Araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden “Durum Çalışması” deseni kullanılmıştır. Öncelikle, durum çalışması deseninin içeriği, aşamaları, sınıflandırılma kriterleri ve tasarım imkânları ile ilgili bilgi verilecek ve akabinde eğitim araştırmalarında durum çalışması kullanımının önem ve gerekçeleri özetlenecektir.
3.1.1. Durum Çalışması Yöntemi
Hukuk, psikoloji, sosyoloji, yönetim, sosyal hizmetler vb. gibi disiplinlerin tarihsel gelişim içinde durum çalışmalarının gelişiminde önemli rol oynadığı görülmektedir (Vural ve Cenkseven, 2014: 126). Natüralistik araştırma geleneği içinde gelişen durum çalışmasında, konu veya olay bulunduğu doğal ortamda, kontrol ve yönlendirme olmadan incelenmektedir. Yaşanan ve iletilen içsel anlamların daha iyi anlaşılabilmesinde görece az kişiden derinlemesine bilgi edinilmeye çalışılır (Aytaçlı, 2012: 2).
Durum çalışması, güncel bir olguyu kendi yaşam çerçevesi içinde çalışan, olgu ve bulunduğu bağlam arasındaki sınırların kesin hatlarıyla belirgin olmadığı ve birden fazla kanıt veya veri kaynağının mevcut olduğu durumlarda kullanılan, görgül bir araştırma yöntemidir (Yıldırım ve Şimşek, 1999: 190). Yin (2003), gerçek yaşamda karşılaşılabilecek farklı düzeydeki pek çok sosyal olgunun, durum çalışması yöntemi yardımıyla, bütüncül şekilde ele alınabileceğini ifade etmektedir. Sosyal olgular karmaşık fenomenler olduğundan, durum çalışması yöntemi gibi araştırma desenleri bu fenomenlerin derinlikli şekilde ele alınması ihtiyacını karşılamaktadır. Öyle ki durum çalışması yöntemi, bireyden topluma kadar genişleyen farklı düzeydeki analiz birimlerini araştırma konusu edebilen bir araştırma desenidir (Dil, 2013: 75). Durum çalışması konunun daha bütüncül ve derinlemesine incelendiği araştırmalarda güvenilir bir yol gösterici olmakta ve kompleks konuların keşfi ve anlaşılmasına imkan tanımaktadır. Durum çalışması, çıktıya kıyasla sürece, olgunun etkilendiği unsurlara
172
kıyasla bağlama ve doğrulamaya kıyasla keşfetmeye odaklanmaktadır (Leymun, Odabaşı ve Yurdakul, 2017: 371).
Nitel araştırma desenlerindeki odak farklılıklarıyla birlikte durum bir olayı olduğu gibi tanımlamaya çalışmaktadır. Tek bir birim ya da sınırlandırılmış bir sistemi inceleme, yoğun betimlemeler yapma ve bağlama bağlı olarak yorumlama yönünden durum çalışması diğer nitel araştırma yöntemlerinden ayrılmaktadır. Bu araştırma deseninde durumu gerçek ortamında kendi akışı içerisinde derinlemesine incelemek ve etraflı bir şekilde betimlemek amaçlanmaktadır. Araştırmacı, süreç, ortam ve olaya müdahale etmediği için araştırmacının konu üzerindeki etkisi daha az olmaktadır (Leymun, Odabaşı ve Yurdakul, 2017: 371).
Yin (2003), durum çalışmalarını araştırma sonunda hedeflenen ürüne göre farklılaşma gösteren dört faklı kategoride değerlendirmiştir (Vural ve Cenkseven, 2014: 127). Yin’ in kategorileri; tek ya da çift, keşfedici (sorular veya önceki bir çalışmaya ait hipotezlerin tanımlanması), tanımlayıcı (bir fenomenin kendi çerçevesi içinde tam anlamıyla sunumu) ve açıklayıcı (neden-sonuç ilişkisine dayalı verilerin sunumu) durum çalışmalarıdır (Altunışık ve diğerleri, 2004: 203).
Yıldırım ve Şimşek (1999: 194), durum çalışması tasarlanırken izlenecek aşamaları aşağıdaki şekilde belirtmiştir. Buna göre;
1. Araştırma soruları geliştirme
2. Araştırma alt problemlerini geliştirme 3. Analiz birimini saptama
4. Çalışılacak durumu belirleme
5. Araştırmaya katılacak bireylerin seçilmesi
6. Verileri toplama ve toplanan verileri önermeler ya da problemlerle ilişkilendirme
7. Verileri analiz etme ve yorumlama 8. Durum çalışmasını raporlaştırma
Genel olarak dört tür durum çalışması deseninden söz edilebilir. Bunlar; (1) Bütüncül
tek durum deseni, (2) İç içe geçmiş tek durum deseni, (3) Bütüncül çoklu durum deseni
173
program, okul vb. tek bir analiz birimini içermektedir ve üç durumda kullanılır. Bu
durumlar; iyi formüle edilmiş bir kuramın teyidi ya da çürütülmesi, genel standartlara uymayan aşırı, aykırı, kendine özgü, daha önce çalışılmayan ve ulaşılamayan durumların çalışılmasıdır (Yıldırım ve Şimşek, 1999: 194).
