2.1.11. Avrupa Birliği’nde Eğitim
2.1.11.4. Avrupa Birliği’nde Genel Eğitim Politikaları
AB düzeyinde eğitim alanındaki işbirliği, 1971 yılında üye ülkelerin Eğitim Bakanlarının ilk toplantısıyla başlamıştır. 1972'de devlet ve hükümet başkanları, AB’nin insani ve sosyal alanlarda da gelişmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Atılan bu önemli adımdan sonra 1974'de Avrupa Komisyonunca ilk öneri paketleri hazırlanmıştır. O dönemde dokuz üye ülkenin ilgili bakanları, üye ülkelerin kültürel özellikleri korunarak ulusal eğitim yapıları ile öğretim yöntemlerinin standartlaştırılması girişimlerinin başlatılması gerektiğini vurgulamışlardır (Atabay ve Akın,1996:4).
AB eğitim politikasının temel amacı; üye ülkeler arasında işbirliğini ve dayanışmayı sağlamak amacıyla, üye ülke yurttaşları arasındaki karşılıklı anlayışı özendirmek ve Avrupalılık bilincini aşılamak, bu süreçte öğrenci ve öğretmenleri eğitmek ve tüm ar-ge alanlarına etkin katılımlarını sağlamak şeklinde özetlenebilir. Eğitim AB üyesi tüm ülke hükümetlerinin en önemli gündem maddelerinden biri olmakla beraber eğitimin yapısı tüm ülkelerde farklılıklar göstermektedir. Avrupa Birliği eğitim alanında tek bir politikanın olmadığı ancak ülkeler arasında görüş alışverişinde bulunulduğu bir forum niteliğindedir. Üye ülkeler eğitimin içeriği ve organizasyonu açısından özgür olup Avrupa Birliği nezdinde işbirliği
yapabilmektedirler (Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu, 2006. http://...-37k). AB, eğitim alanında Birliğe üye ülkelerin eğitim programlarına doğrudan müdahale etmemekte, eğitim sistemlerinin genel sorunlarıyla ilgili politikalar geliştirmektedir. Bunu yapabilmek için AB, üye ülkelerin eğitim sistemlerine ait tüm verileri belirli aralıklarla toplayarak üye ülkelerin eğitim sistemlerinin güncel analizlerini yapmaktadır.
AB'ye üye ülkelerin eğitim sistemlerindeki önemli farklılıklar, her ülkenin kendine özgü tarihsel ve kültürel değerlerin farklılığından kaynaklanmaktadır. Ancak günümüzde ülkeler arasındaki sınırların kalkması, iletişimin kolaylaşması, toplumsal ve ekonomik etkileşimin artması, eğitim sistemleri arasındaki farklılıkların giderek azalmasına yol açmaktadır.
AB ülkelerinin eğitim sistemlerinde amaç ve ilkeler bakımından; gerek Sokrates, Leonardo Da Vinci ve Avrupa Gençliği gibi ortak programlar yoluyla, gerekse “herkes için eğitim”, “yaşam boyu öğrenme” ve “mesleki eğitimde işbirliği” gibi ortak politika ve kararlar yoluyla giderek bir yakınlaşma ve benzeşmenin olduğu görülmektedir. Aynı yönde gelişmeyi AB ülkelerinin eğitim örgütlenmesinde de izlemek mümkündür. Aşırı merkeziyetçi örgütlenmeye sahip ülkelerin yerel yönetimlere yetki devri yaparak merkez taşra dengesi kurmasının yanında (ör. Fransa, Portekiz ve İspanya), yetkilerin yerel yönetimlerde toplandığı ülkelerde ise, merkezi hükümetin giderek bir kısım yetkileri merkeze doğru kaydırarak merkez- taşra dengesi kurmaya çalıştığı gözlenmektedir (ör. Belçika, Hollanda ve Almanya) (Gülcan,2005:271).
Eğitim politikaları Avrupa Birliği'nde uluslar üstü düzeyde ve çerçeve niteliğinde oluşturulmaya çalışılmaktadır. 1958 Roma Antlaşması, 1992 Maastrich Antlaşması, 1993 Yeşil Bülten ve Beyaz Bülten, 1999 Amsterdam Antlaşması, 2002 Kopenhag Deklarasyonu, 2000 Lizbon Stratejisi (Deklarasyonu), diğer alanlardaki politikalar da dahil olmak üzere AB eğitim politikalarının belirlendiği antlaşma ve metinlerdir. Eğitim politikaları bu antlaşma ve metinlerde genel çerçeve ve ilkeleriyle AB boyutunda ortaya koyulmaktadır. Avrupa Birliği organlarınca ve yapılan antlaşmalar uyarınca, eğitimde ortak politika ve anlayış birliği oluşturmak, işbirliğini geliştirmek amacıyla çeşitli öneriler ve kararlar alınmakta, zaman zaman da bağlayıcı hukuki düzenlemeler yapılmaktadır.
AB’nin düzenleme araçları tüzük, direktif, karar, tavsiye ve görüşten ibaret değildir. Bunlar dışında, ilke kararı, genel program, eylem programı veya planı, andaç, bildirim, bildiri, ilkeler (guidelines) gibi birçok işlem bulunmaktadır (Özdemir, 2001. http://...ab_KARAR alma.html).
