Araştırma için gerekli olan veriler, nitel araştırmada en sık kullanılan veri toplama aracı olan görüşme yöntemi ile elde edilmiştir. Görüşme türlerinden de yarı yapılandırılmış görüşme yaklaşımı benimsenmiştir. Bu sayede hem önceden hazırlanmış soruları sorma, hem de bazı konularda daha ayrıntılı bilgi alabilmek amacıyla ek sorular sorma imkanı elde edilmiştir.
3.3.1. Örneklem
Bu araştırmanın evreni, özel sektör işletmelerinden oluşmaktadır. 25 kişilik örneklemde yer alan insan kaynakları yöneticilerinden 11’i Kocaeli’deki firmalarda,
9’u Bursa’daki firmalarda, 2’si İstanbul’daki firmalarda, 2’si Ankara’daki firmalarda ve 1’i de Antalya’daki bir firmada görev yapmaktadır.
Örneklem büyüklüğünün 25 kişi olarak belirlenmesi nitel araştırmanın özelliğinin bir sonucudur. Nicel araştırmalarda örneklemden evrene genelleme yapmak amacıyla, seçilen örneklemin büyüklüğü önem kazanırken; nitel araştırmalarda örneklemin büyüklüğü daha sınırlı olabilmektedir. Nitel araştırma ile asıl ulaşılmak istenen “analitik bir genellemenin” yapılıp yapılamayacağıdır. Bu nedenle örneklemin büyüklüğü yeterli olarak görülmüştür. Araştırmada farklı sektör ve firmalardan, farklı ünvanlardaki insan kaynakları yöneticileri seçilerek örneklemin temsil gücünün arttırılması amaçlanmıştır.
3.3.2. Ölçme Aracı
Görüşmelerde kullanılan form iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde firmanın adı ve içinde bulunduğu sektör ile görüşme yapılan kişinin adı ve soyadı, pozisyonu, eğitim durumu, çalışma süreleri ve kendisine bağlı bulunan çalışan sayısı gibi sorular yer almaktadır. Bu bölümde elde edilen verilerin frekansları ve yüzdeleri hesaplanmakta elde edilen sonuçlar tablolar aracılığıyla sunulmaktadır.
Görüşme formunun ikinci bölümünde ise firmanın niteliğini ortaya koyan sorularla birlikte genel olarak yöneticinin kariyer gelişim süreci ve insan kaynakları yöneticiliğine bakışını ortaya koyan sorular bulunmaktadır. Bu bölümdeki sorular yardımıyla insan kaynakları yöneticiliğine dair kariyer kararının nedenleri, insan kaynakları yöneticiliği için gerekli olan eğitim ve tecrübe düzeyi, tecrübe kazanmak için yapılması gereken faaliyetler, insan kaynakları yöneticiliğinin sevilen ve sevilmeyen yanları ile insan kaynakları yöneticiliğindeki yabancı dil bilgisi ve bilgisayar bilgisi konular ele alınmıştır.
Bunların yanında insan kaynakları yöneticiliği için gerekli olan yetkinlikler ve bu yetkinliklerin nasıl kazanılacağı, insan kaynakları yöneticilerinin yaşadıkları sorunlar ile insan kaynakları yöneticiliğinde baskın olan kariyer modelleri ve kariyer değerleri belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca insan kaynakları yöneticilerinin, bölüm yöneticilerinin kariyer anlamında yükselmeleri konusuna bakışları ile hobileri ve bu hobilerin iş hayatlarına etkileri üzerinde durulmuştur.
Görüşme formunda yer alan sorular oluşturulurken, genel bir fikir oluşması için farklı kaynaklar irdelenmiş ve çeşitli görüşler alınmış ancak hiçbir kaynaktan birebir aktarma yapılmamıştır. Genel bir çerçeve oluşturmak için farklı konularda yazılmış çeşitli yüksek lisans ve doktora tezleri incelenmiştir. Bunlar; Seher Uçkun’un Örgüt Kültürünün Yönetim İşlemleri İle İlişkisi ve Kâğıt Sanayinde Faaliyet Gösteren Kamu ve Özel İşletmelerde Araştırılması isimli doktora tezi, Ferit Küçük’ün İnsan Kaynakları Açısından Kurum İmajının Performansa Etkileri isimli doktora tezi, Fatma Pakdil’in İnsan Kaynakları Yönetiminde Toplam Kalite Yönetimi isimli yüksek lisans tezi, Fatih Akgül’ün İnsan Kaynakları Yönetiminde Kariyer Geliştirme Stratejileri isimli yüksek lisans tezi ve Dilek Arslan’ın İnsan Kaynakları Yönetiminde Kariyer Geliştirme ve Uygulamadan Örnekler isimli yüksek lisans tezidir.
