Çalışma Malatya’da ağırlıklı olarak imalat üzerine çalıştığı değerlendirilen ve fiilen 10 ve üzeri çalışan sayısına sahip olan işletmeler üzerinde gerçekleştirilmiştir. KOSGEB ve Ticaret ve Sanayi Odası yetkililerince birlikte yapılan değerlendirmelerde anakütle büyüklüğü ise 550 olarak kabul edilmiştir.Örneklem büyüklüğü açısından Yazıcıoğlu ve Erdoğan (2014: 89)’ın değindiği 0.1 örnekleme hatasında p = 0.5 ve q = 0.5 olmak üzere 750’lik bir
83 YENİ DÜNYA DÜZENİNDE YÖNETİM YAKLAŞIMLARI
anakütle büyüklüğü için 85’lik bir örneklem büyüklüğünün yeterli olduğu hususu göz önüne alınmış ve yine 85 hacimli bir örneklem büyüklüğü ile çalışmanın gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır.
Çalışmaya konu olan işletmelerle yüz yüze mülakat gerçekleştirilmesi sorulara doğru cevap verilmesinin temini bakımından uygun ve gerekli görülmüştür. İşletmelere verdikleri bilgilerin istatistiksel niyetle ve bilimsel kapsamda kullanılacağı, işletme isimlerinin ve işletmelerin kendilerini belirgin kılabilecek herhangi bir bilgi veya özelliğin çalışmada yer almayacağı, çalışmanın şekillenmesinden sonra verilen bilgilerin kayıt altına alındığı notların imha edileceği, ilgili bilgi ve cevapların yarın herhangi bir şekilde karşılarına gelmeyeceği ve bu hususta itimat edilmesi gerektiği bildirilmiştir. Soru cevap sürecinin bir sohbet ortamı çerçevesinde gerçekleşmesine özen gösterilmeye çalışılmıştır. Sohbet ortamının işletmelerce doğru yanıt verilme olasılığını artıracağı düşünülmüştür. Çalışma kapsamında demografik sorulara ilaveten aşağıda yer alan sorular sorulmuştur.
Son üç yıl içerisinde hatır faturası kullandınız mı veya düzenlediniz mi?
İşyeriniz veya en az bir şubeniz kirada mıdır ya da şirketinize ait bir gayrimenkul başka bir işletme ya da şahsa kiralanmış durumda mı?
(Evetse) Aranızda yapılan kira sözleşmesi ile maliyeye bildirilen kira sözleşmesi birebir aynı mıdır?
Sizce şirketinizin finansal tablolarında yer alan veriler / rakamlar şirketinizin gerçek verileri / rakamlarını yüzde kaç oranında yansıtmaktadır?
84
Çalışma bünyesinde kayıt altına alınan işletmelerin ticaret unvanı, faaliyet gösterdikleri sektör, küçük, orta ve büyük ölçekli olma durumları ve faaliyet gösterdikleri yer (OSB, Küçük Sanayi Sitesi, vb.) bilgileri yüz yüze görüşmeler sonrasında yapılan değerlendirilmelerde bir takım işletmelerin kimliğinin ifşa olabileceği düşünülerek çalışma kapsamında bu demografik bilgilere yer verilmemesi kararlaştırılmıştır. Çalışma kapsamında önemli olduğu değerlendirildiğinden sadece bir grup işletmenin yeminli mali müşavir kontrolünde olma durumuna değinilecektir.
Görüşme sağlanılan işletmelere öncelikli olarak son üç yıl içerisinde hatır faturası kullanıp kullanmadıkları ya da düzenleyip düzenlemediklerine ilişkin soru yöneltilmiştir. Aşağıda yer alan tablo, işletmelerin son üç yıl içerisinde hatır faturası düzenleme veya kullanma durumlarına ilişkindir.
Tablo 1: İşletmelerin Son Üç Yıl İçerisinde Hatır Faturası Kullanma ve/veya Düzenleme Durumlarına İlişkin Dağılım
Frekans Yüzde Hatır Faturası Düzenledim / Kullandım 39 45,88 Hatır Faturası Düzenlemedim / Kullanmadım 46 54,12
85 YENİ DÜNYA DÜZENİNDE YÖNETİM YAKLAŞIMLARI
İşletmelerin %45 civarının son üç yıl içerisinde hatır faturası düzenlediği ve/veya kullandığı hususu Tablo 1’den görülmektedir. Yine işletmelerden aktırılan bilgiler çerçevesinde beş yıl ve daha öncesinde şehir ve bölge bazında hatır faturasının çok daha yaygın olduğu, son yıllarda ise bu kullanım ve düzenlemenin azaldığı bilgisi de edinilmiştir.
İşletmelerin, işyerlerinin veya en az bir şubelerinin kirada olup olmaması ya da şirkete ait bir gayrimenkulün başka bir işletme ya da şahsa kiralanmış olma durumuna ilişkin dağılım ise aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Soru ile kiraya verme ya da kiracı olma durumlarına ilişkin işletmenin herhangi bir şekilde kira sözleşmesi imzalamış olup olmadığını tespit etmek amaçlanmıştır.
