Araştırma yaparken, tez ve makale yazarken ya da proje hazırlarken sonuç elde etmek için bir takım araştırma yöntemlerine başvurmak gerekmektedir. Araştırma sürecinde çalışmanın özelliğine göre farklı araştırma yöntemleri kullanılmaktadır. Başlıca nicel ve nitel olarak karşımıza çıkan araştırma yöntemleri bilimsel araştırmaların temelini oluşturmaktadır. Pozitivizm akımı ile birlikte ön plana çıkan nicel araştırma yöntemleri, bilimsel araştırmalarda çokça yer almaktadır. Ancak her şeyin sayı ve denklemlerle ifade edilemediği sosyal bilimlerin önem kazanmasıyla birlikte, nicel araştırma yöntemlerinin yetersiz kaldığı görülmüş, özellikle 1950’li yıllardan itibaren nitel araştırma yöntemleri de sıkça kullanılmaya başlanmıştır.
Kentsel dönüşüm araştırmalarını sağlıklı yapabilmek ve insanların beklentilerini, memnuniyetlerini görebilmek için saha çalışması yapmak son derece önemlidir. Çünkü kentsel dönüşüm, sadece masa başından çizilen projeler ile tamamlanacak çalışmalar değildir. Saha çalışmalarında nicel ya da nitel araştırma yöntemleri kullanılabilmektedir. Nicel ve nitel yöntemin ayrı ayrı kullanılmasının yanı sıra, bu iki yöntemin bir arada kullanıldığı karma yöntem araştırmalarını kullanmak da mümkündür.
Karma yöntem araştırması, nitel ve nicel verilerin toplanmasını ve bu iki veri türünün bütünleştirilmesini kapsayan bir araştırma yaklaşımıdır. Bu araştırma yaklaşımına göre, nitel ve nicel yaklaşımlardan yalnızca bir tanesinin kullanılmasındansa, birlikte kullanılması araştırma problemi ile ilgili daha kapsamlı veriler elde edilmesine imkân sağlamış olur (Creswell, 2014: 3-4). Nicel ve nitel yöntemlerin sınırlılıklarını ortadan kaldırarak her iki yöntemin avantajlarını ortaya
10
çıkaran bu üçüncü yöntem sosyal bilimler alanında yapılan araştırmalarda derinlemesine bilgi sahibi olunmasına katkı sağlamaktadır.
İki yöntemin birlikte kullanılmasının avantajları Yıldırım ve Şimşek tarafından da vurgulanmaktadır. Nicel ve nitel araştırma yöntemleri farklı iki paradigma üzerine oturmakta, gerçek konusunda iki farklı pencere sunmaktadır. Her bir pencerenin kendine özgü güçlü ve zayıf yanları bulunmaktadır. Her iki yöntemin de bize sunacağı ve diğer yöntem tarafından yeteri kadar açıklanamayacak boyutları vardır. Bu nedenlerle, bu iki araştırma yöntemi birbirini tamamlayıcı yöntemler olarak düşünülmelidir. Önemli olan her iki yöntemi de sosyal araştırmalarda yaratıcı bir şekilde kullanılabilmesidir (Yıldırım ve Şimşek, 2000: 46-47).
Bu araştırmada saha çalışmaları gerçekleştirilirken sadece anketler ve istatistiklere dayanan nicel yöntemlerden faydalanılmamış, nitel veri toplama yöntemlerinden olan; görüşme, gözlem ve doküman incelemesi yöntemlerinden de faydalanılarak yakınsayan paralel karma araştırma yöntemi izlenmiştir. Yakınsayan paralel karma araştırma yönteminde, aynı dönemde gerçekleştirilen saha çalışmalarından elde edilen anket verileri ve istatistikler, derinlemesine mülakatlar ve araştırmacı katılımlı gözlemler ile desteklenmektedir (Creswell, 2014: 219). Araştırma sırasında da anketlerin yanı sıra kentsel dönüşüm proje alanında oturan ve kentsel dönüşüm ile ilgili daha ayrıntılı bilgi sahibi olan mahallenin ileri gelenleri olarak nitelendirilen kişilerle derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiş, veri doygunluğu sağlanmıştır.