AB eğitim politikaları çoğunlukla eylem planları yoluyla geliştirilmektedir. Eylem planları, değişen koşulları ve gelişen teknolojileri dikkate alarak olası eğilimler öngörmektedir. Eylem planları, AB’nin, hem ulusal ve hem de birlik düzeyinde bu eğilimlerden haberdar olması, stratejileri belirlemesi, kaynaklarını yönlendirmesi açısından önem taşımaktadır. Zaman içinde eylem planları, AB programlarına dönüştürülebilmektedir (Torum, 2005. http://...mart_12. htm). Komisyonun, hareketlilik ve becerilere yönelik eylem planı, sektörlerin içinde ve sektörler arasında hareketliliği kolaylaştıran niteliklerin transfer edilebilirliğini ve şeffaflığını belirleyen araçları dile getirmektedir. Diplomaların, sertifikaların ve niteliklerin şeffaflığını belirleyen araçların tanıtımına yönelik daha ileri eylemler aynı zamanda 15-16 Mart 2002 de Barcelona’da toplanan Avrupa Konseyi tarafından benimsenmiştir (L 390/6 EN Official Journal of the European Union, 2004. http://...c11030.htm.).
Avrupa’nın daha rekabetçi ve dinamik toplum haline gelmesi, kişilerin beceri, yeterlilik ve kişisel potansiyellerini daha çok geliştirebilmeleri için eğitim standardının ve kalitesinin yükseltilmesi gerektiği 2001 yılında yapılan Brüksel toplantısında dile getirilmiştir (Council of The European Union, 2001b http://...repfutobjen.pdf.). Bu toplantıda “kalite güvence sistemleri, etkili bir eğitim öğretim sisteminin zorunlu bir parçasıdır. Bütün ülkeler eğitim ve öğretimde aynı uygulamalara sahip olmasalar bile, kaliteyi ölçebilme tekniklerine sahip olunabilir” (Council of The European Union, 2001b http://...repfutobjen.pdf.) şeklinde alınan kararla “kalite güvence sistemlerinin” uygulanması zorunluluğu özellikle vurgulanmıştır.
“Avrupa için yeni stratejik hedeflere yardımcı olmak amacıyla, zorlukların ve gelişmelerin ortaya çıkarılmasında, Eğitim Bakanları ilerideki on yıla dönük olarak aşağıdaki somut stratejik amaçları belirlemiştir” (Council of The European Union,
2001b http://...repfutobjen.pdf.):
1. AB’deki eğitim eğitim-öğretim sistemlerinin kalite ve etkililiğinin arttırılması 2. Bütün eğitim ve öğretim sistemlerine erişimin kolaylaştırılması
3. Eğitim ve öğretim sistemlerinin daha geniş kesimlere açılması
Yukarıdaki hedefler doğrultusunda Birliğin ve vatandaşların yararı için, bütüncül bir niyet olarak 2010 yılına kadar eğitim ve öğretimde şunların başarılacağına ilişkin kararlar alınmıştır (Vera ve Perez, 2002. http://...10year_en.pdf):
1. Eğitim ve öğretimde en yüksek kaliteye erişilecek, Avrupa, eğitim-öğretim sistemleri ve kurumları ile ilgili olarak ve kalite konusunda dünya ölçeğinde bir referans noktası olacaktır.
2. Avrupa’daki eğitim öğretim sistemleri, vatandaşların ülkeler arasında hareketliliğini sağlayacak ve farklılıkların bir avantaj haline getirilmesine uygun bir yapıda olacaktır.
3. AB’nde herhangi bir yerde kazanılmış yeterlilik bilgi ve becerilere sahip kişiler, Birlik içerisinde bu niteliklerini kariyer ve daha ileri öğrenmeler için etkili bir şekilde kullanma şansına sahip olacaklardır.
4. Her yaştan Avrupalı yaşam boyu öğrenme olanaklarına sahip olacaktır
5. Avrupa, diğer bütün bölgeler ile karşılıklı yarara dönük olarak işbirliğine açık olacaktır ve diğer bütün bölgelerdeki araştırmacı, bursiyer ve öğrencilerin en çok tercih ettikleri merkez olacaktır.
AB’de eğitim–öğretimde kalite ve standardın geliştirilmesine yönelik olarak, belirlenen çerçeve hedeflerin gerçekleştirilmesi için şu somut uygulamalar konusunda görüş birliğine varılmış ve gerçekçi uygulamaların hayata geçirilebilmesi için Sokrates, Leonardo Da Vinci gibi kapsamlı programlar geliştirilmiştir.
AB’de geliştirilen çeşitli programların konusu olan alt hedeflerden bazıları şunlardır (DTM 1999, 191):
1. Özellikle üye ülkelerin dillerinin öğretilmesi ve yaygınlaştırılması yoluyla, eğitimin geliştirilmesi,
2. Diplomaların ve eğitim sürelerinin karşılıklı olarak tanımlanmasını (akreditasyon) özendirerek, öğrenci ve öğretmenlerin hareketliliğine destek sağlanması,
3. Avrupa vatandaşlığı kavramının yerleşmesine katkıda bulunulması, 4. Eğitim-öğretim kurumları arasında işbirliğinin geliştirilmesi,
5. Üye ülkelerin eğitim sistemlerinin ortak sorunlarına ilişkin bilgi ve deneyimlerin paylaşılması,
6. Açık öğretim ve uzaktan öğretimin geliştirilmesi,
7. Uluslararası kurumlar ile eğitim işbirliğinin geliştirilmesi,
8. Teknolojik gelişmelere uyum sağlanması, sürekli meslekî eğitimin iyileştirilmesi, meslekî eğitime erişim olanaklarının artırılması,
9. Gençlerin meslekî ve toplumsal yaşama hazırlanması ve uyumlarının kolaylaştırılması,
10. Eğitim kurumlarıyla işyerleri arasında işbirliğinin geliştirilmesi.