ve anaerobik eúik kavramlarÕ

2.4.5.Anaerobik Kapasiteyi Geliútirme Yöntemleri 2.4.5.1.Tempo KoúularÕ

Genellikle 100 ve 1000 metre mesafeler içinde süratte devamlÕOÕk kazanmak için uygulanan en önemli antrenman formudur. KoúularÕn hÕ]Õ maksimalin % 75-100 kuvvette olmalÕGÕr. Tempo koúularÕ özel dayanÕklÕOÕk kazanmada önemli bir rol oynar. Uzun süreyi ve yo÷un tecrübeyi gerektirdi÷i için, erkeklerde 18 ve bayanlarda 16 yaú devresinden sonra uygulanmaya baúlanmalÕGÕr (øúler, 1997).

2.4.5.2.Süratli (Yo÷un ) ønterval Koúular

Bu antrenman modeli, anaerobik dayanÕklÕOÕk ya da sürat-dayanÕklÕOÕk özelli÷ini geliútirir. Temel bir aerobik ya da genel dayanÕklÕOÕk kazandÕktan sonra uygulanmalÕGÕr. Bu antrenman türünde sürat anÕnda kalp 180’ in üzerinde atar. Bu tür antrenman yeterli O2 bulunmadÕ÷Õ anlarda koúucunun yorgunlu÷a dayanabilme yetene÷ini geliútirir. Her ne kadar süratli interval antrenmanÕQÕn alkali rezervlerini arttÕrdÕ÷Õ ispat edilmediyse de vücudun asit ürünlerine edecek úekilde yorgunlu÷a karúÕ dayanÕklÕOÕ÷Õn arttÕ÷ÕQÕ söyleyebiliriz. Süratli interval antrenman sürat açÕVÕndan ele alÕndÕ÷Õnda sürekli-yavaú koúu, sürekli-hÕzlÕ koúu ya da yavaú interval antrenmanÕna göre daha yo÷un yüklenmeleri içerdi÷i ve dolayÕVÕyla kas metabolizmasÕ üzerinde daha kuvvetli etki yarattÕ÷Õ söylenebilir (MuratlÕ, Kalyoncu, ùahin, 2007).

2.4.5.Anaerobik Yüklenmelerden Sonra Görülen Fizyolojik De÷Lúimler

Organizma da anaerobik yüklenmelere ba÷OÕ olarak birtakÕm fizyolojik de÷Lúiklikler meydana gelir. Bu de÷Lúikliklerden bazÕlarÕQÕúu úekilde sÕralayabiliriz;

-Minerallerin eksilmesi

-Kassal yorgunlu÷un ortaya çÕkmasÕ -KramplarÕn olmasÕ

-Su kaybÕQÕn artmasÕ -Kan sÕYÕVÕQÕn azalmasÕ

-DolaúÕPÕn yavaúlamasÕ ile kaslara daha az oksijen gönderilmesi -VücutÕVÕVÕQÕn artmasÕ (38-39 derece) (øúler, 1997).

2.4.6.Çocuklarda Anaerobik Kapasite Geliúim Özellikleri

Anaerobik enerji geliúim sürecindeki çocuklar için çok önemlidir. Yo÷un tempoda yapÕlan aktivitelerde, çalÕúan iskelet kaslarÕQÕn enerji gereksinimleri anaerobik ortamda sa÷lanmaya çalÕúÕOÕr. Fizyolojik açÕdan çalÕúan iskelet kaslarÕQÕn ATP gereksinimlerinin anaerobik mekanizmayla karúÕlanmasÕnda, yetiúkinlerle karúÕlaúWÕUÕldÕ÷Õnda çocuklarÕn yetersiz oldu÷u görülmektedir. ÇocuklarÕn, anaerobik glikolize sözünü etmeyecek kadar düúük ölçüde az girdi÷i ve tek taraflÕ olarak aerobik metabolizmayÕ tercih ettikleri konusundaki genel kanÕ, günümüzde kabul görmektedir. Ancak bu görüúün son zamanlarda elde edilen bilgiler ÕúÕ÷Õnda çürütülmüú oldu÷u söylenebilir. Çünkü, glikolize ait anahtar enzimler, çocuklarda yetiúkinlerde olanÕn yarÕVÕndan daha az bir miktarda mevcut olmasÕna ra÷men, olgunlaúmaya ba÷OÕ olarak ve antrenman uyaranlarÕ yoluyla etki altÕna alÕnabilmektedir (MuratlÕ, 2007).

