümetler arası konferans başladı.¹⁵⁶ Hükümetler arası konferansın sonunda ortak politika hedefinin önemli olduğuna karar verildi. Siyasal birliğe ilişkin düzenlenen hükümetler arası konferans Delors’un parasal birliğine odaklanmış ve belirsiz bir siyasal bütünleşme ajandası çıkarmıştı.¹⁵⁷

Üye devletlerin egemenlik haklarını belirli konularda ve şartlarda Topluluğa devretmesini ancak egemenliğin devri ile ilgili başlangıç karalarının ilke olarak oybirliği ile alınması gerektiren hükümetler arası konferans süreci 1991 yılı boyunca devam etmiş sonuçta ortaya çıkan öneriler 9-10 Aralık 1991’de Maastricht’de devlet ve hükümet başkanları seviyesinde toplanan konferansa sunulmuştur. Zirve öncesinde ortada kalan sorunların özünde egemenlik devri (en çok itiraz İngiltere’den gelmiştir) ve topluluk içinde ekonomik refahın adil dağılımı (İspanya, Yunanistan, Portekiz, İrlanda karşı çıkmıştır) gelmektedir. 9-10 Aralık 1991’de Maastricht’te toplanan devlet ve hükümet başkanları daha çok the Treaty on European Union bilinen the Treaty of Maastricht (Maastricht Antlaşması) imzalamışlar böylece Avrupa Birliğinin hukuki temelleri atılmıştır. 1 Ocak 1993 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülen antlaşma

154 Rıdvan KARLUK, Avrupa Birliği ve Türkiye, Beta Yayınları, İstanbul, 2002, s. 46

155 Beril DEDEOĞLU “Avrupa Birliğinin Oluşum ve İşleyişi”, Dünden Bugüne Avrupa Birliği (Edit.

Beril DEDEOĞLU), Boyut Yayınları, İstanbul 2003, s. 57

156 http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kronoloj.pdf. 14.04.2004

157 William NICOLL/Trevor C. SALMON, Understanding the European Communities, Philip Allan, 1990, s. 28

1951

Danimarka’da antlaşmanın onaylanması konusunda yapılan halk oylamasında reddedilmesi, Fransada çok az bir farkla kabul edilmesi, İngiltere’nin onay için şartlar ileri sürmesi Antlaşmaya olan güveni sarsmış ve onay süresini uzatmıştır. Antlaşmanın belirlenen tarihte yürürlüğe giremeyeceği anlaşılınca 11-12 Aralık 1992’de Edinburgh’ta yapılan Zirve Toplantısı’nda bir uzlaşmaya varılmış ve 1 Kasım 1993’de Maastricht Antlaşması yürürlüğe girmiştir.¹⁵⁸ Maastricht Antlaşması bir son dakika uzlaşışı olarak bütün görüş açılarınca eleştirilmiştir.

Maastricht’ten sonra 3 sütunlu Avrupa olarak bilinen Avrupa Birliği yapısı:

AB Konseyi

Aslında “sütun” kelimesi Antlaşma metninde yer almamasına rağmen, Antlaşma’nın imzalandığı günden bu yana kullanılmıştır. Aslında “sütun” kelimesi ile

158 Rıdvan KARLUK, Avrupa Birliği ve Türkiye, Beta Yayınları, İstanbul, 2002, s. 60-61

“Yunan Tapınağı” ve “Fransız Gotik Katedrali”ne gönderme yapılmaktadır. AB’nin doğal yapısı eski Yunan tapınaklarında (eski yapılarda sütun binanın en baskın görüntüsüdür. Uzaktan bakıldığında açıkça seçilebilir ve binanın en önemli karakteristiğini yansıtır) olduğu gibi AB’nin 3 ayağı en önemli yapımıdır veya Fransız Gotik Katedralinde olduğu gibi diğer kısımlardan yüksekçe olan uzun ve dar kısım

Karar Alma Süreçlerinde Değişiklik; Ortak karar usulünün getirilmesi, Parlamentonun karar alma süreçlerinde daha etkin bir konuma getirilmesi

Bakanlar Konseyi tarafından nitelikli çoğunluk ile karara bağlanan alanların arttırılması (veto edilebilecek alanların daraltılması

Parlamentonun Komisyonun atanması alanındaki yetkilerinin arttırılması

Bölgeler Komitesi, Ombudsman gibi yeni kurumların oluşturulması

Başkanları Zirvesi sonuç Bildirisinde tam üyelik için gerekli şartlar yeniden düzenlenmiş ve Kopenhag Kriterleri olarak bilinen kriterlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu kriterler:

a) Siyasi Kriterler: Demokrasinin güvence altına alındığı istikrarlı kurumsal bir

