Araştırma Konusuna İlişkin Yapılmış Çalışmalar

Yaptığımız literatür taramasında İstanbul’da en fazla Suriyeli mülteciyi barındıran ilçelerden biri olan Küçükçekmece özelinde yapılmış kapsamlı bir entegrasyon çalışmasına rastlanılmamıştır. İlerleyen dönemlerde Türkiye’nin kamu politikalarını en fazla meşgul edecek konular arasında yer alacağı öngörülen entegrasyon konusu bugüne kadar çok yönlü ve eleştirel okumalar bağlamında yeterince ele alınmamıştır. Bu araştırmanın diğer çalışmalardan temel farklılığı ve katkısı entegrasyon kavramını eleştirel bir incelemeye tabi tutarak saha çalışması sonucunda elde edilen veriler ışığında ülkemizin sosyolojik koşullarına uygun bir şekilde yeniden yorumlamayı amaçlamasıdır. Teori ile pratik arasındaki uyuşmazlıklar ve kavramların farklı kültürel bağlamları açıklamadaki eksiklikleri günümüzde sosyal bilimlerin temel sorunları olarak karşımıza çıkmaya devam etmektedir. Bilhassa da göç gibi bireysel ve toplumsal yaşamı derinden etkileyen bir mesele söz konusu olduğunda bu sorunların çözüme kavuşturulmasına daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır.

Suriyeliler konusunda yapılmış çeşitli çalışmalar literatürde mevcuttur ve bu çalışmaların (makale, rapor ve tezler) sayısı son yıllarda giderek artmıştır. Yapılan çalışmaların çoğunda Suriyelilerin entegrasyonuna ilişkin öneriler, uyum politikalarına duyulan ihtiyaçlar vurgusu söz konusu olsa da entegrasyon kavramını/konusunu kavramsal, kuramsal ve metodolojik tartışmaya açan/eleştirel bir incelemeye tabi tutan ve saha verilerini bu doğrultuda yorumlayan çalışmalar ise yeterli düzeyde değildir.

Ayhan Kaya “Syrian Refugees and Cultural Intimacy in Istanbul: “I feel safe

here!”(2016) adlı çalışmasında tarihsel, kültürel ve dini yakınlık biçimlerinin, özellikle

Halep'ten gelen Sünni-Müslüman-Arap-Suriyelilerin İstanbul'daki yaşamlarında etkili olduğuna işaret etmektedir. Güvenlik duygusu çalışmanın temel vurgularından birini oluşturmaktadır. Genel olarak Türkiye'de ve özellikle İstanbul'da yaşayan Suriyelilerin coğrafi yakınlığı nedeniyle Türkiye'yi sadece bir sığınma yeri olarak değil, ortak Osmanlı geçmişinden kaynaklanan kültürel yakınlığı nedeniyle de seçmiş olmalarına vurgu yapılmıştır. 2015'in sonlarında ve 2016'nın başlarında İstanbul'da yapılan araştırmanın bulgularına göre, günlük yaşamdaki zorluklara rağmen İstanbul Suriyeli mültecilere güvenli ve güvende hissettikleri bir kültürel alan sağlamaktadır. Çalışma İstanbul'un altı ilçesinde (Küçükçekmece, Başakşehir, Bağcılar, Fatih, Sultanbeyli ve Ümraniye)

gerçekleştirilmiştir. Röportaj, odak grup tartışmaları ve anketler aracılığıyla veriler toplanmıştır (Kaya A. , 2016b)

Zeynep Balcıoğlu (2018) “Sultanbeyli, İstanbul, Turkey, A Case Study of Refugees in

Towns” adlı raporunda Sultanbeyli ilçesi özelinde Suriyeli mültecilerin deneyimlerini ve

sosyal ağların mülteciler ve ev sahibi toplulukların gündelik hayatlarındaki rolünü araştırmıştır. Çalışmada mültecilerin geçim kaynakları, entegrasyon seviyeleri, sosyal ağlar, siyasi yönelimler ve gelecek planları dahil olmak üzere Sultanbeyli’deki deneyimleri ele alınmıştır. 2016 yılının Mayıs ve Ağustos ayları arasında yarı yapılandırılmış görüşme ve bir odak grup çalışması yapılmıştır. Çalışmada dinin önemli bir etken olduğu belirtilmiştir. Sultanbeyli'deki Suriyeli mültecilerin, benzer kültürel ve dini geçmişleri nedeniyle, Sünni Müslüman ve çoğu Türk komşularıyla rahat oldukları vurgulanmıştır. Entegrasyonun önündeki başlıca engelin dil olduğu, hemen hemen tüm mültecilerin, uzun çalışma saatleri, sosyal güvenlik ve diğer sömürü türlerine maruz kaldıkları için gayri resmi olarak istihdam edildikleri belirtilmiştir (Balcioğlu, 2018). İltica ve Göç Araştırma Merkezi (İGAM) tarafından yayınlanan, Doğuş Şimşek ve Metin Çorabatır tarafından hazırlanan “Challenges and Opportunities of Refugee Integration in