Erken okul çocu÷u ça÷Õnda bulunan çocuklarda, orta süreli dayanÕklÕOÕk yüklenmelerinde, anaerobik metabolizma yollarÕna gereksinim duyarlar (Weineck, 1990). 1972 yÕOÕnda çocuklardaki anaerobik kapasitenin antrenmana elveriúli oldu÷u Ericsson tarafÕndan kanÕtlanmÕú ve bu arada birçok yazar tarafÕndan da onaylanmÕúWÕr (Martin, 1988). YapÕlan çalÕúmalarda, çocuklardaki fosfofruktokinaz aktivitesi yetiúkinlerde görülen de÷erin ancak %50 sine ulaúabildi÷i bildirilmiútir. Ancak

yapÕlan dayanÕklÕOÕk yüklenmeleri, daha sonra enzim aktivitesinde %83 lük bir artÕúa ve böylelikle de arttÕUÕlmÕú bir anaerobik kapasiteye yol açtÕ÷ÕQÕ kanÕtlamÕúWÕr.

YapÕlan bazÕ araúWÕrmalar, çocuklarÕn dayanÕklÕOÕk antrenmanlarÕ sonucunda anaerobik metabolizma yollarÕQÕn geliúti÷ine iúaret etmektedir. Laktat oluúturma yetene÷i, olgunlaúmaya ba÷OÕ olarak sürekli artÕú kaydetmektedir ve 20 ile 30 yaúlarÕ arasÕnda maksimum düzeye ulaúmaktadÕr (MuratlÕ, 2007).

2.5.Sürat KavramÕ

ønsano÷lunun varoluúunu gösterebildi÷i ve do÷aya kendini kabul ettirebildi÷i, fizik gücünün en önemli göstergelerinden birisi sürat özelli÷idir. Antrenman teorisinde sürat; vücudun bir parçasÕ veya tümünü, üyeler yardÕPÕyla, büyük bir hÕzla hareket ettirmektir (AçÕkada ve Ergen, 1990). Baúka bir tanÕma göre sürat, sporcunun kendisini en yüksek hÕzda bir yerden bir yere hareket ettirebilme yetene÷i yada hareketlerin mümkün oldu÷u kadar yüksek bir hÕzla uygulanmasÕ yetene÷i olarak tanÕmlanabilir (Bompa, 1998). Fizyolojik açÕdan bakÕldÕ÷Õnda sürat, kaslar ve sinir sistemlerinin hÕzlÕ çalÕúma yetene÷ine ba÷OÕ hareketsel bir yetenek olarak algÕlanmaktadÕr. Fiziki açÕdan bakÕldÕ÷Õnda sürat, hÕz ile özdeútir ve hareketin birinci dereceden kinematik özelli÷idir. HÕz ilk olarak mesafe / zaman (V=d/t) oranÕGÕr ve hareket eden bir cismi ivmelendiren kuvvetin ürünüdür (MuratlÕ, Kalyoncu, ùahin, 2007).

2.5.1.Sürat Türleri 2.5.1.1.Genel Sürat

Herhangi bir branúa özel olmadan genel anlamda hareketlerin çabuk bir úekilde icra edilme kapasitesini ifade eder. E÷er genel ya da özel bir fiziksel çalÕúma yapÕlmadÕysa, bu sürati, baúOÕca belirleyici faktörler, sinirsel güçlülük, nörmüsküler koordinasyon ve kaslarÕn fibril komposizyonu vb. gibi genelde kalÕWÕmla ilgili faktörlerdir (Albay, 1999).

2.5.1.2.Özel Sürat

Belli bir spor branúÕQÕn gerektirdi÷i herhangi bir beceriyi yüksek bir hÕzda uygulayabilme kapasitesidir. Örne÷in; futbolda dripling sürati, hentbolda úut esnasÕndaki kolun savurma hÕ]Õ veya boksta direk yumru÷un hÕ]Õ sporcunun o becerideki özel süratidir. Özel sürat her spora özgüdür ve birçok durumda baúka spor dallarÕna aktarÕlamaz ya da dönüútürülemez (Akt: Karayel,2009).

