AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI

Anonim ortaklıklarda ortak sayısının artmasıyla birlikte, pay sahiplerinin şirket yönetiminde etkili olabilme olanağı a z a l m a k t a d ı r . B u d u r u m , p a y s a h i p l e r i n i n ş i r k e t e yabancılaşmasına ve bu arada şirket yönetiminin herhangi bir kontrol mekanizması olmaksızın faaliyetlerini sürdürmesine neden olmaktadır. Hisse senedi sahipliğinin dağınık olması sonucunda pay sahiplerinden hiçbir grubun şirket işlerini yönetme konusunda yararı olmamakta; şirkette sahip olduğu paylar çok önemsiz de olsa yönetim kendiliğinden süregelen bir organ olmaktadır. Bunun sonucunda, yönetimden memnun olmayan pay sahipleri “Wall Street Kuralı”nı işletmek zorunda kalmaktaydı. Bir başka deyişle, bu pay sahipleri, paylarını satarak şirketten çıkmaktaydılar. Bununla birlikte d e m o k r a s i l e r d e a z ı n l ı ğ ı k o r u y u c u m e k a n i z m a l a r d a geliştirilmektedir. Anonim şirketlerde de çoğunluk her zaman kazanmaktadır. Örneğin iki ortaklı bir anonim şirkette;

ortaklardan A’nın %51, B’nin %49 paya sahip olduğunu düşünelim. Genel kurul toplantılarında oylanan her hususta A’nın iradesi kazanacak, A yönetim kurulunu tamamen ele geçirecek ve şirketin olağan faaliyeti A’nın görüşleri doğrultusunda oluşacaktır. B ise hiçbir şekilde temsil

edilmediği gibi, şirketi birikimleri ile finanse eden pasif bir yatırımcı şekline bürünecektir. Uygulamada, sorunun çözümü ve pay sahiplerinin yönetime Katılmasını sağlamak amacıyla çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bunların başında oy kullanım hakkı bulunmaktadır.

Anonim şirket genel kurullarında pay sahiplerine çeşitli konularda iradeleri sorulmaktadır. Bu iradelerin ortaya çıkış biçimlerine oy kullanma metodu adı verilmektedir.

Oy Kullanma Metodları; Düz Oy ve Birikimli Oy sistemleridir.

DÜZ OY SİSTEMİ; Olağan oy,6 düz oy adî oy kanuni oy 1.

genel hükümlere göre oy kullanımı veya çoğunluk oyu adı verilen sisteminde, şirket organlarının (yönetim kurulu üyelerinin, denetçilerin, tasfiye memurlarının) seçiminde pay sahibinin kullandığı her bir oy seçilecek üye sayısı kadar etki yapmaktadır. Bir başka söyleyişle, verilen her bir oy ayrı ayrı her bir üye için verilmiş sayılır. Bu sistem Türk öğretisinde, düz oy sistemi, yaygın etkili oy sistemi ya da etkisini seçilecek her bir üyede gösteren sistem olarak da adlandırılmaktadır.

Örnek 1`; Bir anonim şirkette her bir pay bir oy hakkı 2.

vermektedir. Yönetim kuruluna üç kişi seçilecektir.

Toplam aday sayısı ise yedidir. Bu adaylar içerisinde, pay sahipleri sıralama yapar ve oy pusulasına üç aday ismi belirtir. En çok oy alan üç kişi yönetim kuruluna seçilir. Dikkat edilmesi gereken husus, bu sistemde pay sahiplerinin verdikleri oy, üç kişi için hüküm ifade etmektedir. Düz oy sistemi, şirkette payların çoğunluğunu elde tutan grubun veya pay sahibinin tüm yönetim kurulunu seçebilmesi sebebiyle açık diktatörlük olarak nitelendirilmektedir. Düz oy sistemi kazanan her şeyi alır sistemidir.