159 Ton HEUKELS/Niels BLOKKER/ Brus MARCEL, the European Union After Amsterdam, Kluwer Law International, The Hague-Netherlands, 1998 s. 52,64

160 Çağrı ERHAN, Avrupa Bütünleşmesinin Tarihsel Gelişimi, Ataum 33 dönem kurs notları

yapı, hukukun üstünlüğü, insan hakları ve azınlık haklarına saygı

b) Ekonomik Kriterler: İyi işleyen bir Pazar ekonomisi ve AB içindeki piyasa güçlerine ve rekabet baskısına karşı koyabilme

c) Topluluk Müktesabatına Uyum: AB’nin çeşitli siyasi, parasal, ekonomik hedeflerine bağlılık.¹⁶¹

Maastricht Antlaşmasından çok kısa bir süre sonra, Ab üyeleri yeni bir düzenleme yapılmasını öngörmüş ve 1996’da başlayan hükümetler arası konferans sonrasında 2 Ekim 1997’de imzalanıp 1 Mayıs 1999’da yürürlüğe giren Amsterdam

Ulusal parlamentolar ile Avrupa Bütünleşmesi arasında kurumsal diyalog kurulması

AB’nin temel değerlerinin ilk defa açıkça antlaşmalara geçirilmesi

Ortak Dış ve Güvenlik Politikası alanında Gelişmeler

Adalet ve İçişlerinde Alanındaki gelişmeler

Avrupa Vatandaşlığı konusundaki gelişmeler¹⁶³

16 Temmuz 1997’de AB Komisyonu, AB’nin 21. yy.da güçlenme ve genişleme perspektiflerini ortaya koyan “Gündem 2000” isimli 1300 sayfalık çalışmasını ortaya koymuştur. Amsterdam Antlaşması daha onaylanmadan ortaya konan bu çalışma ile, aslında Amsterdam Antlaşması yürürlüğe girse bile sorunların çözümünde yetersiz

161 Rıdvan KARLUK, Avrupa Birliği ve Türkiye, Beta Yayınları, İstanbul, 2002, s. 78-79

162 Beril DEDEOĞLU “Avrupa Birliğinin Oluşum ve İşleyişi”, Dünden Bugüne Avrupa Birliği (Edit.

Beril DEDEOĞLU), Boyut Yayınları, İstanbul 2003, s. 60

163 Çağrı ERHAN, Avrupa Bütünleşmesinin Tarihsel Gelişimi, Ataum 33 dönem kurs notları

kalınacağının bilindiğini baştan göstermiştir. 10-11 Aralık 1999’da toplanan Helsinki Zirvesinde yeniden hükümetler arası bir konferans oluşturulmuş ve konferans sonuçları 7-9 Aralık 2000’de Nice Konferansında ele alınmıştır. 26 Şubat 2001’de, AT ve AB antlaşmalarını revize eden bir antlaşma “Nice Antlaşması” imzalanmış, ancak antlaşma 2002 sonuna kadar tüm üye ülkelerce onaylanmadığı için ancak 1 Şubat 2003’de yürürlüğe girebilmiştir.¹⁶⁴

Nice Antlaşması ile

1. Kurumsal Yapıdaki Değişiklikler

27 üyeli bir AB’ne göre AB karar alma süreçlerinin yeni genişleme dalgasına hazırlanması

2. Politika Alanındaki Değişiklikler

AB Temel Haklar Şartı’nın hazırlanması ve Ab Kurumları tarafından imzalanması

Mevcut Politika alanlarının genişletilmesi¹⁶⁵

Bu süreç içerisinde iki kutuplu dünya düzeni değişmiş, Berlin duvarı yıkılmış Balkanlarda ve Ortadoğu’da savaşlar başlamıştı. 22 Mayıs 1992 yılında Almanya ve Fransa tarafından başlatılan ortak ordu oluşturma projesi, 21 Ocak 1993 yılında imzalanan bir antlaşma ile somutlaşmış ve Belçika, İspanya ve Lüksemburg’un sonradan katılmasıyla 1995’de operasyonel nitelik kazanan Eurocorp kurulmuş ve 1999 Köln Zirvesinde Eurocorps’un AB içine dahil edilmesi öngörülmüştür. 1994’de Avrupa Para Enstitüsü, 1995’te Europol kurulmuş, bunlarla birlikte Euro’nun 12 AB üyesinde (İngiltere, Danimarka, İsveç Hariç) 1 Ocak 2002’de yürürlüğe girmesi ve ulusal paraların tarihe karışmış ve Euro AB’nin en önemli başarılarından biri sayılmıştır.¹⁶⁶ AT’da ve AB’de Genişlemeler