2.5.2.Süratin bölümleri

Mekanik açÕdan sürat, olay ve zaman arasÕndaki oranla ifade edilmektedir ve üç bileúeni vardÕr:

1) Tepki süresi

2) Zaman birimi baúÕna hareket etme sÕklÕ÷Õ

3) Verilen bir mesafe üzerinde yer de÷Lútirme sürati

Bu üç etmen arasÕndaki iliúki kiúinin, sürat gerektiren bir alÕúWÕrmadaki verimine, sporcunun baúlangÕçtaki tepkisine, tüm yarÕú boyunca yol alma süratine, adÕm uzunlu÷u ve adÕm sÕklÕ÷Õna ba÷OÕGÕr. Sporda sürat, insanÕn motorik aksiyonlarÕQÕ en NÕsa zaman diliminde, en yo÷un biçimde uygulamasÕ anlamÕna gelir. Burada kÕsa sürede uygulanmÕú olmasÕ ve yorgunlu÷un oluúmasÕ ön úarttÕr. Sürat özellikleri de÷Lúik spor dallarÕnda branúa özgü bir yapÕda karsÕPÕza çÕkmakta ve kullanÕlmaktadÕr. Bu açÕdan süratin de÷Lúik branúlarda kullanÕlabilmesi için branúlarÕn iç ve dÕú yapÕsal özelliklerinin birbirine yakÕn olmasÕ gerekmektedir (Bompa, 1998).

2.5.3.Kuvvet Sürat øliúkisi

Kas performansÕQÕ etkileyen önemli faktörlerden biri aynÕ anda hem hÕzlÕ hem de kuvvetli kasÕlabilme yetene÷idir. HÕzlÕ ve kuvvetli kasÕlma tüm spor branúlarÕnda ihtiyaç duyulan bir özelliktir. Kuvvetli ve hÕzlÕ kasÕlma kastaki mevcut Fast Twich (FT) fibrillerin oranÕ ile ilgilidir. Kuvvet ve sürat iliúkisi kasta bulunan oldukça yüksek sayÕdaki FT fibrillerine ba÷OÕ olarak degisir. FT fibril oranlarÕ fazla olan

yoksun olan bir kas sistemi ile optimal bir sürat çalÕúmasÕ yapÕlamaz (Sevim,1991).

Düúük hÕzda yapÕlan antrenman, sadece aynÕ ya da bir miktar yüksek test hÕzlarÕndaki performansÕ artÕUÕrken, yüksek hÕzda yapÕlan antrenman tüm test hÕzlarÕnda geliúime neden oldu÷u saptanmÕúWÕr. Büyük miktarda kuvvet gerektiren hareketlerde kas kasÕlmasÕ zamanlamasÕ önemlidir. Antrenman programÕQÕn ilk haftasÕnda harekete katÕlan kaslarÕn kasÕlmasÕQÕ baúlatma ve koordine etme yetene÷indeki geliúim, önemli bir faktör gibi görülmektedir. Bu nedenle, hÕza özel uyumlar, antrenman programlarÕQÕn becerinin ö÷renilmesi ve antrene edilen hÕzda bu tür aktivasyonlarÕn geliúimini yansÕtmasÕ ile açÕklanabilir (Akt:Aktan, 2006).

2.5.4.Sürati Etkileyen Faktörler 2.5.4.1.Kas Fibril Türü

Bir kasÕn kasÕlma hÕ]Õ, büyük ölçüde hÕzlÕ kasÕlan kas fibril türünün (FT ya da Tip 2 fibrillerinin) kas yapÕVÕnda ne oranda oldu÷una ba÷OÕGÕr. Biyopsi araúWÕrmalarÕ, hÕzlÕ kasÕlan fibril türünün oranÕ yüksek olan kaslarda hareket hÕ]Õ daha yüksek olmaktadÕr (Akt:MuratlÕ, Kalyoncu, ùahin, 2007).

2.5.4.2.KasÕn BiyokimyasÕ

Sporcunun maksimal sürati, büyük ölçüde çalÕúan kaslarÕn enerji depolarÕQÕn türüne ve düzeyine ba÷OÕGÕr.

ùekil 7.Sürat enerji kullanabilme hÕ]Õna ba÷OÕGÕr (Akt:MuratlÕ, Kalyoncu, ùahin,