Gelişmiş ve rekabetçi bir ekonominin günümüz iktisadi bağlamında düşünüldüğünde bir farklılaşma yaratabiliyor olması ve fikir ve ürün açısından yenilikçi olması ticari bir büyüme sağlayabilmesi açısından son derece önemlidir. Bugünün ağır rekabet koşullarında ayakta kalabilmek ve büyüyebilmek için, firmaların ürünlerini, hizmetlerini, iş yapış yöntemlerini, yapılanmalarını sürekli olarak değiştirmeleri, farklılaştırmaları ve yenilemeleri gerekmektedir. Bu bakımdan araştırma-geliştirme altyapısı ve bu alana kamu kurumları ve özel sektörden ayrılan bütçe payları son derece önemlidir. Bu doğrultuda sahip olunan AR-GE ve üniversite altyapısı, araştırma destekleri, illerin bu desteklerden aldığı pay, patent ve endüstriyel tasarım gibi birçok gösterge bölgelerin yenilikçilik kapasiteleri açısından son derece önemlidir.
Ankara’nın patent, faydalı model, tasarım sayıları gibi bu alandaki temel göstergelerine bakıldığında AR-GE ve yenilikçilik konusunda Türkiye’nin en önde gelen bölgelerinden biri olduğu görülmektedir. Aynı zamanda
Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri Bölgesel Sonuçlar, 2019
Türkiye, Ankara, İstanbul ve İzmir’de 15-64 Yaş Grubu Nüfusun İstihdamı ve Sektörel Dağılımı, 2018
Tablo
17
Ankara’nın sahip olduğu bu konumu daha da yukarılara taşıyacak kaynakların Ankara’da bulunması bölge için büyük bir potansiyel yaratmaktadır. Bunlar; nitelikli insan kaynağı, teknoparklar, teknoloji transfer ofisleri, organize sanayi bölgeleri, AR-GE merkezleri ve yine Türkiye’nin önde gelen üniversitelerinin varlığıdır.
Hâlihazırda İstanbul’un ardından en büyük ikinci üniversite kenti olan Ankara’da çok güçlü bir insan kaynağı kapasitesi mevcuttur. Türkiye’nin en eski ve en köklü üniversitelerinin birçoğu Ankara’da yer almakta ve Ankara ekonomisinin ihtiyaç duyduğu insan kaynağını en üst düzeyde karşılamaktadır.
Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayımlanan “Bilim ve Teknoloji’deki İnsan Kaynağı” (Persons with tertiary education (ISCED) and/or employed in science and technology) verileri, Ankara’nın güçlü insan kaynağı potansiyelini gösteren önemli göstergelerden biridir. Bu verilere göre bilim ve teknoloji alanında çalışan ilgili yükseköğretim alanından mezunların toplam nüfusa oranı itibarıyla Ankara %26,8’lik ortalaması ile Türkiye’nin birinci bölgesidir. Ancak yine de %33,8 olan Avrupa Birliği ülkeleri ortalamasına göre kat edilmesi gereken yol olduğu görülmektedir.
Bölge 2013 2014 2015 2016 2017
Türkiye 14,2 14,9 16,0 17,1 17,7
Ankara 24,2 25,1 25,8 26,4 26,8
İstanbul 19,1 18,9 20,6 22,3 23,1
İzmir 18,3 18,6 19,6 20,9 22,8
Yine Eurostat tarafından yayımlanan Düzey-2 bölgelerindeki ileri teknolojideki istihdam oranlarına bakıldığında Ankara’nın %3,1 oranıyla İzmir ve İstanbul’un önünde olduğu görülmektedir.
İl 2013 2014 2015 2016 2017
Ankara 2,9 2,7 2,6 3,1 3,1
İstanbul 2,9 2,5 2,6 2,3 2,4
İzmir 1 1,2 1,4 1,2 1,2
Bir bölgenin en önemli yenilikçilik göstergelerinden olan teknoloji geliştirme bölgeleri, organize sanayi bölgeleri, tasarım ve AR-GE merkezleri sayılarında da Ankara’nın önemli bir potansiyele sahip olduğu görülmektedir.