Şekil 24: Durum Çalışması Desenleri Kaynak: (Yin, 2003: 85)
Kurumsal öğrenme alanında e-öğrenme sürecinin yönetsel yetkinlikler boyutuyla değerlendirildiği bu çalışma, daha önce çalışılmamış bir durumu ortaya koyması, sonuçların sonraki çalışmalar için temel teşkil etmesi ve yol gösterici olması yönüyle kendine özgü bir durumun çalışılmasını içermektedir. Bu yönleriyle, çalışmada
174
3.1.2. Yöntemin Önemi ve Seçilme Gerekçesi
Öğrenmeyi farklılaştıran unsurlar, ortamdan ortama değişebilmekte ve ortamda bulunan kişiler bu unsurları etkileyebilmektedir. Öğrenme ortamını gerçek bağlamı dışında incelemek mümkün değildir. Öğrenme ortamlarındaki durum çalışmaları, olguyu anlamak için olası öneme sahip olan çoklu değişkenleri içeren karmaşık sosyal yapıların incelenmesine olanak tanımaktadır. Öğrenme alanında durum çalışması, özellikle “niçin” ve “nasıl” sorularının yanıtlanmasında tercih edilen bir araştırma desenidir. Araştırmacılar, araştırmalarını bağlama bağlı olarak durum çalışmasına göre desenleyip; eğitimin niteliğini, öğrenmeyi, karşılaşılan sorunları, sorunların sebeplerini, sorunlarla başa çıkma yöntemlerini inceleyebilmektedir (Leymun, Odabaşı ve Yurdakul, 2017: 379).
Öğrenme konusu üzerine yapılan araştırmalarda öğrenme süreci ve araştırma grubunun bu süreçten nasıl etkilendiğine dair bilgiler yer almaktadır. Durum çalışması, öğrenme üzerine yapılandırılan araştırma sorularının süreçle ilgili olduğu zamanlar kullanılabilmekte ve sürecin bağlama bağlı analizine imkan tanımaktadır. Özellikle çevre ve örgütsel bağlam içinde sosyal süreci anlamak için kullanılan durum çalışması, öğrenme sürecinin etkililiğinin keşfedebilmesi, etkili olması ya da olmamasının sebeplerinin incelenmesini sağlamaktadır. Durum çalışması, öğrenme sürecini tüm boyutları ile inceleyerek ilgili kesimlere sürece ilişkin yorum yapabilme fırsatı sunmaktadır.
Öğrenme ortamıyla ilgili araştırmalarında durum çalışması tercih nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir (Vural ve Cenkseven, 2014: 127-128);
Durum çalışmasıyla toplanan veriler, gerçeklik bağlamında çok güçlüdür. Bu veriler doğrudan yorumlanma ve kullanıma hazırdır.
Durum çalışması, bir olaya veya olaydan kategoriye genellemeye imkan sağlar. Sosyal gerçekler, en küçük ayrıntısına kadar işlenerek iyice özümsenebilir.
Durum çalışmaları, ürün olarak düşünüldüğünde, arşiv belgeleri veya betimleyici materyaller, yeniden yorumlamalara imkân tanır.
Durum çalışmaları, anlaşılma ve yorumlanma açısından diğer araştırma raporlarına kıyasla daha çok “kamuya açıklık” niteliği taşır.
175
Öğrenme ortamlarındaki durum çalışması, öğrenme problemlerinin tanımlanmasında bireysel olarak öğrencilere odaklanabildiği gibi uygulamaya da odaklanabilmektedir. Durum çalışması, araştırma betimleyici ya da açımlayıcı sorular üzerine oluşturulduğunda ya da insan ve olaylar hakkında ilk elden bilgi üretme amacında olduğu zaman, en iyi desendir. Durum çalışması ele aldığı durum ile ilgili nedenselliğe ilişkin bütüncül bakış açısının geliştirilmesini sağlamakla birlikte seçilen durumun sebep ve sonuç ilişkilerini ortaya koyma olanağı verir. Bu yönüyle, öğrenme ortamının araştırılmasında ve süreç açısından değerlendirilmesinde durum çalışmasının gerekli ve yeterli bir yöntem olduğu söylenebilir (Leymun, Odabaşı ve Yurdakul, 2017: 380).