Anıt ve Şehitlikler

i. Zafer (Utku) Anıtı: Günümüz valilik binası ile eski belediye binası arasında

kalan meydana 24 Mart 1936 yılında dönemin başbakanı ve kurtuluş savaşı kahramanlarından Ali Çetinkaya’nın katılımıyla açılmıştır. Heykel 1932 yılında

44

Avusturyalı heykeltıraş Heinrick Krippel tarafından Viyana’da tunç olarak dökülmüş, 1935 yılında ise Türkiye’ye getirilmiştir (Talipoğlu, 1998: 13).

Anıtın kaidesi büyükçe kübik bir kayaçtan oluşmaktadır. Tunç olan heykelde ise çıplak iki erkek heykeli vardır. Ayakta olan heykel, kurtuluş savaşı döneminde düşmanı ayakları altına alan Türk’ü, ayaklar altında yatan heykel ise işgalci düşmanı simgelemektedir. Diğer bir yorumda ise ayaktaki figür, tam bağımsızlık için saldıran Türk gücünü, yerdeki figür ise Türk’ün karşısında yenilen emperyalizmi temsil etmektedir (AİKTM, 2012e).

Kaidenin dört bir yanında Atatürk tarafından sanatçıya verilen yine tunçtan olan dört adet rölyef mevcuttur. Heykelin uzunluğu 5,15 metre, tüm anıt yüksekliği ise 7.95 metredir. Kübik kaide Afyonkarahisar’ın özgün taşı olan trakitten yapılmıştır (Talipoğlu, 1998: 13).

ii. Kocatepe Atatürk Anıtı ve Kitabesi: Merkez ilçe kasabalarından olan

Büyükkalecik’e 8 km merkeze 20 km uzaklıkta 1874 rakımlı olan Kocatepe, Anadolu’nun ve Türk Ulusu’nun kurtuluşunun getiren 26 Ağustos 1922’de Mustafa Kemal tarafından başlatılan, Büyük Taarruz’un sevk ve idare edildiği yerdir. Coğrafi olarak Afyon ve Sincanlı ovalarına hâkimdir. İlin hemen güneyinden başlayıp şehrin güney-güneybatı istikametinde yer alır. Doğu-batı doğrultusunda “Zafer Sıradağları” adıyla bilinen Beytepe-Belentepe-Tınaztepe ve Çiğiltepe’den oluşan bir hattır (Kılıç ve Akyurt, 2011: 221). Başkomutan Mustafa Kemal ve arkadaşları 25 Ağustos tarihinde Kocatepe’ye gelerek 26 Ağustos sabahı Büyük Taarruz’u buradan başlatırlar (AİKTM, 2012e). Mustafa Kemal Büyük Taarruz’un ilk safhasını burada bulunan karargâhından ve halen mevcut olan siperden sevk ve idare etmiştir (Kılıç ve Akyurt, 2011: 221). Türk tarihinde kurtuluş savaşında büyük önemi olan Büyük Taarruz’un başlatıldığı önemli bir yer olarak tarih sayfasındaki yerini almıştır (Talipoğlu, 1998: 32).

Kocatepe’ye 1953 yılında Milli Savunma Bakanlığı’nca kesme taştan anıt yapılmış ve üzerine çiçek kabartmalı mermer yazıt konulmuştur. 1993 yılına gelindiğinde ise Kültür Bakanlığı tarafından Atatürk Anıtı, kitabeleri ve çevre düzenlemesi yapılarak ziyarete açılmıştır. 4 ton ağırlığında bronzdan yapılmış olup kaidesi ile birlikte 7,5 metre yüksekliğindedir (AİKTM, 2012e; Kılıç ve Akyurt,

45

2011: 221). Öte yandan yine şehir merkezi Örnekevler mahallesinde bir Kocatepe anıtı bulunmaktadır. 1970 yılında yaptırılmıştır ve sürekli açıktır.

iii. Yüzbaşı Agâh Efendi (Kurtkaya) Şehitliği: Merkez ilçe Büyükkalecik

kasabası Kurtkaya mevkiinde bulunan şehitlik 26 Ağustos 1972 tarihinde yapılmıştır. 2004 yılında restore edilen şehitlikte bir anıt, bir tören alanı, bir çeşme, bir kitabe ve bir kubbe bulunmaktadır (AİKTM, 2012e).

Büyük Taarruzun 2. günü olan 27 Ağustos 1922 tarihinde, Kurtkaya tepesinde şehit düşen 12. tümen, 36. piyade alayı 6. bölük komutanı Bayburtlu Ziver Beyoğlu Yzb. Agâh Efendi ve Sinoplu Üsteğmen Feyzullah Efendi ile 100 Mehmetçik adına yapılmıştır. Şehitliğin girişinde sol tarafta mermerden yüksekçe bir kaide üzerinde bronzdan yapılmış sol elindeki süngüsünü ileriye doğru uzatan Mehmetçik heykeli vardır. Mehmetçiğin ayakları arasında yerde düşman askeri yatmaktadır (Kılıç ve Akyurt, 2011: 221).

