2.1. ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ ÖĞRETİMİ
2.1.2. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Dersinin Amacı
Eğitim yoluyla siyasal değerlerin aktarımı, bu değerlerin geliştirilmesi ve vatandaşlık bilincinin kazandırılması konusunda sosyal bilimler etkin bir rol oynar. Bu çerçevede sosyal bilgiler ve tarih dersleri ülkelerin siyasal felsefelerine bağlı olarak eğitimin siyasal karakterli amaçlarının gerçekleştirilmesinde önemli bir işlevi yerine getirmektedir. Dünyada olduğu gibi Türkiye Cumhuriyeti’nin insan yetiştirme düzeni içerisinde de ulusal kimliğin şekillenmesinde tarih alanı önemli bir işlevi yerine getirmektedir (Yılmaz, 2006, s.3). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi eğitimi de böyle bir siyasal toplumsallaştırma sürecini ön görmektedir (Kalaycıoğlu, 1985, s.35). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersi ile geleceğin teminatı olarak görülen
Türk gençliğine dünyanın büyük güçlerine karşı nasıl bir mücadele verildiği, millî egemenliğin ve bağımsızlığın nasıl elde edildiği anlatılmak istenmiştir. Bu amaç, Atatürk’ün hemen her konuşmasında dile getirdiği, Türkiye’yi gençlere emanet etme düşüncesinin bir ürünüdür (Aksoy, 2003, s.147). Mustafa Kemal, Türkiye Cumhuriyeti’ni bu ülkenin gençlerine emanet ederken, onların sosyal ve teknik birikimlerine Türk İnkılâbının niteliğini de eğitim yoluyla katmak istemiştir (Erdaş, 2006, s.19). Türk modernleşme sürecinin Cumhuriyet dönemindeki asıl amaçlarından birisinin “dil, kültür ve vatan birliği ekseninde bir millet oluşturma” süreci olduğu dikkate alınırsa Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersine yüklenen görev ve bu dersten beklentiler daha net anlaşılabilir hâle gelmektedir (Yılmaz, 2006, s.4).
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersi yükseköğretim gençliğine Türk toplumunu, çağdaş dünya koşullarını, bu koşulların oluşum ve işleyişini kavratacak bir olaylar zinciridir. Ayrıca Türkiye’nin dünyadaki yerini, uluslararası ilişkilerden nasıl etkilendiğini, karşısına çıkan sorunları çözmede ne gibi güçlüklerle karşılaştığını tanıtabilecek bir derstir. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersinin verilmesindeki amaç Türk inkılâbının ruhunu ve amacını kavrayacak, kabullenecek ve geliştirecek nesiller yetiştirmektir. Nitekim “İnkılâbın, hedefini kavramış olanlar daima onu muhafazaya muktedir olacaklardır.” sözü, devrimi inşa eden mimarın bu amaç doğrultusunda hareket ettiğini göstermekte, inkılâbın korunması ve geliştirilmesinin ön şartının inkılâbın hedeflerini kavramış bireyler yetiştirmek olduğunu vurgulamaktır (Erdaş, 2006, s.19).
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Dersinin amaçlarının iki temel boyutundan ilki, cumhuriyete giden çizgide yakın tarihimizin öğretilmesidir. Bu sayede gençlerde bilimsel bir yöntemle tarih bilinci oluşturulmaya çalışılmaktadır. İkincisi Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin dayandığı Atatürk ilke ve inkılâplarının ve bunlara yönelik tehditlerin öğretildiği ideolojik veya siyasî yöndür. Buradaki temel hedef ise genç kuşaklara vatandaşlık şuuru kazandırmaktır (Köstüklü, 2005, s.43). Vatandaşlık şuurunun, tek başına ferdin ve devletin hak ve sorumlulukları çizgisinde tutulması halinde vatandaşlık şuuru kazandırma amacı, oldukça sınırlı fakat müstakil bir boyut
oluşturmaktadır. Ancak devlet ve fert etkileşimini tarihî süreç içerisine yerleştirerek devlet-fert münasebetinin ve hatta bağımlılığının süreklilik ve değişimini incelemek, değerlendirmek söz konusu olduğunda vatandaşlık şuurunun, birinci amaç olan tarih anlayışı ve şuuru kazandırmakla sıkı ilişkisi ortaya çıkacaktır. Hatta tarih anlayışı ve şuuru kazandırmanın, vatandaşlık şuurunu geliştirme açısından uygun bir zemin teşkil ettiği açıkça görülecektir (Emiroğlu, 2006, s.98).
