AT’da ve AB’de Genişleme Süreçleri

27 üyeli bir AB’ne göre AB karar alma süreçlerinin yeni genişleme dalgasına hazırlanması

2. Politika Alanındaki Değişiklikler

AB Temel Haklar Şartı’nın hazırlanması ve Ab Kurumları tarafından imzalanması

Mevcut Politika alanlarının genişletilmesi¹⁶⁵

Bu süreç içerisinde iki kutuplu dünya düzeni değişmiş, Berlin duvarı yıkılmış Balkanlarda ve Ortadoğu’da savaşlar başlamıştı. 22 Mayıs 1992 yılında Almanya ve Fransa tarafından başlatılan ortak ordu oluşturma projesi, 21 Ocak 1993 yılında imzalanan bir antlaşma ile somutlaşmış ve Belçika, İspanya ve Lüksemburg’un sonradan katılmasıyla 1995’de operasyonel nitelik kazanan Eurocorp kurulmuş ve 1999 Köln Zirvesinde Eurocorps’un AB içine dahil edilmesi öngörülmüştür. 1994’de Avrupa Para Enstitüsü, 1995’te Europol kurulmuş, bunlarla birlikte Euro’nun 12 AB üyesinde (İngiltere, Danimarka, İsveç Hariç) 1 Ocak 2002’de yürürlüğe girmesi ve ulusal paraların tarihe karışmış ve Euro AB’nin en önemli başarılarından biri sayılmıştır.¹⁶⁶ AT’da ve AB’de Genişlemeler

2.1.6 AT’da ve AB’de Genişleme Süreçleri

a) Birinci Genişleme: İngiltere, İrlanda ve Danimarka (1973)

1967’de AET’na giriş için başvuruda bulunan İngiltere’de iktidarda bulunan İşçi Partisi daha sonra olaya sıcak bakmamış ve parti başkanı Wilson

164 Beril DEDEOĞLU “Avrupa Birliğinin Oluşum ve İşleyişi”, Dünden Bugüne Avrupa Birliği (Edit.

Beril DEDEOĞLU), Boyut Yayınları, İstanbul 2003, s. 61

165 Çağrı ERHAN, Avrupa Bütünleşmesinin Tarihsel Gelişimi, Ataum 33 dönem kurs notları

166 Beril DEDEOĞLU “Avrupa Birliğinin Oluşum ve İşleyişi”, Dünden Bugüne Avrupa Birliği (Edit.

Beril DEDEOĞLU), Boyut Yayınları, İstanbul 2003, s. 59-62

seçimleri öne alarak iktidara daha kuvvetli gelmeyi hedeflemişti. Ancak beklenilenin aksine iktidara muhafazakar kanat gelmiş ve kurdukları Health hükümetinde AET yanlısı çoğunluğu sağlamışlardı.Böylece İngiltere ve AET arasındaki görüşmeler 30.06.1970’de Lüksemburg’da başlamış, 23.06.1971’de tamamlanarak 5 yıllık bir geçiş süreci benimsenmiştir. ¹⁶⁷

Diğer aday ülkeler olan İrlanda, Danimarka ve Norveç’te aynı süreci izlemiştir.

AET’yla müzakereleri tamamlayan ülkeler müzakere sonuçlarını refaranduma götürmüş ve alınan sonuçlar şöyle olmuştur: İngiltere Avam Kamarasında yaptığı oylamada 284’e karşı 301 evet oyu çıkmış, İrlanda’nın yaptığı halk oylamasında %83 evet oyu çıkmış, Danimarka’nın yaptığı oylamada %63.3 evet oyu çıkmış, fakat Norveç’in yaptığı halk oylamasında sonuç %53.49 ile hayır olarak çıkmıştı.¹⁶⁸ Böylece 1 Ocak 1973’te yürürlüğe giren katılma antlaşmalarıyla AT’nin üye sayısı altıdan dokuza çıkmış ve böylece genişleme ile derinleşme sürecini tartışmaya açacak döneme girilmiştir. 1974 yılının ilk yarısında İngiltere’de iktidar değişikliği olmuş ve İşçi Partisi tekrar iktidara, Harold Wilson başbakanlığa gelmişti. 5 Haziran 1975’te İngiltere’de AT’na tam üyelik konusunda bu sefer halk oylamasına gidilmiş ve sonuçta %66.9 ile evet denilmişti.

b) İkinci Genişleme: Yunanistan (1981)

Yunanistan’ın AET ile ilişkileri çok hızlı bir biçimde başlamış ve AET Antlaşmasının 238. maddesine dayanılarak 9 Temmuz 1961’de ortaklık anlaşması [Atina Antlaşması] imzalanmış ve 1 Kasım 1962’de yürürlüğe girmiştir. 21 Nisan 1967’de ordu darbe yapmış, “Albaylar Cuntası” iktidarı ele almış ve AET ile ilişkiler dondurulmuştu. Ancak Türkiye’nin 1974 yılında Kıprıs’a müdahalesi ile “Albaylar Cuntası”nın başarısız müdahale girişimi demokrasiyi Yunanistan’a tekrar geri getirdi.