Kitabesinde “Büyük Taarruz 26 Ağustos 1922 tarihi sabah 04.30’da başlamış ve iki saat içinde düşmanın bütün tel örgüleri parçalanarak gün doğmadan zaferin ilk ışıkları Anadolu’yu parlatmaya başlatmıştır. Başkumandanlık Karargâhı’nın bulunduğu Kocatepe’ye tek geçit olan Kalecik ve Kurtkaya bölgeleri Türk ordusu için çok önemli idi ve düşmandan bir an önce alınması ve düşmanın yok edilmesi görevi 12. Tümen, 36. Alay 6. Bölük Komutanı 24 yaşındaki Bayburtlu Yüzbaşı Agâh’a verildi. Yz. Agâh emrindeki 150 Mehmetçik ve Sinoplu Üsteğmen Feyzullah ile birlikte 2500 kişilik düşmana saldırmasıyla büyük bir çarpışma başladı. 26 Ağustos öğleden sonra başlayan çarpışmalar 27 Ağustos öğle saatlerine kadar sürdü. Düşmana büyük kayıp verdiren ve kaçmalarını sağlayan yüzbaşı ve üsteğmen destek alan düşman birliği ile çarpışırken 100 askeri ile birlikte şehit düştü. Geriye kalan 50 Mehmetçik ve gelen takviye kuvvetlerimizle düşman bu vadi içinde tamamen yok edildi. Kahraman Yüzbaşı Agâh Efendi ve arkadaşlarını minnetle anıyoruz. Ruhları şâd olsun.” yazmaktadır (Kılıç ve Akyurt, 2011: 221-222).

iv. Afyonkarahisar Hava Şehitliği: Afyonkarahisar Asrî mezarlık içinde

bulunan şehitlik mezarlıkla birlikte 1933-1936 yılları arasında yapılmıştır. Milli Mücadele’de ve daha sonra şehit olanlar buraya gömülmüştür. Milli Mücadele sırasında 24 Temmuz 1922 sabahı Akşehir karargahından havalanan ve Afyonkarahisar güneyinde keşif uçuşu yapan, Hava Üsteğmen Pilot Cemaleddin ve Hava Astsubayı Reşit Bahaeddin iki Yunan uçağının saldırısına uğramış ve bu uçakları düşürmüştür ancak daha sonra gelen takviye uçaklara karşılık verecek

46

cephaneleri kalmamıştır ve Gazlıgöl civarında düşürülmeleri nedeniyle şehit olmuşlardır.

Cenazeler öncelikle Kadınana mezarlığına Kesikbaş Sultan Türbesi yanına gömülmüştür. Daha sonra şehitlik 1936 yılında Asrî mezarlığa nakil edilmiştir. Asrî mezarlıktaki anıt mezar ilk olarak Bahaeddin ve Cemaleddin Beyler adına yapılmıştır. Dikdörtgen gövde üzerinde piramidal biçimde sarp kayalık üzerinde, uçan bir kartal ve kanadı kırık uçak pervane maketi ile kanatlı ay yıldız şeklinde yapılmıştır. Eski anıt yıkılarak 1993 yılında betonarme olarak yeniden yapılmıştır. Şehitliğin yeşil alan kısmı ihtiyaç nedeniyle düzenlenmiş ve buraya da yeni şehitler gömülmüştür (AİKTM, 2012e).

v. Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Anıtı: Büyük

Taarruz, Kurtuluş Savaşı sırasında Türk Ordusunun Yunan kuvvetlerine karşı başlattığı genel saldırıdır. Afyon Cephesi, savunmanın en şiddetli geçtiği bölge olarak ifade edilmektedir (Kılıç ve Akyurt, 2011: 219). Şehitlik ve anıt 26 Ağustos 1922’de Afyon Kocatepe’de başlayan ve 9 Eylül’de İzmir’de sona eren, Türk vatanının Yunan işgalinden kurtulduğu Büyük Taarruz’da şehit düşen subay ve Mehmetçiklerin hatıralarını yaşatmak amacıyla İzmir-Afyon-Antalya karayolu kavşağındaki tepe üzerinde yaptırılmıştır (AİKTM, 2012e).

Şehir merkezine 16 km uzaklıkta olan Antalya kavşağı olarak bilinen mevkide yer alan Sincanlı ovası olarak anılan bölgedeki Sarıkız tepesinde bulunan şehitlik 2425 şehidimiz anısına yapılmıştır ancak toplamda 500 mezar taşı bulunmaktadır (Yıldız, 2004: 267). Şehitlikte şadırvan, namazgâh, otopark, mezarlık bölümleri bulunmaktadır. Mezarlık bölümünde 100 subay ve 400 erin adı yer almaktadır. Atatürk’ü Kocatepe’de gösteren heykel ile iki rölyef şehitliği süslemektedir. Büyük taarruzun 71. yıldönümü olan 26 Ağustos 1993’te düzenlenen törenle halkın ziyaretine açılmıştır (AİKTM, 2012e).

Başkomutan Tarihi Milli Parkı içinde kalan bu yerler dışında bu milli parkın Afyonkarahisar sınırları içinde kalan diğer yerler (Kılıç ve Akyurt, 2011: 220) tablo 4’te gösterilmiştir.

47

Tablo 4. Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı Afyonkarahisar Bölümleri

Merkeze Uzaklığı

Şuhut Atatürk Evi, Zafer Yolu 27 km

Kocatepe Anıtı ve Kitabesi 20 km

Yzb. Agâh Efendi Şehitliği 12 km

Zafer-Utku Anıtı Merkez

Zafer Müzesi Merkez

Hava Şehitliği Merkez

Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk Anıtı

17 km

Anıtkaya Şehitliği 30 km

Albay Reşat Çiğiltepe Şehitliği 43 km

Yıldırım Kemal Şehitliği 47 km

Kaynak: Kılıç ve Akyurt, 2011: 220.

Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk Anıtı ile ilgili detaylar bu başlık altında diğer kimi bölümler ise diğer başlıklar altında incelenmiştir.