Araştırma modelinin ve yönteminin belirlenmesinde araştırmanın amaçları önemli bir ölçüt olarak ele alınmaktadır (Cohen, Manion ve Morrison, 2007). Bu çalışmanın üç temel amacı bulunmakla birlikte iki temel odağı vardır:
Araştırmanın birinci odağı; araştırmaya katılan öğretmen adaylarının ekoloji bilgilerinin, ekolojik zekâlarının, çevreye yönelik duyuşsal eğilimlerinin ve ekolojik ikilemlere ilişkin karar verme becerilerinin ne düzeyde olduğunu betimlemektir. Bu amaçla çalışmanın bu bulguları için betimsel tarama modeli (survey) kullanılmıştır.
Araştırmanın ikinci odağı; araştırmaya katılan öğretmen adaylarının ekoloji bilgilerinin, ekolojik zekâlarının, çevreye yönelik duyuşsal eğilimlerinin ve ekolojik ikilemlere ilişkin karar verme becerilerinin araştırmanın bağımsız değişkenleri ile arasındaki ilişkileri araştırmaktır. Bu amaçla araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. İlişkisel modeller nedensel karşılaştırma ve korelasyon yöntemleri olmak üzere iki çeşittir.
Öğretmen adaylarının ekoloji bilgilerinin, ekolojik zekâlarının, çevreye yönelik duyuşsal eğilimlerinin ve ekolojik ikilemlere ilişkin karar verme becerilerinin; bölüm, sınıf düzeyi, cinsiyet, mezun olunan lise türü, anne-baba eğitim durumu, anne-baba mesleği, ailenin aylık geliri, aile ile yaşanılan yer, konut tipi, okul öncesi eğitim alma durumu, lisede çevre dersi alma durumu, üniversitede çevre dersi alma durumu, çevre koruma derneklerine üyelik durumu ve çevre koruma etkinliklerine katılım durumu
açısından farklılaşıp farklılaşmadığının incelenmesinde nedensel karşılaştırma yöntemi kullanılmıştır.
Öğretmen adaylarının ekoloji bilgileri, ekolojik zekâları, çevreye yönelik duyuşsal eğilimleri ve ekolojik ikilemlere ilişkin karar verme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesinde ise korelasyonel karşılaştırma yöntemi kullanılmıştır.
Buna göre araştırmanın hem betimsel hem de ilişkisel bir araştırma olduğu söylenebilir. Araştırmanın odağı ve modeli Şekil 14’te verilmiştir.
Şekil 14. Araştırmanın Modeli ARAŞTIRMANIN ODAĞI
Öğretmen adaylarının ekoloji bilgilerinin, ekolojik zekâlarının, çevreye yönelik
duyuşsal eğilimlerinin ve ekolojik ikilemlere ilişkin karar verme becerilerinin ne düzeyde
olduğunu betimlemek. İlişkisel Tarama Nedensel Karşılaştırma Korelasyonel Karşılaştırma Betimsel Tarama
Öğretmen adaylarının ekoloji bilgilerinin, ekolojik zekâlarının,
çevreye yönelik duyuşsal eğilimlerinin ve ekolojik ikilemlere
ilişkin karar verme becerilerinin; çeşitli demografik değişkenler
açısından farklılaşıp farklılaşmadığını incelemek.
Öğretmen adaylarının ekoloji bilgileri, ekolojik zekâları, çevreye yönelik duyuşsal eğilimleri ve ekolojik ikilemlere ilişkin
karar verme becerileri arasındaki ilişkiyi
Tarama modelleri, geçmişte ya da günümüzde varolan bir durumu olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır (Karasar, 2008).
• Bir grubun belirli özelliklerini belirlemek için verilerin toplanmasını amaçlayan çalışmalara betimsel tarama (survey) araştırması denir. Bu araştırmalar, verilen bir durumu olabildiğince tam ve dikkatli bir şekilde tanımlamayı hedeflemektedir (Büyüköztürk, Kılıç-Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2014).
• İki ya da daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ve /veya derecesini belirmeleyi amaçlayan çalışmalara ise ilişkisel tarama araştırması denir. İlişkisel tarama araştırmaları nedensel ve korelasyonel olarak iki türlü yapılmaktadır (Karasar, 2008). İnsan grupları arasındaki farklılıkların nedenlerini ve sonuçlarını koşullar ve katılımcılar üzerinde herhangi bir müdahale olmaksızın belirlemeyi amaçlayan çalışmalara nedensel karşılaştırma araştırması denir. İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkileri belirlemek ve neden-sonuç ile ilgili ipuçları elde etmek amacıyla yapılan çalışmalara ise İlişkisel (korelasyonel)
araştırmalar denir (Büyüköztürk ve diğerleri, 2014).