12 Haziran 1975’de Yunanistan’ın yeni hükümeti AT’na tam üyelik başvurusunu yapmıştır. Komisyon, Yunanistan ile ilgili raporunu olumsuz olarak belirtmesine karşılık siyasi yön ağır basmış ve 28 Mayıs 1979’da AT-Yunanistan Katılım Anlaşması imzalanmıştır. Anlaşma 1 Ocak 1981’de yürürlüğe girmiş AT üye sayısı 10’a çıkmıştır.¹⁶⁹

167 Rıdvan KARLUK, Avrupa Birliği ve Türkiye, Beta Yayınları, İstanbul, 2002, s. 14

168 William NICOLL/Trevor C. SALMON, Understanding the European Communities, Philip Allan, 1990, s. 30

169 William NICOLL/Trevor C. SALMON, Understanding the European Communities, Philip Allan, 1990, s. 34

c) Üçüncü Genişleme: İspanya ve Portekiz (1986)

İspanya ve AET arasındaki ilişkiler başta sadece ticari amaçlı olarak başlamış ve 29 Haziran 1970’de AET’nin 113. maddesine göre “Tercihli Ticaret Anlaşması”

imzalanmıştır. 20 Kasım 1975’te diktatör Franco’nun ölümünden sonra demokratik rejime geçen İspanya 28 Temmuz 1977’de AT’na tam üyelik için başvuruda bulunmuştur. Konsey 20 Eylül 1977’de dosyayı Komisyon’a havale etmiş, Komisyon’un olumlu görüş bildirmesi üzerine 5 Şubat 1979’da Brükselde görüşmeler açılmış ve 12 Haziran 1985’de Madrid’de imzalanan katılım anlaşması ile İspanya 1 Ocak 1986’da AT’na tam üye olmuştur.¹⁷⁰

Portekiz’de 1974 yılında diktatörlük rejiminin yıkılmasından sonra AT bu ülkede demokrasinin gelişmesi ve güçlenmesi için mali yardımda bulunmuş ve bazı imtiyazlar tanımıştır. 28 Mart 1977’de Portekiz AT’na tam üyelik için başvuruda bulunmuş, Konsey dosyayı aynı şekilde Komisyon’a göndermiş, Komisyonun 19 Mayıs 1978’de olumlu görüş vermesi -hatta komisyon raporunda şunu yazacaktı “Topluluk Portekiz’i Avrupa bütünleşmesinin dışında bırakamaz”¹⁷¹- ve Konseyin kabulü ile AT-İspanya görüşmeleri 17 Ekim 1978’de başlamış ve 12 Haziran 1985’de Lizbon’da katılma anlaşmazı imzalanmıştı. Böylece 1 Ocak 1986’da Portekiz AT’nun 12. üyesi oldu.

d) İki Almanya’nın Birleşmesi ve Topluluğun “de facto” olarak genişlemesi İkinci dünya savaşından sonra Almanya ikiye bölünmüş, 13 Ağustos 1961’de sınırlar kapatılmış ve Churcill’in “demir perde” olarak adlandırdığı Berlin Duvarının yapımına başlanmıştı. Sovyetler Birliği’nin demokratikleşme hareketi sonucu Berlin Duvarı 9 Kasım 1989’da yıkılmış ve iki Almanya 3 Kasım 1990’da birleşmiştir.

e) Dördüncü Genişleme: Avusturya, İsveç ve Finlandiya (1995)

Avusturya 17 Temmuz 1989’da, İsveç 1 Temmuz 1991’de ve Finlandiya 18 Mart 1992’de Konsey’e üyelik başvurularında bulunmuş, Komisyonun başvurular üzerine olumlu görüş bildirmesinden sonra 1 Şubat 1993’de 3 ülke ilede müzakere görüşmeleri başlamış, 24-25 Haziran 1994 Korfu Zirvesinde Norveçte dahil olmak üzere üyelik antlaşmaları imzalanmıştır. 16.101994’de yapılan halk oylamasında Finliler %57 evet, 13.11.1994’de İsveçte yapılan halk oylamasında evet %52.2,

170 Rıdvan KARLUK, Avrupa Birliği ve Türkiye, Beta Yayınları, İstanbul, 2002, s. 16

171 William NICOLL/Trevor C. SALMON, Understanding the European Communities, Philip Allan, 1990, s. 35

12.10.1994’de Avusturya’da yapılan referandumda evet %66.39 çıkmış ve bu 3 ülke 1 ocak 1995’de AB’ne üye olarak en sorunsuz genişleme yaşanmıştır. Norveç ise 27 Kasım 1994’de yapılan halk oylamasında %52.2 hayır oyunun çıkması ile AB’ne katılmaktan vazgeçmiştir.¹⁷²

f) Beşinci Genişleme: 1 Mayıs 2004’de (Polonya, Macaristan, Çekya, Slovakya, Slovenya, Litvanya, Letonya, Estonya, Malta, GKRK) Macaristan 31 Mart 1994 15 Temmuz 1997 31 Mart 1998 Polonya 5 Nisan 1994 15 Temmuz 1997 31 Mart 1998 Slovakya 26 Haziran 1995 15 Temmuz 1997 15 Şubat 2000 Letonya 13 Ekim 1995 15 Temmuz 1997 15 Şubat 2000 Estonya 24 Kasım 1995 15 Temmuz 1997 31 Mart 1998 Litvanya 8 Aralık 1995 15 Temmuz 1997 15 Şubat 2000 Çek

Cumhuriyeti 17 Ocak 1996 15 Temmuz 1997 31 Mart 1998 Slovenya 10 Haziran 1996 15 Temmuz 1997 31 Mart 1998