Araştırma Genel Planı

Araştırma randomize kontrollü, çift körlü paralel iki koldan ilerleyen bir çalışma olarak yürütülmüştür. Her katılımcının araştırmayı tamamlanması için planlanan toplam süre 6 haftadır. Bu sürenin ilk 2 haftası araştırmaya adaptasyon, diğer 4 haftası ise müdahale dönemi olarak planlanmıştır. Müdahale sürecinde çalışmaya katılan bireylerden yaşam tarzları ve beslenme alışkanlıklarında bir değişiklik yapmadan verilen yoğurdu tüketmeleri istenmiştir. Çalışmanın paralel kollarından birisi bitki stanol esteri içeren “çalışma yoğurdunu”, diğeri ise aynı yoğurdun bitki stanol esteri içermeyen “kontrol yoğurdunu” tüketmiştir.

Araştırmanın genel planı şekil 3.1’de şematize edilmiş ve tablo 3.1’de de her ziyarette gerçekleştirilenlerin tablosu verilmiştir.

Şekil 3.1: Araştırma Planı

Araştırma sırasında tüm katılımcılar toplamda 5 ziyaret gerçekleştirmiştir. İlk ziyaret genel bir tarama ve fizik muayenesi olup, bireyin araştırma için uygunluğu değerlendirilmiştir. İlk ziyarette Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Dahiliye Polikliniğini hemşireleri tarafından açlık kan örnekleri alınmıştır. Kan

0 4

n=35

Adaptasyon (-2 – 0 Hafta)

  2

n=35 Grup 1: Bitkisel Stanol Esterli Yoğurt

3

Grup 2: Placebo Yoğurt  Hafta

örneklerinde; total kolesterol, HDL, LDL, VLDL, trigliserit bakılmıştır. Bunlara ek olarak; alanin transaminaz (ALT), aspartat transaminaz (AST), gama glutamil transpeptidaz (GGT), alkalin fosfataz (ALP), tiroid stimule edici hormon (TSH), CRP, tam kan sayımı, glukoz ve kreatinin değerlerine bakılmıştır.

Görüşme 1 Görüşme 2 Görüşme 3 Görüşme 4 Görüşme 5

Bireyin çalışma hakkında bilgilendirilmesi ve gerekli izinlerin alınması

x

Bireyin tıbbi hikayesi, demo-grafik özellikleri ve yaşam tarzı ile ilgili bilgiler

x

Çalışmada kullanılacak ürünün

kullanımına dair eğitim x x

Çalışma defterinin kullanımı ve doldurulmasına yönelik eğitim

x

Çalışma defteri kontrolü x x x x

Antropometrik Ölçümler

Vücut Ağırlığı x x x x x

Boy x

Bel Çevresi x x x x x

Kalça Çevresi x x x x x

Vücut Kompozisyonu Analizi x x x x x

Besin Tüketimi

3 Günlük Besin Tüketimi x x

24 Saatlik Diyet Hatırlatma x x Laboratuvar Ölçümleri

Açlık Serum Glukozu x

Tam kan sayımı x

AST x

ALT x

ALP x

GGT x

Tablo 3.1: Bireylerin ziyaretlerinde gerçekleştirilen ölçümler 

Bu ziyarette Seca 767 Scale ile bireyin boy uzunluğu, esnemeyen mezura ile bel ve kalça çevresi ölçümleri alınmıştır. Ayrıca Tanita BC-418 ile vücut ağırlığı ölçümü ve total vücut bileşim analizi yapılmıştır. Kan alımı ve antropometrik ölçümlerin yanı sıra bireye çalışma hakkında genel bilgi verilmiş ve “Aydınlatılmış Onam Formu” imzalattırılmıştır. Araştırma süresince bireylerin düzenli kullandığı ilaçları dışında, rutin yaşam, beslenme ve/ veya fiziksel aktivite alışkanlıklarından farklı olarak yaptıklarını yazabilecekleri, araştırma başında ve sonunda tutacakları 3 Günlük Besin Tüketimlerini kaydedecekleri “Çalışma Defteri (EK-3)” de bu görüşmede verilmiştir. Ayrıca katılımcıların yaşam tarzı ve beslenme alışkanlıklarını öğrenmek için bir anket yapılmıştır (EK-2). Ankette katılımcıların yaş, cinsiyet, eğitim durumu, sosyoekonomik durum gibi demografik özellikler ile, ailesinin hastalık geçmişi, bireyin geçmişte geçirdiği veya şu anki hastalıkları, kullanığı ilaç(lar), alkol, sigara ve diyet takviyesi kullanımı ve fiziksel aktivite durumu gibi bilgileri sorgulanmıştır. Birinci ziyaretin sonunda birey doktor kontrolünden geçirilmiş, ve doktor onayı ile çalışmaya dahil edilmiştir.

