Anne Babanın Özellikleri

Algılama Yeteneği: Anne babanın, çocuğun etrafında nelerin olup bittiğinin ve bu durum üzerinde anne babanın etkilerinin neler olduğunun farkında olmasıdır. Başarılı anne babalık, pozitif anne baba çocuk etkileşiminin doğasını etkiler. Çocukların çevrelerini şekillendirirken aldıkları aktif rol, yetişkinin onlara tepkisini de etkiler. Dikkatli gözlem ve çocuğun neyi yapıp neyi yapamayacağının farkında olmak, anne babanın çocuk için daha destekleyici çevre sağlamasını ve tutumlar sergilemesini sağlar.

Anne babanın çocuğun gelişim düzeyinin farkında olması onu doğru ve uygun bir şekilde desteklemesini sağlayacaktır (26).

Hassasiyet: Bu beceri anne babanın çocuğuna karşı duyarlı olması, sevgi ile sıcaklıkla çocuğuyla iletişim kurması, çocuğa tepki vermesi, çocuğun tepki ve ihtiyaçlarını temel alarak çocuğa karşı davranışlarını ayarlamayı kapsar. Bu hassasiyete sahip anne babalar çocuğu çocuk olarak görürler yani onlara çocuk gibi davranırlar. Ve anne babayı temel almaktan çok (çocuğumu susturmak için ne yapmalıyım? gibi) çocuğu temel alarak hedeflerini belirlerler. Bu beceri anne babaya ait pek çok kişisel ya da sosyal stres faktöründen etkilenmektedir. Bu beceriyi engelleyen en büyük etken anne babanın düşünce şekli olmuştur (26).

Esneklik: Anne babanın özel durumlarda çocuğun ihtiyaç ve taleplerine uygun tepkileri ayarlayabilme becerisi olarak tanımlanabilir. Problem durum ortaya çıktığında anne baba alternatif çözüm yolları bulamıyorsa esneklik eksikliği ortaya çıkar. Bu eksiklik anne babanın bazı becerilerinde problem olduğunu gösterebilir. Örneğin temel iletişim becerilerinde ya da problem çözme becerilerinde eksiklik olduğunu düşündürür. Esneklik becerisini artırmak için şunlar önerilebilir.

1. Problem çözme becerilerini geliştirmek: Anne babalar özellikle küçük yaşlarda çocuklarıyla ilgili her gün yeni problemlerle karşılaşırlar. Problemi analiz etmek, olası çözümleri belirlemek, çözümleri uygulamak, sonuçlarını izlemek ve sonuçları değerlendirmek çok önemlidir.

2. Anne babalığa yönelik tepkilerle ilgili repertuarı geliştirmek: Bunun anlamı anne babaya genel ya da bazı özel durumlarda kullanabileceği geniş yelpazede anne babalık aracı sağlamaktır. Bu da anne babaya yönelik eğitim destekleri ile sağlanabilir.

3. Anne babanın anne babalık görevlerinde özyeterliliğini arttırmak: Öz yeterlilik anne babanın davranışlarını etkileyen güçlü bir etmendir. Yeterlilik duygusu anne babalık becerilerini güvenle ve rutin olarak kullanmalarını sağlar (26).

Anne Babalık Deneyimi: Anne babalar anne babalık uygulamaları sırasında öğrenirler ve bilgi kazanırlar ve yetenekleri deneyimlerle gelişir. Araştırmalar deneyimin çocuk bakımı konusunda bilgi ve güvenin önemli bir kaynağı olduğunu göstermektedir.

Corter ve Fleming’e göre (2002) deneyimler anneler için aşağıdaki kazanımları sağlar.

 Postpartum depresyonunu azaltır.

 Bebeklerinin ihtiyaç ve iletişim gereksinimlerini hızlı ve çok karşılarlar.

 Daha güçlü bir bağlanma ilişkisi ortaya çıkar.  Yüksek bir özgüven sağlar.

 Bebeğin ağlamasını daha hoş karşılar.

 Bebek ağladığında onu daha çok besler ve bebeğin ihtiyaçlarını karşılar.

 Bebeğin ağlama seslerini nedenlerine göre daha kolay ayırabilir (26). Anne Babanın Yaşı: Bu konuda çok araştırma yoktur. Geç anne baba olmanın hem avantajları hem de dezavantajları bulunmaktadır. Yapılan çalışmalar bu anne babaların çocuklarının daha mutlu ve anne babalarına daha yakın olduklarını, daha az davranış problemlerinin olduğunu, daha az gergin olduklarını, yüksek akademik başarı gösterdiklerini göstermektedir. Ancak geç anne baba olan ailelerin

çocuklarının yaşıtları arasında daha az populer oldukları ve daha az etkili oldukları bilinmektedir (26).

