Araştırma Deseni

Kavram olarak “araştırma deseni” sistematik, sınırları ve aşamaları açık-seçik bir biçimde belirlenmiş bir süreci çağrıştırır. Nitel araştırma deseni ise araştırmanın yaklaşımını belirleyen ve çeşitli aşamalarının bu yaklaşım çerçevesinde tutarlı olmasına rehberlik eden bir strateji olarak tanımlanabilir. Nitel araştırma desenleri araştırma etkinliklerinin birbiriyle tutarlı ve amaca uygun bir biçimde gerçekleştirilmesi açısından araştırmacıya rehberlik eder (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s.69). Araştırmanın desenleme aşaması, araştırma tasarısı ya da soruları hakkında bir dizi önemli kararlar içerir ve aşağıdaki sorulara yanıt verir (Berg ve Lune, 2015, s.61-62):

1. Ne çeşit bilgi toplanacak ve ne çeşit veri toplama teknikleri kullanılacak?

2. Araştırma nerede ve ne çeşit bir grup ya da gruplarla yapılacak?

3. Araştırmayı yürütürken tek bir veri toplama stratejisi mi yoksa değişik veri toplama çeşitlerinin birleşimi mi kullanılacak?

4. Araştırma tek başına mı yoksa başka birinin yardımıyla mı yapılacak?

5. Araştırma kapsayıcı bir teori ile mi yoksa birkaç ilişkili teori ile mi sınırlanacak?

6. Veriler nasıl düzenlenecek ve analiz edilecek?

Araştırma probleminin doğasına ve araştırma problemine yönlendirilen sorulara dayalı olarak araştırmacı ya nitel ya da nicel araştırma yöntemini seçer. Problem, araştırma soruları ve literatür taraması araştırmacıya nitel veya nicel yöntemden hangisini kullanacağı konusunda yol gösterir (Creswell, 2019, s.14). Nitel ve nicel

araştırma pek çok yönden birbirinden farklıdır ama aynı zamanda birbirlerini tamamlar.

Tüm toplumsal araştırmacılar toplumsal yaşamı anlamak ve açıklamak için sistematikolarak amprik verileri toplar, analiz eder ve örüntülerini inceler. İki yaklaşım arasındaki farklardan biri verilerin doğasından kaynaklanır. Diğer farklar ise toplumsal yaşam hakkındaki farklı varsayımlar ve farklı amaçlardır. Çoğu nicel araştırmacı sosyal bilime pozitivist bir yaklaşıma güvenirken, nitel araştırmacılar ise çoğunlukla yorumlayıcı veya eleştirel sosyal bilime güvenir (Neuman, 2014, s.223-224). Nicel araştırma nesnelerin sayılarını, ölçümlerini ve ana konunun yayılımın gösterirken, nitel araştırma nesnelerin anlamlarını, kavramlarını, tanımlamalarını, karakteristiklerini, metaforlarını ve sembollerini ifade eder. Nitel teknikler, araştırmacıların başkalarını anlamalarını ve kavramlarını paylaşmalarını, insanların günlük hayatlarını nasıl yapılandırıp anlam verdiklerini araştırmalarını sağlar (Berg ve Lune, 2015, s.19-25).

McMillan ve Schumacher (2006), nitel araştırma desenlerini etkileşimli ve etkileşimli olmayan şeklinde iki grupta toplamıştır. Etkileşimli desenler fenomenoloji, etnografi, vaka çalışması, gömülü teori ve eleştirel araştırmalardır. Etkileşimli olmayan desenler ise kavram analizi ve tarihsel analizdir. Creswell’e (2019) göre, nitel ve nicel araştırmaları iki uçlu bir dikotomiden daha çok bir süreklilik içerisinde farklı noktalar olarak görmek gerekmektedir. Araştırmalar hem nitel hem de nicel araştırmaların bazı özelliklerini taşıyabilir. Ancak araştırmalar bu yaklaşımlardan birine ya da diğerine dayanma eğiliminde olabilir.

Nitel araştırma desenleri araştırma etkinliklerinin birbiriyle tutarlı ve amaca uygun biçimde gerçekleştirilmesi açısından araştırmacıya rehberlik eder. Araştırma odağını, veri toplama ve bu verileri analiz yaklaşımlarını belirlemede araştırmacıya yol göstermesine karşın sınırları kesin çizgilerle belirlenmiş bir yönlendirme yapmaz.

Araştırmalara rehberlik eden teorilerin seçiminde felsefi varsayımlar ve inançlar belirleyicidir ve araştırmacıları doğrudan etkiler. Bu varsayım ve inançların farkına varılması ve bunların nitel araştırmalara dahil edilip edilmemesi ise büyük önem taşımaktadır (Şimşek, 2008, s.69; Creswell, 2013, s. 15). Yorumlayıcı faaliyetler dizisi olarak nitel araştırma, hiçbir metodolojik uygulamayı bir diğerinden ayrıcalıklı bir şekilde konumlandırmaz. Tartışma veya söylem dizisi olarak, nitel araştırmanın açık bir tanımını vermek oldukça zordur. Nitel araştırmanın ait olduğu tek bir teori ya da paradigmadan bahsedilemez. Yapılandırmacılardan, Feminizm, Marksizm, etnik desenli çalışmalar ve kültürel desenli çalışmalara kadar, çoklu teorik paradigmalar nitel araştırma yöntem ve stratejilerini kullanmaktadır. Nitel araştırma tek bir disipline ait

değildir; birçok ayrı disiplinde kullanılmaktadır (Berg ve Lune, 2015, s.56 ). Nitel araştırmada, araştırma sürecini her safhasında farklı temel özellikler görülür. Bu özellikler şunlardır (Creswell, 2019, s.20-21):