Katma değeri yüksek teknolojik ürün üretme potansiyelinin artırılmasında bu yapıların sundukları hizmetler ve sağladıkları avantajlar büyük önem taşımaktadır. Ankara sahip olduğu yedi faal TGB, 12 OSB, 109 AR-GE ve 44 tasarım merkezi ile önemli bir sanayi ve teknoloji altyapısına sahiptir.
Kaynak: Eurostat, 2018
Kaynak: Eurostat, 2018
Düzey-2 Bölgelerine Göre Bilim ve Teknolojideki İnsan Kaynağı (% - Toplam Nüfus)
Tablo
18
Düzey-2 Bölgelerinde İleri Teknolojideki İstihdam Oranı (Toplam İstihdamın Yüzdesi)
Tablo
19
İller AR-GE Merkezi
Türkiye Toplamına
Oranı (%)
Tasarım Merkezi
Türkiye Toplamına
Oranı (%) TGB* Türkiye Toplamına
Oranı (%) OSB Türkiye Toplamına
Oranı (%)
Türkiye 1.171 347 63 331
Ankara 109 9 44 13 7 11 12 4
İstanbul 414 35 160 46 6 9 16 5
İzmir 82 7 28 8 4 6 13 4
Bursa 1
1 10 25 7 1 1 18 5
Kocaeli 126 11 15 4 5 8 13 4
Ankara yedi faal teknoloji geliştirme bölgesiyle en fazla TGB sayısına sahip bölge olurken, 109 AR-GE merkeziyle İstanbul, Kocaeli ve Bursa’nın ardından 4. sırada yer almaktadır.
AR-GE merkezlerinin sektörel dağılımına bakıldığındaysa %28 ile savunma ve havacılık sanayisi, %17 ile makine ve teçhizat imalatı ve %9 ile yazılımın öne çıktığı görülmektedir.
Sektör Sayı Sektör Payı (%)
Savunma ve Havacılık Sanayi 30 28
Makine ve Teçhizat İmalatı 19 17
Yazılım 10 9
Bilgisayar ve İletişim Teknolojileri 8 7
Sağlık ve İlaç 8 7
Enerji 8 7
Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayi 7 6
Diğer 19 19
Toplam 109 100
Kaynak: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı OSB Bilgi Sistemi, http://portal.osbuk.org/OSBBilgiPortal/
*:Faaliyette olan TGB’ler
Kaynak: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2019
AR-GE Merkezi, Tasarım Merkezi, TGB ve OSB Sayıları, 2019
Tablo
20
Ankara’daki AR-GE Merkezlerinin Sektörel Dağılımı (%)
Tablo
21
Ankara ayrıca; inşaat, makine ve teçhizat, imalat sanayi, savunma sanayi, medya ve iletişim, enerji, sağlık, mühendislik/mimarlık faaliyetleri, mobilya, yazılım ve madencilik alanlarında olmak üzere 44 adet tasarım merkeziyle İstanbul’dan sonra en fazla tasarım merkezi bulunan il konumundadır.
Devlet tarafından özel sektörün güçlenmesi, işletmelerin rekabet gücü yüksek bir yapıya kavuşturulması ve yeni girişimcilerin teşvik edilmesi için çeşitli destek mekanizmaları oluşturulmuştur. Bu destek mekanizmalarından biri olan kamu teşvikleri kalkınma planlarında öngörülen hedefler doğrultusunda mali desteklerin katma değeri yüksek yatırımlara yönlendirilmesi ve üretim ile istihdamın artırılmasına yönelik olarak oluşturulmuştur.
Bu teşvikler kapsamında işletmelere; katma değer vergisi istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, vergi indirimleri, sigorta primi desteği ve yatırım yeri tahsisi gibi kapsamlı ayrıcalıklar tanınmaktadır. 2001-2017 döneminde Türkiye’de toplam 60.883 adet teşvik belgesi verilirken, belgelerin %5’i Ankara’da (2.851 adet) verilmiştir. Verilen teşvik belgeleri kapsamında Ankara’da gerçekleşen toplam sabit yatırım miktarı 35,9 milyar TL, sağlanan toplam istihdam ise 117.542 olmuştur. Sektörel bazda ise yatırımlardan en büyük payı hizmetler ve imalat sektörleri almıştır.