Bu araştırmanın amacı, Türkiye’de tüketicilerin katılım (İslami) bankalarını tercih faktörlerinin katılım bankalarında hesabı olanlarla olmayan arasında bir farklığın bulunma durumu, ana seçim faktörleri arasındaki ilişki ve etnik müşteri grupları arasında ana seçim faktörleri için önem sırasının ortaya çıkarılmasıdır. Bu noktada araştırmanın hipotezleri;
H1: Katılım bankalarında hesabı olanlarla olmayanların seçim faktörleri (a, b, c, d, e) arasında önemli bir fark vardır.
H2: Ana seçim faktörleri arasında istatistiki olarak anlamlı bir ilişki vardır.
H3: Ana seçim faktörleri için önem sıralamasında çeşitli etnik müşteri grupları arasında önemli bir fark vardır.
Araştırma amacına bağlı olarak anket yöntemi tercih edilmiştir. Anket formu iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda demografik özelliklere yönelik sorular yer alırken ikinci kışında ise bankacılık sistemini kullanan kişilerin katılım bankacılığı tercih durumları 7’li Likert tipi ölçek kullanılarak “7 çok etkili- 1 çok az etkili’ye doğru oluşturulan sorularla ölçülmeye çalışılmıştır. Araştırmada kullanılan ölçek Hadi ve Muwazir (2020)’den yararlanılarak Türkçe’ye uyarlanmıştır.
Araştırma verileri Kasım ve Aralık 2020 arasında toplanmıştır. Araştırma anketi google drive üzerinden çevrimiçi olarak hazırlanmıştır. Çevrimiçi anket, sosyal medya ve WhatsApp aracılığı ile dağıtılmıştır.
Araştırmanın evrenini Türkiye ikametgâhlı ve herhangi bir bankada hesabı bulunanlar oluşturmaktadır. Kolayda örnekleme yöntemi kullanılarak yaklaşık 151 gönüllü katılımcıya ulaşılmıştır. Katılımcıların %74’ü erkek, %95’i üniversite mezunu ve tamamı çalışmaktadır. Katılımcıların %25’i 18-30, %59’u 31-40, %15’i 41-50 ve %1’i 51 ve üstü yaş gruplarındadır. %29’u 2500-3500, %30’u 6001 ve üzeri maaş olmaktadır. %17,2’si 1-5 yıl, %32’si 6-10 yıl, %29’u 11-15 yıl, %10’u 16-20 yıl ve %12’si 21 ve üstü yıl bir işte
çalışma süreleri bulunmaktadır. %71,5’inin herhangi bir veya birden fazla katılım bankasında hesabı bulunmaktadır.
Araştırmada SPSS programı kullanılmıştır. Tanımlayıcı analizlerle birlikte t-testi ve korelasyon analizi yapılmıştır. Araştırmanın Cronbach Alpha katsayısı ,97 hesaplanmıştır. Elde edilen bulgulara göre ölçeğin güvenilir bir ölçme aracı olduğu sonucuna varılmıştır.
BULGULAR
Bu bölümde katılımcıların, herhangi bir katılım bankasında hesabı olup olmamasına göre katılım bankalarını tercih durumları arasında farklılık olup olmadığına dair yapılan analiz bulguları verilmiştir.
Tablo 1: Herhangi bir katılım bankasında hesabın bulunup bulunmamasına göre tercihler arasında oluşan farklılıklar
Tüketicileri paralarını bir katılım bankasına yatırmaya teşvik eden
faktörler
Katılım Bankası Hesap
N Ortalama Std. Sapma t p değeri Dini ve Etik Hassasiyetler
Dini Hassasiyetler Evet 108 6,05 1,69 1,48 ,138 Hayır 43 5,55 2,09
Bankanın finansal faaliyetleri
İslam Hukukuna göre yapması Evet Hayır 108 43 5,77 5,39 1,60 1,94 1,21 ,226 Bankanın pazarlama faaliyetleri
İslam Hukukuna göre yapması Evet Hayır 108 43 5,47 5,23 1,79 1,93 0,72 ,470 Banka tarafından yapılan etik
yatırımlar Evet Hayır 108 43 5,45 4,88 1,67 1,87 1,82 ,070 Bankanın finansal
faaliyetlerinde etik değerleri teşvik etmesi
Evet 108 5,51 1,57
1,94 ,054 Hayır 43 4,93 1,85
Bankanın pazarlama faaliyetlerinde etik değerleri teşvik etmesi
Evet 108 5,60 1,40
1,80 ,073 Hayır 43 5,11 1,69
Sunulan Hizmetler ve Kolaylıklar
Geniş ürün yelpazesi Evet 108 5,18 1,61 2,46 ,015 Hayır 43 4,41 1,97
Hızlı ve etkili hizmetler Evet Hayır 108 43 5,86 4,74 1,33 1,92 4,07 ,000 İnternet bankacılığının