Tablo 3.1’in devamı

TSH x

Kreatin x

CRP x x x x x

Lipit Değişkenleri

Total kolesterol x x x x x

HDL- kolesterol x x x x x

LDL- kolesterol x x x x x

Trigliserit x x x x x

Non-HDL- kolesterol x x x x x

Apolipoprotein A x x x x x

Apolipoprotein B x x x x x

Lipoprotein(a) x x x x x

İkinci ziyaret birinci ziyareti takip eden 2 hafta içerisinde gerçekleştirilmiştir.

Bu ziyaret bireylerin yoğurtları tüketmeye başladıkları, müdahale dönemi olarak kabul edilmiştir. İkinci ziyaretin başında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Dahiliye Polikliniği hemşireleri tarafından bireyin açlık kan örnekleri alınmıştır. Kan örneklerinde; total kolesterol, HDL, LDL, VLDL, trigliserit, apo A1, apo B, Lp [a] ve CRP düzeylerine bakılmıştır. Bireyin vücut ağırlığı, total vücut bileşim analizi, bel ve kalça çevresi ölçümleri alınmıştır. Araştırmaya katılan kişi ikinci ziyarete gelirken bir günü hafta sonuna gelecek şekilde çalışma defterine yazdığı 3 Günlük Besin Tüketim kaydını getirmiştir. Görüşmede Yemek ve Besin Fotoğraf Kataloğu (112) eşliğinde bireyin tuttuğu 3 Günlük Besin Tüketim kaydı üzerinden gidilmiştir. Son olarak bireyin rastgele olarak dahil olduğu gruba ait, 2 hafta (±3 gün) yetecek kadar çalışma yoğurdu verilmiş, yoğurtların ne zaman tüketileceği ve nasıl saklanması gerektiği hakkında birey bilgilendirilmiştir.

Üçüncü görüşme ikinci görüşmeden 2 hafta (±3 gün) sonra gerçekleştirilmiştir.

Görüşme başında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Dahiliye Polikliniğini hemşireleri tarafından bireyin açlık kan örnekleri alınmıştır. Kan örneklerinde; total kolesterol, HDL, LDL, VLDL, trigliserit, apo A1, apo B, Lp [a]

ve CRP düzeylerine bakılmıştır. Bireyin vücut ağırlığı, total vücut bileşim analizi, bel ve kalça çevresi ölçümleri alınmıştır. Bireyin besin tüketim durumunun tespit edilmesi için görüşmeden bir gün öncesine ait besin tüketimi “24 Saatlik Hatırlatma”

metodu ve Yemek ve Besin Fotoğraf Kataloğu yardımı ile alınmıştır (112). Bireyin çalışma yoğurdunu tüketim durumu sorulmuş ve bir önceki görüşmeden o ana kadar tükettiği yoğurtların boş kutuları alınmştır. Görüşme sonunda bireye bir sonraki görüşmeye yetecek kadar çalışma yoğurdu verilmiş, çalışma defteri kontrol edilerek o ana kadar araştırmanın ilerleyişi, çalışma yoğurtlarının saklanma ve tüketilme durumları hakkında geri bildirimler alınmıştır.

Dördüncü görüşme üçüncü görüşmeden 1 hafta (±3 gün) sonra gerçekleşmiştir.

Görüşme başında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Dahiliye Polikliniğini hemşireleri tarafından bireyin açlık kan örnekleri alınmıştır. Kan örneklerinde; total kolesterol, HDL, LDL, VLDL, trigliserit, apo A1, apo B, Lp [a]

ve CRP düzeylerine bakılmıştır. Bireyin vücut ağırlığı, total vücut bileşim analizi,

bel ve kalça çevresi ölçümleri alınmıştır. Bireyin besin tüketim durumunun tespit edilmesi için görüşmeden bir gün öncesine ait besin tüketimi “24 Saatlik Hatırlatma”

metodu ve Yemek ve Besin Fotoğraf Kataloğu (112) yardımı ile alınmıştır. Bireyin çalışma yoğurdunu tüketim durumu sorulmuş ve bir önceki görüşmeden o ana kadar tükettiği yoğurtların boş kutuları alınmştır. Görüşme sonunda bireye bir sonraki görüşmeye yetecek kadar çalışma yoğurdu verilmiş, çalışma defteri kontrol edilerek o ana kadar araştırmanın ilerleyişi, çalışma yoğurtlarının saklanma ve tüketilme durumları hakkında geri bildirimler alınmıştır. Bireye bir sonraki görüşmeye gelirken bir günü hafta sonuna gelecek şekilde 3 Günlük Besin Tüketim kaydını çalışma defterine yazması hatırlatılmıştır.