Görüşmelerde kullanılan yarı yapılandırılmış görüşme formunda çoktan seçmeli sorular, sıralama soruları ve açık uçlu sorular yer almaktadır.
3.3.3. Verilerin Analizi
Görüşme formunda yer alan farklı soru tipleri ile elde edilen veriler değişik şekillerde analiz edilmiştir.
Çoktan seçmeli sorularda cevaplama sıklığı dikkate alınarak analiz yapılmıştır. Sıralama soruları ile elde edilen veriler, ordinal (basit sıralama) ölçek yardımıyla analiz edilmiştir. Bu ölçek, belli bir özelliğe göre nesnelerin ya da yargıların konumlarını, aralarındaki uzaklığı belirtmeksizin dile getiren bir ölçek türüdür. Bu ölçeğin amacı, bir konu hakkındaki düşünceleri belirli bir öncelik sırasına koymaktır248.
Bu ölçeğin ilk aşamasında oluşturulan tabloda her satırdaki en büyük değer, o sütundaki dereceye karşılık gelir ve bir önem sıralaması yapılır. Burada frekansların birbirine yakın olması durumunda, yapılacak değerlendirme sağlıklı sonuçlar vermeyebilir. Bu sakıncayı ortadan kaldırmak için tartılı toplam değerler hesaplanır.
248 Ahmet H. İslamoğlu, Bilimsel Araştırma Yöntemleri, 2.b., İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım
Bunun için her sıraya bir katsayı verilerek bu katsayı ile ilgili sütunlardaki tüm frekans değerleri çarpılır249. Katsayının belirlenmesinde değişik yöntemler uygulanabilir. Bu çalışmada, en küçük tartılı değerin en fazla önem verilen şık olması hedeflendiği için, katsayılar küçükten büyüğe doğru sıralanmıştır.
Açık uçlu sorular yardımıyla elde edilen veriler ise içerik analizi ile çözümlenmiştir. İçerik analizinde temelde yapılan işlem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği bir biçimde düzenleyerek yorumlamaktır250.
İlk olarak açık uçlu soruların ortaya koyduğu veriler, kendi içlerinde anlamlı bir bütün oluşturacak şekilde kodlanmıştır. Burada kodlama işlemi birkaç sözcükten oluşan ifadeler şeklinde gerçekleştirilmiştir. Kullanılan kodlar mevcut verilerden üretilmiştir.
Ardından kodlar arasındaki ortak yönler tespit edilerek toplanan veriler kodlar aracılığıyla kategorize edilmiştir. Bu sayede de daha genel bir olguya işaret eden temalar ortaya çıkarılmıştır.
Temaların tanımlanmasında ve tespit edilmesinde iki temel yaklaşım kullanılmaktadır: Sıklık analizi ve anlamlılık analizi. Sıklık analizi, analiz edilecek birimlerin –bunlar kelimeler, cümleler, paragraflar, örnekler, ifadeler olabilmektedir- metin içerisinde hangi sıklıkla kullanıldığına önem verirken; anlamlılık analizi, metin içerisinde analiz edilecek birimlerin, araştırılan konuyla ilgili olan kısımlarının değerlendirilmesi şeklindedir. Daha sonra bunların sıklıkları değerlendirme kapsamına alınabilmektedir251. Bu araştırmada öncelikle anlamlılık analizi yapılmış, daha sonra elde edilen veriler sıklıklarına göre değerlendirme kapsamına alınmıştır. Analizin son aşamasında veriler, ortaya çıkan kodlara ve temalara göre düzenlenmiştir. Ardından kodlara ve temalara ait frekanslar ve yüzdeler hesaplanarak elde edilen bulgular yorumlanmıştır.
249 İslamoğlu, a.g.e., s. 127.
250 Ali Yıldırım ve Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 5.b., Ankara:
Seçkin Yayıncılık, 2005, s. 227.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: BULGULAR
İki alt bölümden oluşan bu bölümde ilk olarak örneklemin demografik özellikleri, ardından da insan kaynakları yöneticilerinin kariyer gelişim süreçleri ve bu süreç üzerinde etkili olan faktörlere ilişkin veriler, tablolar aracılığıyla sunulup, ortaya çıkan sonuçlar yorumlanmaktadır.