Tablo 2: İşletmelerin Kira Sözleşmesi İmzalamış Olma Durumlarına İlişkin Dağılım
Frekans Yüzde İşyerim veya en azından bir şubemde kiracıyım
ve / veya bir gayrimenkulümüz başka bir
işletmeye kiraya verilmiştir 44 51,76 İşyerimiz ya da herhangi bir şubemiz kirada
değildir ve adımıza herhangi bir gayrimenkul
86
Herhangi bir şekilde kiraya veren ya da kiracı konumunda sözleşme düzenleyen işletmeler tüm görüşme sağlanan işletmelerin yarısına yakın bir kısmıdır. Aşağıda yer alan Tablo 3 ise, kira sözleşmesi imzalamış olan firmaların gerçek değeri yansıtan sözleşmenin yanında maliyeye bildirmek adına gerçek değerden farklı ikinci (muvazaalı) bir sözleşme imza altına alıp almadıklarına ilişkin frekans dağılımını sunmaktadır.
Tablo 3: Kira Sözleşmesi İmzalayanların Maliyeye Bildirmek Üzere İkinci ve Farklı Bir Sözleşme Nüshası Düzenleyip Düzenlemediklerine İlişkin Dağılım
Frekans Yüzde Daha az vergi ödemek niyetiyle daha az bedelli
ikinci bir sözleşme düzenlendi
42 95,45
Aramızda düzenlenen sözleşme ile maliyeye bildirilen sözleşme nüshası birebir aynı
2 4,55
Tablo 3’de yer alan dağılım oldukça dikkat çekicidir. Dağılımdan anlaşıldığı kadarıyla işletmelerin %95 gibi bir oranı gerçek sözleşme bedelini yansıtmayan, daha az vergi ödeme saikiyle ikinci bir sözleşme tanzim etmiştir. Kira sözleşmesi yapısı gereği en az iki tarafın irade beyanını yansıtır. İki taraf da ikinci bir sözleşme hususunda anlaşma sağlamak durumundadırlar ki sözleşme meydana gelsin! İki tarafın birden bu yüzdeyle gerçek olmayan bedelle sözleşme tanzim etmeleri zaten tek başına nicel örgütsel performans ölçümüne esas teşkil edecek formal finansal bilgilerin sıhhatine ilişkin
87 YENİ DÜNYA DÜZENİNDE YÖNETİM YAKLAŞIMLARI
vahim bir tablo ortaya koymaktadır. Aşağıda yer alan Tablo 4 ise, “Sizce şirketinizin finansal tablolarında yer alan veriler / rakamlar, şirketinizin gerçek verileri / rakamlarını yüzde kaç oranında yansıtmaktadır?” sorusuna işletmelerce verilen beyanlara ilişkin frekans dağılımını göstermektedir. Bu soru bünyesinde görüşme sağlanılan işletmelere yüzde bir değer vermeleri talep edilmiştir. Tablo 4: Finansal Tablolarda Yer Alan Verilerin Şirketin Gerçek Verilerini Yüzde Kaç Oranında Yansıttığına İlişkin Frekans Dağılımı
Yüzde Frekans Yüzde Frekans
100 1 65 4 99 1 64 98 1 63 97 1 62 96 1 61 95 4 60 9 94 1 59 93 58 92 1 57 91 56 90 4 55 2 89 54 88 53 87 1 52 86 51
88 85 4 50 9 84 49 83 48 82 47 81 46 80 3 45 6 79 44 78 43 77 42 76 41 75 6 40 12 74 39 73 38 72 37 71 36 70 11 35 2 69 34 68 33 67 32 66 31 30 1
Tablo 4’den görüldüğü üzere işletmeler finansal tablolarında yer alan verilerin gerçek verileri %30 ila %100 arasında değişen oranlarda yansıttığını beyan etmişlerdir. Finansal tablolarda yer alan verilerin
89 YENİ DÜNYA DÜZENİNDE YÖNETİM YAKLAŞIMLARI
gerçek verileri yansıtma yüzdesi olarak %95 ve üzerinde oran beyan eden işletmelerin ortak özelliğinin ise bu işletmelerin tamamının yeminli mali müşavir denetiminde olduğu tespiti yapılmıştır. Buradan hareketle yeminli mali müşavir kontrolünde olan işletmelerin finansal tablolarının gerçekliğe uygunluğunun diğer işletmelere kıyasen yüksek olduğu yorumu da ileri sürülebilecektir. İşbu çalışmaya konu işletmeler üzerine bir çalışma yapıldığını ve bu çalışmada ilgili işletmelerin örgütsel performansının bağımlı değişken olduğunu varsayacak olursak;
β yüzde değeri ve X de örneklemdeki birim örnekleri temsil etmek üzere,
( ∑85 𝛽𝛽𝛽𝛽 𝑋𝑋𝛽𝛽
𝛽𝛽=1 ) / 85 = %64,86 değeri elde edilmektedir.