Turkey (2016)” adlı raporda, Türk okuyucularına göçmenlerin ve mültecilerin

entegrasyonu hakkında genel bir giriş yapmak amaçlanmıştır. Çalışmanın bu konudaki ilk kapsamlı araştırma olduğu ve konunun şimdiye kadar Türk kamuoyu tartışmalarında değinilmemiş bir konu olduğu ifade edilmiştir. Çalışmada İstanbul’da yaşayan toplam 12 Suriyeli mülteci ile odak grup görüşmeleri yapılmıştır. Bu rapor, Türkiye'deki mülteci entegrasyon süreçlerini incelenmekte ve Türkiye'deki bütüncül bir mülteci entegrasyon projesine yönelik zorlukların ve fırsatların kapsamlı bir değerlendirmesini yapmayı amaçlamaktadır. Aynı zamanda Suriyelilerin Türk topluluklarına daha iyi uyum sağlamaları için politika tavsiyeleri ortaya koyulmuştur. Tarihsel olarak, Türk sığınma sisteminin geçici nitelikte olduğu: Türkiye'deki mültecilerin büyük kısmı için gönüllü geri dönüş şeklinde veya üçüncü bir ülkeye yeniden yerleşim şeklinde kalıcı çözümler arandığı belirtilmiştir. Raporda, “Entegrasyon" teriminin, Türk sığınma sisteminde resmen kullanılmadığına vurgu yapılarak, Yabancılar Kanunu ve Uluslararası Koruma kanunun "entegrasyon" yerine "uyum" kavramını tercih ettiği belirtilmiştir. Rapora göre “Uyum terimi, Uluslararası mülteci hukuku tarafından verilen tanımdan farklı ve çok daha kısıtlı bir anlamda kullanılmaktadır. Bununla birlikte, Türkiye'de üç milyondan fazla

mültecinin bulunması, Türk hükümetini yakın zamanda mültecilerin entegrasyonu üzerinde çalışmaya zorlamıştır” (Şimşek & Çorabatır, 2016).

Marmara Belediyeler Birliği Göç Politikaları Atölyesi (MAGA) kapsamında M. Murat Erdoğan başkanlığında hazırlanan “Kopuştan Uyum”a Kent Mültecileri Suriyeli

Mülteciler ve Belediyelerin Süreç Yönetimi: İstanbul Örneği”, adlı çalışma Mart-Kasım

2016 tarihleri arasında, İstanbul’un 39 ilçe belediyesi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın neticesinde, mültecilerin %92’sini aşan bir bölümünün artık “kent mültecileri” olarak kent merkezlerinde yaşamakta olduğu vurgulanmış, belediyelerin en temel sıkıntısının yasal ve idari anlamda görev sınırlılıkları olduğu belirtilmiş, yüksek sayıda mülteci barındıran belediyelerin mültecilere yardım/destek çalışmalarında en ciddi sorunlarının sağlıklı bilgi ve veri eksikliğinin olduğuna işaret edilmiştir. Ortak bir veri tabanı oluşturulması gerekliliği ifade edilmiş, koordinasyonsuzluk ve personel sıkıntısının yaşandığı, belediyelerin mali kaynaklarının son derece kısıtlı olduğu, belediyelerin “uyum” merkezli hizmetler vermeye yönelmeleri gerektiği, belediyelerin süreç içindeki en önemli işlevlerinden birisinin, kitlesel göç-mülteci akınlarında tedirginleşen toplumun kaygılarının giderilmesi olduğunun da altı çizilmiştir.

Ahmet İçduygu tarafından hazırlanan “Turkey: Labour Market Integration and Social

Inclusion of Refugees (2016) ” adlı çalışma entegrasyon politikalarını ulusal düzeyde

gözden geçirmekte, hem göçmenlerin hem de yerel toplulukların karşılaştığı zorlukları ve fırsatları tanımlamaktadır. Çalışmada ayrıca Türkiye'deki yasal çerçeve ve uygulamalara da değinilmiştir. Entegrasyon politikalarının bir parçası olarak yabancılar için çalışma izinlerinin başvuru sürecini kolaylaştırmayı amaçlayan düzenlemeler konusunda önemli adımlar atıldığını ancak sosyal entegrasyon politikalarının oldukça zayıf olduğu ifade edilmiştir. Çalışmaya göre entegrasyon politikalarında iyileştirmeler yapılmış olsa da politika yapıcılar daha istikrarlı ve uzun vadeli politikaların uygulanmasına odaklanmalıdır (İçduygu, 2016).

Suriyelilerin entegrasyonu konusuna değinen çalışmalardan biri de M. Murat Erdoğan tarafından hazırlanan “Türkiye’deki Suriyeliler: Toplumsal Kabul ve Uyum (2018)” başlıklı çalışmadır. “Türkiye’nin 6 ilinde toplam 144 kişi ile derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiş, ayrıca 18 ilde 1501 kişilik bir örneklemle kamuoyu araştırması

gerçekleştirilmiştir. Çalışmada Türkiye’deki Suriyelilerin mevcut durumu, nitelikleri, memnuniyet düzeyleri, sorunları ve kalıcılık konusundaki yaklaşımları; Türk toplumunun da Suriyeli sığınmacılar konusundaki düşünceleri ve sorunları ortaya çıkarılmıştır (Erdoğan M. , 2018).

Çalışmanın literatür taramasında Suriyeli mültecilere yönelik bilgiler, Suriyeliler özelinde yapılmış çeşitli raporlar ve diğer bilimsel çalışmalar incelenmiştir. İlgili taramalardan elde edilen veriler çalışmanın geçerliliğini arttırmak amacıyla çalışmanın her bölümünde destekleyici nitelikte kullanılmıştır.