Beşinci görüşme dördüncü görüşmeden 1 hafta (±3 gün) sonra gerçekleşmiştir.

Görüşme başında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Dahiliye Polikliniğini hemşireleri tarafından bireyin açlık kan örnekleri alınmıştır. Kan örneklerinde; total kolesterol, HDL, LDL, VLDL, trigliserit, apo A1, apo B, Lp [a]

ve CRP düzeylerine bakılmıştır. Bireyin vücut ağırlığı, total vücut bileşim analizi, bel ve kalça çevresi ölçümleri alınmıştır. Son görüşmede bireyden çalışma defteri geri alınmış ve bir günü hafta sonuna gelecek şekilde çalışma defterine yazdığı 3 Günlük Besin Tüketim kaydı, Yemek ve Besin Fotoğraf Kataloğu (112) eşliğinde gözden geçirilmiştir. Bireyin çalışma yoğurdunu tüketim durumu sorulmuş ve bir önceki görüşmeden o ana kadar tükettiği yoğurtların boş kutuları alınmştır. Ayrıca bireyin çalışma hakkında geri bildirimler alınarak çalışma sonlandırılmıştır.

3.2.1. Örneklem Seçimi

Örneklem seçimi Nisan- Aralık 2011 tarihleri arasında Hacettepe Üniversitesi Hastanesi Dahiliye Polikliniğine başvuran ve çalışma koşullarını (tablo 3.2) sağlayan bireyleri içinden yapılmıştır. Araştırma için 110 kişi taranmıştır. Tarama sonucunda 77 kişi araştırmaya dahil edilme kriterlerini sağlayarak, çalışmaya alınmıştır.

Araştırmaya dahil edilen 77 kişinin 6’sı kendi istekleri ile çalışmadan ayrılırken, 1 kişi çalışma koşullarını yerine getiremediği için araştırmadan çıkarılmıştır. Geri kalan 70 kişi ile çalışma sonlandırılmıştır.

Tablo 3.2: Çalışmaya dahil edilme kriterlerinin özeti

Dahil Edilme Kriterleri Dahil Edilmeme Kriterleri Çıkarılma Kriterleri

düzeyi 205- 290 mg/dL arasında olmak

Kardiyovasküler Risk Fak-törü Skoru 0 veya 1olması

(statin, safra asitli ilaçlar, vb.)

diğer ilaçları kullananlar

bireyler

mg/dL’den fazla olanlar

GGT düzeyleri üst limitin 2 katından fazla olanlar

hikayesi olanlar

enfarktüsü, düzensiz anjina pektoris, koroner arter bypass nakli, perkutan transluminal koroner anjiyoplasti, temporal istemi atak veya inme hikayesi olanlar

(kalp pili vb) taşıyanlar

malign hastalık hikayesi olanlar,

katılımları için doktor onayı alamayanlar

tüketenler

intoleransı (laktoz intoleransı, süt alerjisi gibi) olanlar ve çölyak hastaları

Becelpro active, Danacol vb bitkisel sterol/ stanol içeren ürün kullanan bireyler

tüketmemek (%80’den az)

me kriterleri ile ilgili tanı alan veya ilaç kullanmaya başlamak

Kendi isteği ile çalışmadan ayrılmak istemek

3.2.2. Araştırma Yoğurtları

Araştırmada kullanılan tüm yoğurtlar Ülker tarafından üretilmiştir. Ülker’in hali hazırda “Kalbim Benecol” markalı bitki stanol esteri içeren ürünü piyasada bulunmaktadır. Araştırma için firmadan bu ürünün kayısı aromalıları temin

edilmiştir. Araştırmanın placebo yoğurtları da aynı firma tarafından, aynı aromada, yağsız olarak üretilmiştir. Tablo 3.3’de çalışma yoğurtlarının enerji ve besin öğesi içerikleri bulunmaktadır.