Yani eğer bu örnekleme ilişkin finansal tablolar örgütsel performansı tespit etmek adına kullanılmış olsaydı bu örneklemden elde edilen sonuçların diğer istatistiki hatalar haricinde gerçekliğe uygunluğunun %64,86 oranında olacağı yorumu yapılabilecektir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Örgütsel performans ölçüm metotları içerisinde nicel performans yöntemlerinin kullanılmasının herhangi bir bilimsel çalışmanın sonuçlarını etkileyebilecek düzeyde hata yapılması riskini içerdiği durumu bu çalışma sonucuyla uyum arz etmektedir. Ancak yine yapılan değerlendirmelerde finansal tabloların gerçek verileri yansıtma oranının bu çalışma bünyesinde %95 ve üzeri olan işletmelerin ortak özelliklerinin yeminli mali müşavir denetiminde işletmeler oldukları tespiti yapılmıştır.
90
Çalışmanın herhangi bir yer ve zamanda tekrar edilmesi durumunda uygulama şeklinin sonuçları kayda değer düzeyde etkileyebileceği düşünülmektedir. Örneğin anket formu şeklinde hazırlanması veya görüşme yapacak kişinin bizzat çalışmanın yürütücüsü yerine genç sayılabilecek yaşlarda bir anketör olması gibi durumlarda işletme yetkilileri gerçek yanıtlar vermekten imtina edebileceklerdir ve kendilerini uzun vadede sıkıntıya sokmayacaklarına inandıkları cevapları gerçek cevaplar yerine verme eğiliminde olabileceklerdir.
Çalışmanın daha kapsamlı bölgelerde (TRB1, Doğu Anadolu, Türkiye geneli gibi) uygulanması her ne kadar önerilmekte ise de, çalışmanın yapısı gereği gerçekleştirilme sürecinin oldukça önem arz ettiği düşünülmektedir. İşletme sahiplerinin verdikleri cevapların yarın herhangi bir şekilde karşılarına gelmeyeceği konusunda ikna olmaları ve itimat duymaları gerekmektedir. İşletme sahibinin daha önce herhangi bir şekilde tanımadığı anketör vasıtasıyla araştırmanın ifa edilmesi durumunda işletme sahipleri ideal ve kendileri açısından risk taşımayan cevaplar verme eğiliminde olacaklardır. Çalışmaya katılım sağlayanlara itimat telkin edilmeden düzenlenecek çalışmalarda gerçekten uzak ve yanıltıcı sonuçların ortaya çıkması durumu söz konusu olabilecektir.
Bu araştırma işletme literatürüne ilişkin olmakla birlikte, niyet edilmeyen bir sonuç olarak vergi aktörlerinin vergiyi arzu edilen düzeyde içselleştirmemiş oldukları, vergi vermek konusunda istekli olmadıkları yorumu da ayrıca yapılabilecektir. Aktörler neden vergi vermek istememektedirler? Neden daha az vergi ödemek adına
91 YENİ DÜNYA DÜZENİNDE YÖNETİM YAKLAŞIMLARI
muvazaalı sözleşmeler bu düzeyde yüksek oranlarda yapılmaktadır? Kira sözleşmesi yapısı gereği en az iki taraf içerir ve bu iki tarafın birbirine uygun irade beyanları söz konusudur ki; bu husus verginin içselleştirilmesine ilişkin örneğin bu çalışma için %95 düzeyinde üstelik de iki tarafın müşterek ortaya koyduğu muvazaa beyanlarına işaret etmektedir ve bu, ilgili durumu çok daha ciddi ele alınması gereken bir konuma yerleştirmektedir. Konunun vergi sosyolojisi bazında irdelenmesi gerektiği düşünülmektedir.
92
KAYNAKÇA
COŞKUN, Ali, (2007), Stratejik Performans Yönetimi ve Performans Karnesi, Literatür Yayıncılık Dağıtım, 2. Basım, İstanbul.
GREENLEY Gordon E., FOXALL Gordon R. (1997), Multiple Stakeholder Orientation in UK Companies and the Implications for Company Performance, Journal of Management Studies, 34:2, 0022 – 2380, Blackwell Publishers, pp. 259 – 284
LOPEZ – NICOLAS Carolina, MERONO – CERDAN Angel L. (2011), Strategic Knowledge Management, Innovation and Performance, International Journal of Information Management, 31, pp. 502 – 509
PEARCE John A. II, ROBINSON Richard B., Jr. (2005), Strategic Management (Formulation, Implementation, and Control), McGraw – Hill Irwin, New York, Ninth Edition, International Edition
PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali, (2008), Türkçe Sözlük, Can Yayınları, 7. Basım, İstanbul.
TDK, (Türk Dil Kurumu) (2009), Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, 10. Baskıdan Yapılan Tıpkıbasım, Ankara.
YAZICIOĞLU, Yahşi ve ERDOĞAN, Samiye, (2014), SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Detay Yayıncılık, Yenilenmiş 4. Baskı, Ankara
YİĞİT, İhsan, (2012), Çeşitlendirme Stratejisi ve Örgütsel Performans İlişkisi – Bir Araştırma, Beta Yayıncılık, İstanbul.
93 YENİ DÜNYA DÜZENİNDE YÖNETİM YAKLAŞIMLARI