Nitel araştırmalarda yer alan geçerlik ve güvenirlik kavramını Lincoln ve Guba tarafından (1985, s.290) şu soru ile özetlemektedirler: “Araştırmacı hitap ettikleri bireyleri (kendisi de dahil olmak üzere) araştırmanın bulgularının dikkate değer olduğu konusunda nasıl ikna eder? Bu konu üzerinde ikna edici hangi argümanlara dayanılabilir? Hangi ölçütlere başvuruldu? Hangi sorular soruldu?”.
Nitel ve nicel araştırmalarda yer alan “geçerlik” ve “güvenirlik” kavramları Yıldırım ve Şimşek (2006, s.265) tarafından Tablo 3.2. de özetlenmiştir.
Tablo 3.2.
Geçerlik ve Güvenirlik Konusunda Nicel ve Nitel Araştırmada Kabul Gören Kavramların Karşılaştırılması
Ölçüt Nicel Araştırma Nitel Araştırma Kullanılan Yöntemler
Araştırma sonuçları yoluyla gerçeğin
doğru temsili İç geçerlik İnandırıcılık
Uzun süreli etkileşim Derinlik odaklı veri
toplama Çeşitleme Uzman incelemesi Katılımcı teyidi Sonuçların uygulanması Dış geçerlik (genelleme) Aktarılabilirlik (transfer edilebilirlik) Ayrıntılı betimleme Amaçlı örnekleme
Tutarlığı sağlama İç güvenirlik Tutarlık Tutarlık incelemesi Nesnel, yansız olma Dış güvenirlik
Nitel araştırmalarda geçerlik ölçme aracının araştırdığı olguyu, olduğu biçimiyle ve olabildiğince yansız gözlemesi anlamına gelmektedir (Kirk & Milller, akt Yıldırım & Şimşek, 2006, s.255). Toplanan verilerin ayrıntılı olarak rapor edilmesi ve araştırmacının sonuçlara nasıl ulaştığını açıklaması nitel bir araştırmada geçerliğin önemli ölçütleri arasında yer almaktadır. Örneğin, betimsel türden analizin kullanıldığı bir araştırmada görüşülen bireylerden doğrudan alıntılara yer vermek ve bunlardan yola çıkarak sonuçları açıklamak geçerlik için önemli olmaktadır (Yıldırım & Şimşek, 2006, s.257). Bu araştırma süresince de betimsel analiz yaklaşımından yararlanılmış ve Fen Bilgisi öğretmen adaylarının cevaplarına ilişkin “doğrudan alıntılara” yer verilmiştir.
3.4.1. İnandırıcılık
Bir araştırmanın önemi bilimsel alanyazına eklediği bilgi ve insan yaşamında karşılaşılan sorunlara getirdiği çözüm çerçevesinde değerlendirilir. Bu iki amaca hizmet etme yanında araştırmanın bilimsel olarak kabul edilmesi için araştırma sürecinin ve sonuçlarının açık, tutarlı ve başka araştırmacılar tarafından teyit edilebilir olması gerekir. Aksi takdirde araştırmanın inandırıcılığı konusunda kuşkular ortaya çıkabilir (Yıldırım & Şimşek, 2006, s.265). Lincoln ve Guba (1985) inandırıcılığın başarılabilmesi için araştırmacıların kullanabilecekleri bir takım stratejiler önermektedirler. Bunlar:
- Uzun süreli etkileşim
- Derinlik odaklı veri toplama - Çeşitleme
- Uzman incelemesi - Katılımcı teyididir.
Fen Bilgisi öğretmen adayları ile gerçekleştirilen çalışmada bilimin doğası hakkında öğretmen adaylarının görüşlerine hem yazılı anket (BDHGA-Form-C) hem de görüşme soruları ile ulaşılmıştır. Fen Bilgisi öğretmen adaylarının bilimin doğasına yönelik görüşleri değerlendirilirken araştırmacı tarafından gerçekleştirilen
değerlendirmeler alanında uzman bir öğretim üyesi ile gözden geçirilerek teyit edilmiştir. Öğretmen adayları ile gerçekleştirilen BDHGA-Form C anket uygulamalarının ardından gerçekleştirilen görüşmelerde katılımcılara anket formuna verdikleri cevaplar hatırlatılmış ve bu cevapların kendilerine ait olup olmadığı teyit edilmiştir. Ayrıca Fen Bilgisi öğretmen adaylarının bilimin doğasına yönelik görüşlerine ulaşılmaya çalışılırken “açık uçlu” on adet sorudan oluşan BDHGA-Form C ile detaylı bir şekilde Fen Bilgisi öğretmen adaylarının konuya ilişkin görüşlerine ulaşılmaya çalışılmıştır.