Tablo 3.3: Çalışmada kullanılan yoğurtların enerji ve besin öğesi içeriği (115 g için)

Bitki Stanol Esterli

(Çalışma yoğurdu)

Meyveli Yoğurt (Kontrol yoğurdu)

Porsiyon (g) 111.65+ 3.35 115

Enerji (kcal) 96.7 84.3

Protein (g) 3.8 3.8

Karbonhidrat (g) 17.0 17.0

Yağ (g) 0.115 0.115

Doymuş Yağ (g) 0.076 0.076

PUFA (g) 0.003 0.003

MUFA (g) 0.035 0.035

Trans (g) 0.003 0.003

Bit. Stanol Esteri (g) 3.35 -

Sebze Stanolu (g) 1.94 -

Sebze Sterolu (g) 0.06 -

Sebze Yağ Asitleri (g) 1.35 -

Doymuş Yağ (g) 0.1 -

PUFA (g) 0.37 -

MUFA (g) 0.87 -

Araştırma ürünü olarak kullanılan yoğurtlar üretildikten sonra bağımsız bir laboratuvar tarafından içeriği test edilmiş ve içeriğinde 2 g bitki stanolü bulunduğu teyit edildikten sonra, soğuk zincir korunarak Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümüne teslim edilmiştir. Yoğurtlar Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümünde +4^oC’de saklanmıştır.

Araştırma için kullanılan yoğurtlar 115 g’lık plastik kutulara paketlenmiştir.

Ambalajlar üzerinde herhangi bir logo, reklam bulunmamakta, sadece son kullanım tarihi ve araştırma kodu bulunmakta idi.

Araştırma için üretilen iki yoğurt da yağsız süt ile üretilmiştir. Kıvam, görünüş ve lezzet olarak birbirinin aynı idi. Aşağıdaki tabloda araştırmada kullanılan yoğurtların enerji ve besin öğesi içerikleri bulunmaktadır.

3.2.3. Körleme

Araştırma süresince iki yoğurt türünden hangisinin bitki stanol esteri bulunduran çalışma yoğurdu, hangisinin meyve aromalı kontrol yoğurdu olduğu sadece üretici firma tarafından bilinmiştir. Gerek araştırmacılar, gerekse araştırmaya katılan bireyler ürünlerin hangisinde bitki stanol esteri bulunduğunu, hangisinde bulunmadığını bilmediklerinden dolayı çalışma çift körlü olmuştur.

Araştırmada kullanılan yoğurtların gramaj, ambalaj boyut ve görünümü, lezzet ve kıvamı birbirinin aynısı idi. Çalışma yoğurdu ve placebo yoğurdun birbirinden ayrılabilmesi için üretici firma ürettiği yoğurtların ambalajının üzerine “1” veya “2”

kodu yazıp teslim etmiştir.

3.2.4. Randomizasyon

Randomizasyon dörtlü blok halinde yapılmıştır. Buna göre araştırma başlamadan önce bir randomizasyon tablosu hazırlanmıştır. Doktor kontrolünden geçtikten sonra, araştırmaya katılmasında bir engel bulunmayan bireyler, araştırmaya katılım sıralarına göre, çalışma öncesinde hazırlanan tabloda katılım sıralarına karşı gelen gruba yerleştirilmiştir. Tablo 3.4’de çalışmada kullanılan randomizasyon tablosu bulunmaktadır.

3.2.5. Çalışma Numarası

Doktor kontrolünden geçirilip, randomize olarak araştırmaya dahil edilen bireylere 101-135 ve 201-235 arasında bir çalışma numarası verilmiştir. Çalışma numarası 1 ile başlayan bireylere 1. ürün, 2 ile başlayan bireylere de 2. ürün verilmiştir.

Araştırma sırasında çalışmayı bırakan bireylerin çalışma numaraları, araştırma tamamlandıktan sonra, onlar yerine araştırmaya dahil edilen kişilere verilmiştir.

Tablo 3.4: Randomizasyon tablosu

Sıra Ürün 1 Ürün 1 Ürün 2 Ürün 2 1 Ürün 1 Ürün 2 Ürün 1 Ürün 2 2 Ürün 1 Ürün 2 Ürün 2 Ürün 1 3 Ürün 2 Ürün 2 Ürün 1 Ürün 1 4 Ürün 2 Ürün 1 Ürün 2 Ürün 1 5 Ürün 2 Ürün 1 Ürün 1 Ürün 2 6 Rastgele Sıra Seçimi: 4, 3, 5, 2, 1, 6

3.2.6. Kan Örnekleri

Dahiliye Polikliniğini hemşireleri tarafından alınan kan örnekleri yarım saat içerisinde Hacettepe Üniversitesi Hastanesi Merkez Biyokimya Laboratuvarına teslim edilmiştir ve buradaki cihazlarda analizler gerçekleştirilmiştir.