kullanışlılığı Hayır 43 4,65 2,06
Bankanın elverişli konumu Evet Hayır 108 43 5,77 4,53 1,39 1,75 4,58 ,000 Bankanın itibarı ve imajı Evet 108 6,00 1,22 4,23 ,000
Hayır 43 4,95 1,68
ATM’lere ulaşılabilirlik Evet Hayır 108 43 5,42 4,72 1,71 1,95 2,19 ,030 Geniş şube ağının bulunması Evet Hayır 108 43 5,42 4,27 1,75 2,08 3,42 ,001 Banka personelinin cana
yakınlığı Evet Hayır 108 43 6,49 5,16 0,99 1,91 5,56 ,000 Hizmet Kalitesi ve Faydalar
Müşteri hizmet kalitesi Evet Hayır 108 43 6,12 5,23 1,12 1,84 3,63 ,000 Yetkin ve bilgili personel Evet 108 6,12 1,14 3,46 ,001
Hayır 43 5,23 1,96
Park alanının yeterliliği Evet Hayır 108 43 5,29 4,00 1,71 1,87 4,08 ,000 Rekabetçi kâr marjı Evet 108 5,28 1,57 1,97 ,050
Hayır 43 4,69 1,84 Bankanın yardım ve toplum
projelerine katılımı Evet Hayır 108 43 5,46 4,60 1,53 1,76 2,97 ,003 Dış Kriterler
Bankanın kitle iletişim
reklamları Evet Hayır 108 43 5,43 4,55 1,52 1,90 2,96 ,004 Bankanın çekici iç mekânı Evet 108 5,00 1,74 3,68 ,000
Hayır 43 3,81 1,91 Katılım bankalarına
yakınlarımın tavsiyesi Evet Hayır 108 43 5,60 4,53 1,39 1,84 3,85 ,000 Katılım bankaları hakkında
sosyal medyada yapılan yorumlar
Evet 108 5,36 1,48
2,59 ,010 Hayır 43 4,62 1,74
Bankanın büyüklüğü Evet 108 5,23 1,55 1,88 ,062 Hayır 43 4,67 1,84
Operasyonlar ve Ücretler
Çalışma saatleri Evet 108 4,87 1,81 1,15 ,248 Hayır 43 4,48 2,01
Bankanın düşük hizmet bedeli
uygulaması Evet Hayır 108 43 5,90 5,13 1,44 2,03 2,61 ,010 Faizsiz işlem yapma olanağı Evet 108 5,97 1,57 1,99 ,048
Hayır 43 5,34 2,08
Tablo 1’in birinci faktörü olan Dini ve Etik Hassasiyetler’de istatistiki olarak bir anlamlı farklılık bulunmamaktadır. Yani katılımcıların ister katılım bankalarında hesabı olsun ister olmasın hepsi aynı doğrultu da
katılım bankalarının tercih edilmesinde dini ve etik hassasiyetleri önemli bulmaktadır. Bu bağlamda H1a hipotezi kabul edilmemektedir. Tablo 1’in ikinci ve üçüncü faktörü olan Sunulan Hizmetler ve Kolaylıklar ile Hizmet Kalitesi ve Faydalarda istatistiki olarak anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. Yani katılım bankasında hesabı bulunanlar bulunmayanlara göre daha fazla sunulan hizmetler ve kolaylıkları önemli bulmaktadır. Aynı zamanda hizmet kalitesi ve faydaları da daha fazla önemli bulmaktadır. Bunun sebebi hesabı bulunmayanların bankanın sunduğu hizmet ve kolaylıklar ile hizmet kalitesi ve faydalar hakkında yeterli bilgiye sahip olmaması olabilir. Bu bağlamda H1b, c
hipotezleri kabul edilmektedir.
Tablo 1’in dördüncü ve son faktörü olan Dış Kriterler ile Operasyonlar ve Ücretlerde büyük oranda istatistiki olarak anlamlı farklılıklar bulunmaktadır. Yani hesabı bulunan katılımcılar bulunmayanlara kıyasla katılım bankalarının dış kriterleri ile operasyonlar ve ücretlerden daha fazla etkilenmektedirler. Ancak bankanın büyüklüğü ve çalışma saatleri konusunda aynı derecede önemli bulmaktadırlar. Sonuç olarak H1d, e hipotezleri çoğunluk olarak kabul edilmektedir.
Aşağıdaki tabloda değişkenler arasındaki korelasyon ilişkisi verilmektedir. Buna göre değişkenler arasında korelasyon bulunmaktadır. Bu bağlamda H2 hipotezi kabul edilmektedir.
Ortalamalar incelendiğinde Türkiye pazarı için tüketicilerin en çok dini ve etik hassasiyetlerden etkilendikleri anlaşılmaktadır.
Tablo 2: Değişkenler arası Korelasyonlar
Değişkenler Ortalama S.Sapma 1 2 3 4 5
Faktör 1 5,5121 1,48 1
Faktör 2 5,4387 1,43 ,446** 1
Faktör 3 5,4013 1,37 ,538** ,868** 1
Faktör 4 5,0755 1,47 ,580** ,824** ,871** 1 Faktör 5 5,4172 1,47 ,662** ,680** ,797** ,811** 1 ** 0.01 seviyesinde anlamlı ilişki bulunmaktadır.