Adolesan anne babaların çocuk gelişimi hakkında daha az bilgi sahibi oldukları, çocukları ile daha az yüz yüze etkileşim kurdukları, bebeklerine daha az uyarıcı verdikleri, bebekleri ile daha az konuşup güldükleri, daha az göz kontağı kurdukları, çocuklarını daha güç kabul ettikleri, bebeklerinin tepkilerini ayırt edemedikleri, anne babalık görevlerinde kendilerini daha az yeterli gördükleri, çocuklarına daha çok kötü muamele ettikleri ve daha çok ihmal ettikleri görülmektedir (26).

Stres: Stres çevresel talepleri bireysel olarak karşılayacak güçte olmama durumunda ortaya çıkar. Aşağıdaki faktörler anne babaların stres düzeylerini arttırır.

 Problemli davranışları olan çocuğa sahip olmak,  Engelli çocuğa sahip olmak,

 Anne babanın özgüveninin düşük olması,

 Anne baba eğitim düzeyinin düşük olması ve düşük sosyo ekonomik düzey,

 Küçük çocuğa sahip olmak,  Geniş aile,

 Yeme problemi, uyku problemi olan çocuğa sahip olmak.

Boşanma ve ölüm durumunda stres düzeyi doğal bir şekilde artmaktadır. Araştırmalar anne babanın stres düzeyinin çocukta olumsuz etkiler yaptığını belirtmektedir. Çünkü stres, anne babanın çocuğun ihtiyaçlarına uygun davranma, tepki verme becerisini olumsuz etkilemektedir (26).

Depresyonun Anne ve Bebek Üzerindeki Etkileri: Anne, bebeğin ve çocuğun yaşamının merkezidir. Evi düzenleyen, beslenmeyi, giyinmeyi, temizlenmeyi, çocukların rahatını sağlayan, sağlıklarını koruyan, şefkatli bakım veren ve onların sosyalleşmelerini destekleyen kişi annedir. Ancak depresyonu olan anne işlevselliğini yitirebilir. Annenin depresyonunun 1-3 yaşlardaki çocuklar üzerindeki etkileri şöyledir. Etkileşim ve bağlanma sorunları, hareket, ifade edici dil ve sözel iletişimde gecikmeler, kendi kendisine yemek yemede gecikme, katılma ve öfke nöbetleri, ısırma, anneye vurma, kontrolden çıkma, karşıt davranışlar, ayrılma

problemleri gibi davranış sorunlarında ev içi kazalarda artış ve sık hastalanma gibi sorunlar ortaya çıkar (27).

Anne-babaların, kendi geçmiş yaşantıları, kişisel özellikleri, birbirleriyle olan iletişimleri aile dinamiklerini kapsamaktadır. Anne ya da babadan birisinin depresyonda olması aile sistemini derinden etkilemeyebilmektedir. Özellikle annenin depresyonda olması güvenli bağlanma ilişkisinin kurulmasını engelleyebilir. Depresyonda olan anne ve babalar çocuklarını olduklarından daha problemli ve zor olarak algılarlar ve onları daha çok eleştirirler. Anne ya da babanın depresyonda olması sadece davranışlarını değil çocuklarına karşı olan algılarını, buda bütün aile sistemini etkiler. Anne-babanın kendi bağlanma şeklide bağlanma ilişkisini doğrudan etkiler. Çocukluğunda güvenli bağlanma ilişkisi olan anne-babaların çocukları da güvenli bağlama ilişkisi yaşarlar. Eşlerin birbirleri ile kaliteli bir biçimde iletişim kurmaları onların çocukları ile ilişkilerini de etkiler. Çiftler evlilik ilişkilerinden doyum sağlıyorlarsa çocukları ile olan ilişkileri de daha sıcak, daha destekleyici olmaktadır (28).

Sağlıklı bir anne çocuk ilişkisininin oluşumunda annenin ruh sağlığı da büyük önem taşımaktadır. İki yıl içinde anne ile çocuk arasındaki duygusal ilişkiler, gelişimin temelini oluşturur. Özellikle ilk 18 ay içindeki eğitim biçimi, çocuğu yetiştirme şekli ve onunla kurulan duygusal etkileşim, çocukta güven ve güvensizlik duygularının oluşumuna neden olur (29).