İnkılâp Tarihi derslerinin amaçlarını belirlemeye yönelik olarak 1971 yılında UNESCO Milli Komisyonu tarafından Sosyal ve Beşeri Bilimler Komitesi'ne yaptırılan araştırmada sorulan “Devrim tarihinin amacı nedir?” sorusuna verilen cevaplar aşağıdaki başlıklarda toplanmıştır:
Yeni kuşaklara Atatürk ilkelerini tanıtmak, Yeni kuşaklara Atatürk ilkelerini benimsetmek, Atatürk İlkelerini yeni koşullara göre uyarlamak, Atatürk devrimlerini çağdaş devrimlerle kıyaslamak, Zararlı ideolojilerle mücadele gücü sağlamak, Sosyal adaleti gerçekleştirecek gençleri yetiştirmek,
Millî şuur ve benliği sağlamak, özgür ve bağımsız, aşırı sağ ve sol akımlardan uzak yaşamak,
Türk tarihinde geriye doğru uzanan dönemlerde düzenleyici ve yenileştirici hareketleri de tanıtarak millî tarihimizden gençleri haberdar etmek.
Bu araştırma o yıla kadar yürütülen İnkılâp Tarihi derslerinin amaçlarının yeterince berrak olmadığını göstermektedir. Görünen odur ki, bu derslerden, eğitimin bütününden ancak beklenebilecek olan her şey beklenmiştir. Belki de bu nedenle, araştırmaya katılan öğretim elemanlarının % 88'i, İnkılâp Tarihi derslerinin amacına uygun bir şekilde yürütülmediği kanısını taşımaktadır (Safran, 2006, s.103).
12 Eylül sürecinde siyasal güç tarafından, Anayasa bütünüyle Atatürkçü bir temele oturtulmuş, anayasanın öngördüğü inkılâpçı amaçların gerçekleştirilebilmesi için önlemler alınmıştır. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile bütün üniversitelerde öğretimin ilk sınıflarından itibaren Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersleri
konulmuştur (Yılmaz, 2005, s.27). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersi genç kuşaklara hem çağdaş toplum koşullarını hem demokrasi ilke ve ülkülerini hem de Türkiye Cumhuriyeti’nin karmaşık uluslararası ilişkiler içinde nasıl etkilendiğini, karşısına çıkan sorunları çözmede ne gibi güçlüklerle karşılaştığını tanıtabilecek nitelikte bir derstir. İnkılâp Tarihi dersinin içeriğinin bu amaca hizmet edebilecek kapasitede olmasının yanında tüm yükseköğretim gençliğine de seslenebilmesi önemli bir avantajıdır (Ozankaya, 1978, s.2).
12 Eylül askeri müdahalesinden sonra oluşturulan ortaöğretim kurumları “T.C. İnkılâp Tarihi” müfredat programı ile yükseköğretim kurumlarının “Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi” müfredat programları ortaktır. Her iki programda da önde gelen amaç, Atatürkçülüğü benimseterek Atatürk’ün dünya görüşünü ve düşüncelerini kavratmaktır. Programa göre ortaöğretimdeki “Türkiye Cumhuriyeti Tarihi” ve yükseköğretimdeki “Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi” derslerinde temel Atatürk ve Türk İnkılâbı olacaktır. Türk Millî Eğitiminin amaçlarının gerçekleştirilmesinde büyük yeri ve önemi olan bu dersin konuları işlenirken; öğrencilere süratle değişerek karmaşık hâle gelen yurt ve dünya sorunları karşısında, ihtiyaç duyulan gerekli bilgi ve anlayışın, olumlu davranışların kazandırılması ve geliştirilmesinde başlıca kaynağın Atatürkçülük olduğu kavratılacaktır (Aksoy, 2003, s.79).
Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi’nin 25 Mayıs 1981 tarih ve 2087 sayılı nüshasında, yüksekokullardaki “Türk İnkılâp Tarihi”, ortaöğretim kurumlarındaki “Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi” derslerinin amaçları aşağıdaki şekilde belirtilmiştir:
1. Türk İnkılâbının tarihî anlamını ve önemini kavratmak,
2. Atatürk'ün milliyetçilik ve medeniyetçilik anlayışını belirtmek,
3. Atatürk'ün dâhi asker, büyük devlet adamı ve inkılâpçı kişiliği ile eşsiz önderliğini tanımak,
4. Atatürkçülüğü benimseterek, Atatürk'ün dünya görüşünü ve düşüncelerini kavratmak,
5. Kurtuluş Savaşı’nı ve bu savaşı, Türk milletinin varlığını korumak ve sürdürmek için ne büyük fedakârlıklarla gerçekleştirildiğini kavratmak,
6. Türk Milleti'nin bütün kurumları ve değerleriyle birlikte uygarlığa hangi tarihi şartlar altında ve nasıl geçtiğini kavratmak,
7. Ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütün olan Türkiye Cumhuriyetinin dinamik temelini “Atatürk İlkeleri”nin oluşturduğu bilincini kazandırmak, 8. Türk İnkılâbının, millî ve milletlerarası niteliklerini belirlemek; XX. yüzyılda
masum milletlere nasıl ışık tuttuğunu göstermek,
9. Dünya devletlerinin ve Türkiye'nin içinde bulunduğu o günkü durum göz önüne alınmak suretiyle, Türk İnkılâbının ne güç şartlar altında gerçekleştirildiğini kavratmak,
10. Demokrasi hayatımızın gelişmesini inceleyerek, onlara demokratik düzenin gerektirdiği bilgi ve davranışları kazandırmak,
11. Atatürk'e Türk İnkılâbına ve onun ilkelerine yürekten bağlı, bunların inançlı savunucusu olma bilincini kazandırmak,
12. Günümüzün ve geleceğin sorunlarına Atatürkçü bir yaklaşımla çözümler getirebilecek tutum, davranış ve yetenekler kazandırmak.
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile üniversitelerde zorunlu bir ders olarak okutulmaya başlanan Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersinin amacı Yükseköğretim Kurulu tarafından 4 ana başlıkta toplanmıştır. Bunlar:
1. Türk bağımsızlık savaşı, Atatürk inkılâpları ve Atatürkçü düşünce sistemi, Türkiye Cumhuriyeti tarihi hakkında doğru bilgiler vermek,
2. Türkiye ve Atatürk inkılâpları, ilkeleri ve Atatürkçü düşünceye yönelik tehditler hakkında doğru bilgiler vermek,
3. Türk gençliğini ülkesi, milleti ve devleti ile bölünmez bir bütünlük içinde Atatürk inkılâpları, ilkeleri ve Atatürkçü düşünce doğrultusunda ulusal hedefler etrafında birleştirmek,
4. Türk gençliğini Atatürkçü düşünce doğrultusunda yetiştirmek ve güçlendirmek olarak sıralanmıştır (Doğaner, 2005, s.281).
2547 sayılı YÖK Kanunu'nun II. bölümünde yer alan yükseköğretimin amaçları arasında, genç kuşakların Atatürk ilkeleri ve inkılâplarına bağlı, Atatürk milliyetçiliğiyle yoğrulmuş, Türk milletinin değerlerini taşırken Türk olmanın şeref ve mutluluğunu duyan, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen, bunları davranış haline getiren ve Türk devletinin ülkesi ve milleti ile bölünmez bir bütün olarak sonsuza kadar var olabilmesi için her bakımdan katkıda bulunmaya hazır, çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı ve seçkin birer bireyi olan; çağdaş, millî ve girişimci bir vatandaş olarak bilinçlenmesi yer almaktadır. Bu beklenti anayasanın 58. maddesinde de vurgulanmakta ve "Devlet, istiklâl ve cumhuriyetimizin emanet edildiği gençleri müspet ilim ışığında, Atatürk İlkeleri ve İnkılâpları doğrultusunda ve devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü ortadan kaldırmayı amaç edinen görüşlere karşı yetişme ve gelişmelerini sağlayıcı tedbirler alır." denmektedir (Hatipoğlu, 2004, s.17).
Dersin ilk amacına uygun olarak gençlere Türkiye Cumhuriyeti’nin hangi şartlarda kurulduğunu anlatabilmek ve bu cumhuriyeti yaşatabilmek için Cumhuriyetin kurucusu olan Atatürk’ün ortaya koyduğu ilke ve inkılâplarını tanıtmak ve bunları değerlendirmek, Türk gençliğinin Cumhuriyetine ve devletine sahip çıkmasını sağlayacaktır (İzgi, 1985, s.22). Türk ulusunun ve devletinin geleceği açısından büyük önem arz eden “Atatürk” ve “Atatürkçülük” kavramlarının gençlerimize demokratik, eleştirel bir ortam içinde öğretilmemesi ve bu büyük dâhinin açtığı yolun terk edilmesi durumunda bugün eriştiğimiz bütün değerlerin yok olup gideceği ve Türklüğün yeni bir felaket dönemi içine gireceği gerçeğinin genç zihinlere nakşedilmesi büyük bir zorunluluktur (Mumcu, 2005, s.11).