BİRİKİMLİ OY SİSTEMİ ;Kavramsal Yapı Birikimli oy 3.

kavramı için “toplu oy”, “birikmiş oy”, “oyların yığılması”, “birleşik oy” veya “oransal oy” terimleri de kullanılmaktadır. Fonksiyonel tanım yapılmak istenirse

b i r i k i m l i o y l a r b i r a d a y a k o n s a n t r e e d i l i p yığılabileceği gibi bütün adaylara dağıtılabilen bir oy metodudur. Birikimli oy ifadesi hem mevzuatta hem öğretide yerleşmiştir. Birikimli oy ya da bilinen oy kullanımı; pay sahibinin, sahip olduğu payların miktarı ile seçilecek yönetici miktarının çarpımı kadar oy hakkına sahip olmasıdır. Başka bir söyleyiş ile birikimli oy kullanma bir anonim şirkette azınlık pay sahiplerinin bütün oy güçlerini kazanacağını umut ettikleri bir adaya/ adaylara yönlendirmelerini sağlayan bir tekniktir. Bu yüzden, birikimli oy tekniğini kullanılabilmesi için yapılacak seçimde mevcut adayların sayısının birden fazla olması gerekmektedir. Birikimli olmayan bir sistemde şirket yönetim kurulu üyeleri teker teker seçilmektedir. Birikimli oy sisteminde ise şirket yönetim kurulu bir seferde seçilir.Birikimli oy sistemi a d a y s e ç i m i n i n s ö z k o n u s u o l d u ğ u h e r y e r d e uygulanabilir. Örneğin politik sistemde, mahkemelerde jüri üyelerinin seçimi için ve anonim şirketlerde uygulanmaktadır. Birikimli oy metodu günümüzden 140 yıl önce ABD’de ortaya çıkmıştır. 1. Bireysel yatırımcılar b ü t ü n o y l a r ı n ı b i r k i ş i y e y ö n e l t e b i l i r l e r . 3 . Azınlıkların yönetim kurulunda temsili sağlanması vasıtasıyla azınlık hakları korunmaktadır5. Şirkette azınlıkların sesi daha gür çıkabilmektedir.7. Buna karşın birikimli bir oy rejiminde, çoğunluk pay sahibinin/sahiplerinin yönetim kurulunda bütün üyeleri seçtirebilmesi için %51’denetçi daha fazla bir paya ihtiyaçları bulunmaktadır.9. Çoğunluk sistemi yüzünden pay sahiplerinin genel kurula katılmaları için teşvik edici olmamaktadır. Azınlık yönetimde artık temsil edilebileceği için, şirket genel kurullarına ve şirket yönetimine daha çok ilgi gösterecektir. Bu sayede anonim şirketlerde bulunan güç boşluğu sorunu bir ölçüde bertaraf edilebilmektedir.11. Ekonometrik çalışmalar gelişmekte olan ülkelerde pay sahiplerinin birikimli oy sisteminden faydalandığını belirtmektedirler. Birikimli

oy sisteminin Türkiye’de ileride kurulması muhtemel KOBİ borsalarına çekicilik sağlayacağı ileri sürülmektedir.1.

Sistemin Karışıklığı Birikimli oy komblike bir sistemdir. Sistemin karışıklığı sonucunda hile karıştırılmasına sebep verilebilir. Bu yolla oy hakkı sahipleri bu haklarından mahrum bırakılabileceklerdir.

Çoğunluk hisseye sahip hissedarlar hesaplama hatası sonucunda yönetimdeki hakimiyetini kaybedebilir. Karşı görüşte olanlar içinse sistem en basit sistemlerdendi.3.