Saha çalışmaları 2017-2019 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. Kentsel dönüşümün etkilerini ölçmek için anket soruları geliştirilmiş, soruların geçerliğini ve güvenirliğini test etmek amacıyla pilot uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Pilot uygulamalar ve uzman görüşü doğrultusunda ilk hazırlanan ölçekte kısmi değişiklikler yapılmış, anket sıkıcı ve uzun olmaması için gerekli verilere ulaşmada yeterli görülen 25 soru ile sınırlandırılmıştır. Çünkü pilot uygulamalarda görüldüğü üzere çok soru bulunan ve uzun süren anketlere sağlıklı cevap almak güçleşmektedir. Bu doğrultuda hazırlanmış olan, kapalı ve açık uçlu 25 sorudan meydana gelen anket formu mahalle sakinlerine uygulanmıştır. Anket uygulanacak örneklem grubu seçilirken cinsiyet açısından eşit sayıda kişi, yaş grubu olarak da 18 yaş üstü ve hane reisi ile görüşülmeye
11
özen gösterilmiştir. Ankette ilk 8 soru demografik özelliklere ait sorulardan oluşurken sonraki 7 soru mülkiyet durumu, önceki oturulan yere ait bilgiler ve kamu hizmetlerini kapsamaktadır. Son 10 soru ise kentsel dönüşümün etkilerine yönelik olarak sorulmuştur. Anketlerin kapsam geçerliğini sağlaması amacıyla her mahalledeki tamamlanmış konut sayısının % 10’u kadar kişi ile anket gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Çalışma alanı olarak belirlenen Gaziosmanpaşa İlçesi, Sarıgöl Mahallesi Sarıgöl Kent Konutlarında 720, Yıldıztabya Mahallesi Yıldızpark Konutlarında 399, Esenler İlçesi Turgutreis Mahallesi Turgutreis Konutlarında 280, Havaalanı Mahallesi Emlak Konutları 1. etabında 1404 ve Zeytinburnu İlçesi Sümer Mahallesi Sahilpark Konutlarında 661 tamamlanmış konut bulunmaktadır. Bu doğrultuda Sarıgöl Kent Konutlarında 75, Yıldızpark Konutlarında 40, Turgutreis Konutlarında 30, Emlak Konutlarında 140 ve Sahilpark Konutlarında 65 kişi olmak üzere toplamda 350 kişiye birebir görüşme yöntemi kullanılarak anket uygulanmıştır. Elde edilen veriler SPSS 19 programı ile bilgisayar ortamına aktarılmış, frekans ve yüzde tablolarına dönüştürülmüştür.
Anket çalışmalarını yaparken karşılaşılan dönüt alamama zorluğuna karşılık, çalışmada yarı yapılandırılmış mülakat formlarından da faydalanılmıştır. Çünkü yarı yapılandırılmış görüşme tekniği, araştırılan temaya yönelik kapsamlı veriyi temin etmek için, katılımcıların iç dünyalarını anlamaya, sahip oldukları bilgi, deneyim ve davranışlarını betimlemeye yönelik bir tekniktir (Özgen, 2016: 161). Mülakat yapılacak örneklem grubu belirlenirken kentsel dönüşüm ile ilgili daha çok bilgi sahibi olan mahalle sakinleri seçilmeye özen gösterilmiştir. Bu kişiler ile yarı yapılandırılmış görüşme formları çerçevesinde mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Ayrıca dönüşüm alanı çevresinde oturulan kişiler ile de görüşülmüş, yeni yapılan alanlara karşı, diğer mahalle sakinlerinin bakış açısı belirlenmeye çalışılmıştır. Belediye yetkilileri, kentsel dönüşüm ofisi sorumluları ve mahalle muhtarları ile de görüşmeler gerçekleştirilerek kentsel dönüşüme karşı bakışları ve yaklaşımları değerlendirilmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşme formlarından elde edilen veriler, betimsel analiz yöntemi kullanılarak çözümlenmiştir.
Araştırmacı katılımlı gözlem ile çalışma sahalarında gözlemler yapılmıştır. Ayrıca Google Earth programından çalışma sahalarının eski ve yeni uydu görüntüleri elde edilmiş, yıllar arasında fiziki mekânda meydana gelen değişim gösterilmiştir. Arc
12
GIS programı kullanılarak çalışma sahalarının konumu ve tamamlanmış kentsel dönüşüm proje alanları harita üzerinden gösterilmiştir. Doküman analizi çerçevesinde ise saha çalışmaları boyunca çekilen fotoğraflar ve belediye arşivleri görsel doküman olarak kullanılmış, TÜİK aracılığıyla il ve ilçe nüfus sayıları, hane büyüklükleri gibi istatistiksel verilere ulaşılmıştır.