1. Problemi keşfetme ve temel olguyu detaylı bir şekilde kavrama

2. Literatür taramasının küçük bir rol oynaması ama problemi güçlendirmeyi sağlaması 3. Amacı ve araştırma sorularını genel, katılımcıların deneyimlerini geniş ölçüde ifade

etme

4. Katılımcı görüşlerini almak için az sayıda kişinin söylemine dayalı olarak veri toplama

5. Metin analizleri kullanarak verileri betimleme, temalara göre analiz etme ve bulguları daha geniş anlamda yorumlama

6. Raporu esnek, zaman içinde gelişen yapılar ve değerlendirme kriterleri kullanarak yazma ve araştırmacıların kedilerini yansıtmaları ile yanlılıklarını dahil etme

McMillan ve Schmacher (2006), nitel araştırma desenlerini etkileşimli desenler ve etklileşimli olmayan desenler olmak üzere ikiye ayırmaktadır. Etnografi, fenomenoloji, durum çalışması, gömülü teori ve eleştirel araştırmalar etkileşimli desenler iken; kavramsal analiz ve tarihsel analiz etkileşimli olmayan desenlerdir. Bu desenlerden araştırma için uygun olanının belirlemesinde desenler arasında herhangi bir üstünlük tartışmasına gidilmemiş, araştırmanın konusu, amacı, veri kaynakları göz önünde bulundurularak araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseninin uygun olduğuna karar verilmiştir.

Durum çalışması, araştırmacının gerçek yaşam, güncel sınırlı bir sistem (bir durum) ya da belli bir zaman içerisindeki çoklu sınırlandırılmış sistemler (durumlar) hakkında çoklu bilgi kaynakları aracılığıyla detaylı ve derinlemesine bilgi topladığı, bir durum betimlemesi ya da durum temaları ortaya koyduğu nitel bir yaklaşımdır. Durum çalışmasındaki analiz birimi birden fazla durum veya tek bir durum olabilir. Durum çalışmasının karakteristik özellikleri şunlardır (Creswell, 2013, s.97-99):

1. Durum çalışması özel bir durumun belirlenmesiyle başlar. Bu durum bir birey, bir kuruluş ya da ortaklık gibi somut bir varlık olabileceği gibi bir ilişki, bir karar verme süreci ya da bir proje de olabilir.

2. Durum çalışması yürütmenin amacı önemlidir. Durum çalışmasının amacı belli bir konuyu, problemi veya meseleyi en iyi şekilde anlamaktır.

3. Duruma ilişkin derinlemesine bir anlayış sunma iyi bir nitel durum çalışmasının ayırt edici bir özelliğidir. Bunu gerçekleştirmek için araştırmacı gözlemlerden

mülakatlara, dokümanlardan görsel-işitsel materyallere kadar birçok veri çeşidi toplar.

4. Bir durum çalışmasında veri analizinin hangi yaklaşımla gerçekleştirileceğine ilişkin seçim farklılaşır. Bazı çalışmalar durum içerisindeki birden fazla birimin analizini içerirken, bazıları durumun tümünü raporlaştırır.

5. İyi bir durum çalışmasının, söz konusu duruma ilişkin bir betimleme içermesi analizi anlamada önemlidir. Araştırmacı her bir durumu incelemek için temalar, konular veya belli durumlar belirleyebilir.

6. Durum çalışmaları genellikle araştırmacının durum ya da durumlarda çıkardığı, genel anlam çerçevesinde oluşturduğu sonuçlar ile son bulur. Bu sonuçlar durum ya da durumların araştırılması sonucunda öğrenilen genel dersler şeklinde değerlendirilebilir.

Durum çalışması, sınırlandırılmış durumun büyüklüğüne ya da amaca göre farklılaşabilmektedir. Yin’e (2009) göre, dört tür durum çalışması deseninden söz edilebilir: Bütüncül tek durum deseni, iç içe geçmiş tek durum çalışması, bütüncül çoklu durum deseni, iç içe geçmiş çoklu durum deseni. Stake ise durum çalışmalarında amaçları bakımından üç farklılık oluştuğunu ve bu doğrultuda durum çalışmalarının üç alt başlıkta sınıflandırılabileceğini belirtmiştir: Gerçek durum çalışması, araçsal durum çalışması, çoklu durum çalışması. Çoklu durum çalışmasında araştırmacı bir konu ya da sorun seçer, konuya ya da soruna ilişkin farklı bakış açılarını ortaya koymak amacıyla çoklu durumları belirler. Bu çalışma için en uygun durum çalışması yöntemi, mevcut bir durumun detaylı bilgi edinmek için birden çok durumu kapsayacak şekilde genişletilmesi söz konusu olduğundan çoklu durum çalışmasıdır.