Yönetim Kurulunda Polarizasyon Birikimli oy sistemi s o n u c u n d a o l u ş a c a k y ö n e t i m k u r u l u n d a d e ğ i ş i k fraksiyonların bulunması eleştirilmekte ve bazı çevrelerce bu sonucun pay sahipleri ve şirket yönetimi için iyi olmadığı ileri sürülmektedir. Bu görüş uyarınca yönetim kurulunda harmoni (uyum) ve kohezyon (bağlılık) esas olmalıdır. Fraksiyonel yapı, örgütlerde kollektif karar alma sürecini bozar.5. Kamunun Aydınlanmış Oluşu Azınlık pay sahipleri grubu zaten mevcut şirketler hukuku kurallarına ve Borsa kotasyon kurallarına göre k e n d i l e r i i ç i n g e r e k l i b i l g i l e r e k o l a y c a ulaşmaktadırlar. Bu sebeple azınlık pay sahiplerinin yönetim kurulunda temsilci bulundurması ve birikimli oy kullanma gereksizdir.7. Kontrol Savaşlarında Kullanılabilmesi Birikimli oy sistemi dostane olmayan yollardan şirketi ele geçirilmesinde bir araç olabilir.GENEL OLARAK; Örnek 2 ; Mert ile Berk, Şirket, A.Ş.’nin pay sahipleridir. Şirketteki toplam 100 paydan Mert 70 paya, Berk 30 paya sahiptir. Genel kurul toplantısında üç sandalyeli yönetim kurulu için seçim yapılacaktır. Yönetim kurulu için 6 kişi aday olmuştur.

Mert; J, S ve M’yi desteklemektedir. Berk; T1, T2 ve T3’ü desteklemektedir.Tablo 2

Birinci Alternatif (Düz Oy Sistemi) Önce birikimli 4.

olmayan bir sistemde yapılan seçimi inceleyelim.

Birikimli olmayan sistemde Mert kendi adaylarına sahip olduğu oy miktarınca (70 oy) oy vermekte, ve Mert’in bütün adayları kazanmaktadır. Azınlık olan Berk’in

sempati duyduğu adaylar kazanamamakta ve Berk yönetim kurulunda temsil edilememektedir.

Birikimli oy kullanma, pay sahiplerinin genel kurulda 5.

oyların çoğunluğunu elde bulundurmaksızın yönetim kuruluna üye seçebilmesine olanak verir. Gerçekten, çoğunluk ilkesinin geçerli olduğu hâllerde, yönetim kurulunun üye sayısının kaç kişi olduğu fark etmeksizin

%51 oy çoğunluğunu elinde bulunduran grup, kurulun tamamını kendi istediği kişilerden seçtirme olanak ve gücüne sahiptir. Buna karşılık, birikimli oy yönteminde azınlık pay sahiplerinin çoğunluk oyu gerekmeksizin bir veya birkaç yönetim kurulu üyesini seçme imkanına sahiptir. Oy hakkı sahibi bütün oylarını en çok tercih ettiği adaya/adaylara yöneltebilir. Oy hakkı sahibi, tek bir aday veya dilediği adaylar için, dilediği

yönetiminin küçük bir azınlığın elinde toplanmasına sebep olabilir. Bu durum, pay sahiplerinin bir kısmının genel kurul toplantısına gelmediği ye da vekaleten ile temsil edilemediği durumlarda (tipik güç boşluğu) ortaya çıkmaktadır.

4. Liyakat Eksikliği ve Rant Dağıtımı Yönetim kurulu 8.

seçimlerinde amaç bazı pay sahiplerinin gruplarını seçtirmek değil, en iyi yöneticiyi seçtirmek olmalıdır.

Bu görüş taraftarlarına göre birikimli oy kullanma sonucu iyi yöneticiler seçilemez. Çok extrem bir örnek olarak, çoğunluk pay sahiplerinin adayı olan yönetim kurulu üyesi hiç hata yapmayan teknik olarak en üstün aday ise, birikimli oy sisteminin sonucu olarak bu aday şirket içinde tavizler veren koalisyonlar kurmak zorunda kalacaktır.

2. Meşruiyet Sorunu ;“Birikimli oy sistemi ile seçilen 9.

bir temsilci, oy hakkına sahip olanların ekseriyeti tarafından seçilmemiş olabilir. Bu sistemde oy hakkına sahip olanların yaklaşık %26’sının birikimli oyları ile