Araştırmanın alt probleminde değişkenler arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla ilişkisel (korelasyonel) araştırmalarda kullanılan çözümleme yöntemlerinden biri olan Yapısal Eşitlik Modellemesi (Fraenkel ve Wallen, 2009) kullanılmıştır. Yapısal Eşitlik Modellemesi (YEM) pek çok değişkeni bir arada değerlendirmeye olanak tanıyan; değişkenler arası nedensellik ilişkilerinin öngörüldüğü modellemelerin kurulabilmesini, özelleştirilen modellerin birbiri üzerine etkilerinin toplu halde değerlendirilebilmesini ve kurulan modellerde değişkenler arası ilişkilerin modele ilişkin hesaplanan kısmi parametrelerle değerlendirilmesini sağlayan istatistiksel bir tekniktir (Boysan, 2006; Vieira, 2011). Yapısal eşitlik modellemesi, araştırmacı tarafından oluşturulan kuramsal bir modelin niceliksel olarak test edilmesine olanak sağlayan, gözlenen değişkenler arasındaki ilişkiyi resmetmede kullanılan temelde korelasyon ve regresyon analizine dayanan bir istatistiksel tekniktir (Schumacker ve Lomax, 2004). Geleneksel istatistik analizlerinin aksine yapısal eşitlik modellemesi çok değişkenli ilişkileri, doğrudan ve dolaylı etkilerin belirlenmesine olanak sağlar (Byrne, 2010). Yapısal eşitlik modeli kuramsal olarak oluşturulan geçerli bir modelin test edilmesine olanak sağlayan istatistiksel bir yöntemdir (Vieira, 2011).
Bu açıdan bakıldığında Yapısal Eşitlik Modellemesi açıklayıcı veri analizi olmaktan çok doğrulayıcı bir özellik taşımaktadır (Byrne, 2010).
Birbirleriyle neden-sonuç ilişkisi içinde olduğu varsayılan değişkenler arasındaki etkileşimler yol (path) diyagramları ile gösterilmektedir (Kocakaya, 2008). Yol analizi, nedensel ilişkileri açıklayabilme bakımından, doğrusal regresyon modeli yaklaşımından daha üstündür. Yol analizinde, dışsal (exogenous) değişkenlerin içsel (endogenous) değişkenlere olan kısmi etkisi, standardize edilmiş regresyon katsayıları ile gösterilmektedir (Büyüköztürk ve diğerleri, 2014). Yol analizinde bağımsız değişkenlerin seçiminde bazı istatistik ölçütleri geliştirilmiştir. Bu ölçütlerden birisi; mümkün olan bütün kombinasyonların denenmesidir. Bu yöntemde modele girebilecek bağımsız değişkenlerin hepsinin tüm kombinasyonları denenir. Bir diğeri ise; kombinasyonlardan hangisinin uygun olduğunun belirlenmesinde kullanılan yol katsayıları incelenerek hangi değişkenin ya da değişkenlerin denkleme konulabileceği kararlaştırılır. Böylece diğeri gibi bütün kombinasyonları denemeye gerek kalmaz. Doğrudan bütün bağımsız değişkenlerin bulunduğu modelden uygun olan kombinasyon doğru bir şekilde seçilebilir (Büyüköztürk ve diğerleri, 2014). Bu araştırmada da kuramsal olarak belirlenen içsel ve dışsal değişkenler arasındaki ilişkiler yol analizi yardımıyla incelenmiştir.
Alan yazın incelemesi sonucunda çevre okuryazarlığı alt boyutlarının birbiri ile olan ilişkisini incelemeyi amaçlayan çeşitli çalışmalar (Karatekin, 2011; Timur, 2011) bulunmakla birlikte bu çalışmaların tamamının korelasyon analizleri ile yapıldığı tespit edilmiş ve dolayısıyla yapılan çalışmaların ilişkilerin tamamını açıklamada yetersiz kaldığı görülmüştür. Ekolojik okuryazarlığın (kavram, çalışmada araştırmacı tarafından ecoliteracy olarak ifade edilmiş, ekolojik okuryazarlık olarak çevrilmiş) alt bileşenleri arasındaki ilişkiyi yapısal eşitlik modeliyle inceleyen Okur-Berberoğlu (2018) ise, geliştirdiği ölçeğin alt boyutları arasındaki ilişkiyi bir modelle test etmiştir. Alan yazında eko-okuryazarlığın alt boyutlarının birbiri ile olan ilişkisini kapsamlı şekilde açıklayan herhangi bir çalışmaya henüz rastlanmamıştır. Bu sebeple mevcut çalışmanın bu alt problemi alan yazına sağlayacağı katkılardan dolayı önem arz etmektedir. Şekil 15’te teorik olarak açıklanan eko-okuryazarlık alt boyutları arasındaki ilişkileri gösteren model görsel olarak sunulmuştur.
Şekil 15. Önerilen Araştırma Modeli