Kelley ve Jennıngs’in (2003) yaptığı çalışmada 1-3 yaş arasında çocuğa sahip annelerin depresyon durumlarını ve anneye ait bazı davranışların çocuk üzerinde ki bazı etkilerini incelenmişlerdir. Çocuğun negatif tutumları 25-32 aylık çocukların yaşına göre yapması imkansız bir görev sırasındaki davranışları gözlenerek değerlendirilmiştir. Çocuğun negatif davranışları iki açıdan incelenmiştir. Birincisi duygusal boyutu (Örn: negatif duygular, kıskançlık, isteksizlik vb) ikincisi davranış boyutu ( görevden kaçma, isteksizlik vb). Anneye ait davranışlar (sıcaklık, negatiflik, kontrol..) anne ile çocuğun annenin çocuğa bir şey öğrettiği sırada gözlenmesi ile elde edilmiştir. Annenin depresyonda olması ile çocuğun bazı negatif davranışları arasında doğrudan bağlantı kurulamamıştır. Anne davranışlarının ılımlı olmasının, annenin depresyon durumu ve çocuğun yardımsızlığı arasındaki ilişkiyi yumuşattığı düşünülmektedir. Depresif annelerin daha negatif, kontrolcü davranışlar

sergiledikleri, çocuklarının ise daha çekingen ve pasif davranışlar sergiledikleri gözlenmiştir. Çalışma sonunda bütün depresif annelerin çocukları ile daha çok negatif ilişki kurmadıkları, bazı annelerin negatif duygusal durumlarının üstesinden gelmeyi başararak çocukları için destekleyici ve sıcak bir ortam sağlayabildikleri bulunmuştur (30).

Prinzie ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada (2004) anne ve çocukların kişilik özelliklerinin negatif disiplin ve çocuktaki davranış problemleri ile ilişkisi incelenilmiştir. 599 ilkokul çocuğu ve anne-babaları araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Negatif disiplin teknikleri ile davranış problemleri arasında bağlantı olduğu bulunmuştu. Sonuçlar anne-baba ve çocuğun kişisel özellikleri ve davranış problemleri arasında doğrudan bağlantı olduğunu göstermektedir. Anne-babanın duygusal kararlılığı, çocuğun hayal gücünün geniş olması ve dışa dönük olması ile davranış problemleri arasında negatif bir ilişki bulunmuştur (31).

Sandford ve arkadaşları (2003) yaptıkları çalışmada aile eğitim programlarının anne-babanın depresyonu üzerindeki etkililiğini incelemişlerdir. Depresyon tanısı konmuş 44 anne deney grubunu oluşturmuştur. Annelerin %27’si eğitim sürecinde programdan ayrılmıştır. Araştırmanın sonunda deney grubundaki annelerin eğitim sonrası aile fonksiyonlarında, anne babalık becerilerinde artış görülmüştür. Aile içi çatışmalarda ise orta düzeyde azalma kaydedilmiştir. Çok az katılımcının depresyon düzeyinde düşüş görülmüştür (32).

Çocuk Gelişimi İle İlgili Bilgi Düzeyi: Anne babanın çocuk gelişimi ile ilgili bilgi sahibi olması çocukları ile olan etkileşimlerini etkilemektedir. Bu konuda yapılan çalışmalar anne babanın çocuğun yaşına göre kazandığı beceri ve bu dönemlere has davranışlar ve gelişim basamaklarının farkında olup olmamaları üzerinde yoğunlaşmıştır. Araştırmalar anne babanın çocuğun gelişimi ile ilgili bilgi düzeyinin çocuğa verilen uyaran kalitesini, ev ortamının kalitesini ve anne baba çocuk etkileşiminin kalitesini etkilediğini göstermektedir.

Anne babanın bilgi düzeyi ilk deneyimleri tarafından desteklenmektedir. Aşağıdaki faktörler anne babanın doğal olarak bilgi düzeylerini etkilemektedir.

 Anne babanın eğitim düzeyi,

 Kültür: Anne babanın inanç ve beklenti çeşitleri kültürden kültüre ve ülkeden ülkeye değişmektedir.

 Bebeğin sağlık durumu (26).

Huang ve arkadaşları (2005) çocuk gelişimi ile ilgili erken dönemdeki bilgi düzeyinin anne-babalık davranışının kalitesi arasındaki ilişkiyi ölçmeye yönelik bir çalışma yapmışlardır. 378 çocuk ve anne çalışmaya alınmıştır. Anneler bebekleri 2-4 aylar arasındayken Bebek Gelişimi Bilgi Envanterini doldurmuşlardır. Bebekler 16-18 aylar arasındayken, anne ve bebekler ev ortamlarında videoya kaydedilmişlerdir. Anne bebek etkileşiminin kalitesini ölçmek için Anne-baba Katılım Ölçeği, Ev Ortamı Envanteri kullanılmıştır. Sonuç olarak annelerin çocuk gelişimi konusundaki bilgi eksikliğinin annelik görevlerinin kalitesini, özellikle bebeğe bir şeyler öğretme becerisini olumsuz etkilediği bulunmuştur (33).