3.4.2. Aktarılabilirlik (Transfer Edilebilirlik)
Nitel araştırmalarda “genelleme” yerine “aktarılabilirlik” kavramının benimsenmesi, araştırma sonuçlarının doğrudan benzer ortamlara genellenemeyeceği, ancak bu tür ortamlara sonuçların uygulanabilirliğine ilişkin geçici yargılara ulaşılması ve test edilebilecek denenceler oluşturulması anlamına gelmektedir. Erlandson, Harris, Skipper ve Allen (1993) araştırma sonuçlarının “aktarılabilirliğini” artırmak için iki yöntem önermektedir:
- Ayrıntılı betimleme
- Amaçlı örnekleme (Yıldırım ve Şimşek, 2006, s.270).
Araştırmaya katılan Fen Bilgisi öğretmen adayları, kullanılan veri toplama araçları, veri analiz yöntemleri, araştırmaya katılan Fen Bilgisi öğretmen adaylarının nasıl araştırmaya dahil edildiği, örnekleme yöntemleri ve araştırmanın konusu gibi hususlar araştırma raporu boyunca detaylı bir şekilde aktarılmaya çalışılmıştır.
Araştırmanın amacına yönelik amaçlı örnekleme yöntemlerinden yararlanılmıştır ve kullanılan örnekleme yöntemlerine dair gerekçeler ve açıklamalar sunulmuştur (bkz. 3.3.2. Katılımcıların belirlenmesi).
3.4.3. Tutarlık
Bu stratejinin amacı araştırmaya dışarıdan bir gözle bakılması ve araştırmacının baştan sona gerçekleştirdiği araştırma etkinliklerinde tutarlı davranıp davranmadığını ortaya koymaktır (Yıldırım &Şimşek, 2006, s.272). Gerçekleştirilen araştırmada tutarlığı sağlamak için veri analizlerinde, araştırmanın pilot ve asıl uygulamalarında sürekli alanında uzman öğretim üyeleri ve bilim uzmanlarından gerçekleştirilen işlemlere ilişkin uzman görüşlerine başvurulmuştur. Araştırmada yer alan veri toplamaya yönelik tüm uygulamaların öncesinde pilot çalışmalar gerçekleştirilmiş ve bu uygulamalar kayıt altına alınmıştır.
3.4.4. Teyit edilebilirlik
Lincoln ve Guba (1985) nitel araştırmalarda tam olarak nesnelliğin sağlanamayacağını ve araştırmacı etkisinin olmadığı bir araştırmadan söz edilemeyeceğini varsaymaktadır. Bu nedenle Lincoln ve Guba nitel araştırmalara “nesnellik” kavramı yerine “teyit edilebilirlik” kavramını önermektedirler. Bu kavram çerçevesinde nitel araştırmacıdan beklenen ulaştığı sonuçları topladığı verilerle sürekli olarak teyit etmesi ve bu çerçevede okuyucuya mantıklı bir açıklama sunabilmesidir (Yıldırım & Şimşek, 2006, s.272). Bu kavramın nicel araştırmalardaki karşılığı ise “dış geçerlik” şeklindedir. Burada dış geçerlik ile kastedilen, araştırma sonuçlarının genellenebilirliğine ilişkindir. Eğer bir araştırmanın sonuçları benzer ortamlara ve durumlara genellenebiliyorsa araştırmanın dış geçerliğinin olduğu söylenebilir (Yıldırım &Şimşek, 2006, s.258).
Gerçekleştirilen çalışmada verilerin yorumlanmasında özellikle araştırmacılardan elde edilen verilerin “doğrudan aktarımına” önem verilmiştir. Araştırmada elde edilen sonuçlar, ham verilerin yorumlanması sonucunda ortaya çıkmıştır.
BÖLÜM IV
BULGULAR ve YORUMLAR
Araştırmanın bu bölümünde öncelikle ÖA1, ÖA2, ÖA3 ve ÖA4’e ait “Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşler Anketi-Form C”’den elde edilen yazılı veriler ile bu anketin sözel olarak uygulanması sonucu elde edilen görüşme verilerinin ve ardından “Kurgusal Bilim Haberleri”ne yönelik açık uçlu sorulardan elde edilen yazılı verilerin karşılaştırılarak ortaya konulması ve yorumlanması amaçlanmıştır. Elde edilen bu veriler araştırma süresince bilimin doğasına yönelik olarak belirlenen unsurlar (bilimsel bilginin değişebilirliği, bilimsel bilginin deneysel yapısı ve bilimsel bilginin sosyal ve kültürel yapı ile olan ilişkisi) başlıkları altında gruplandırılarak sunulacak ve yorumlanacaktır.