TABLO 2: AÇIK BÜTÇE ENDEKSİ
F. Amerika Birleşik Devletler
Amerika Birleşik Devletleri’nde kamu maliyesine ilişkin kararlar yasama ve yürütme organı tarafından yürütülmektedir. Yasama organı, Kongre (Senato ve Temsilciler Meclisi) ve üyelerden oluşan komisyonlardan meydana gelmektedir122.
A.B.D., kamu mali yönetiminde şeffaflığı sağlamaya yönelik olarak, 1946 yılından itibaren bir dizi yasal düzenlemeler yapmıştır. A.B.D.’de kamu mali yönetimi genel olarak yedi biriminden oluşmaktadır. Bunlar; Yönetim ve Bütçe Ofisi, Kongre Bütçe Ofisi, Personel Yönetimi, Genel Muhasebe Ofisi, Ekonomi Danışmanları Kurulu, Genel Hizmetleri İdaresi ve Hazine Departmanı’dır.
A.B.D.’de bilgi edinme özgürlüğü ile ilgili ilginç bir uygulama olan “Bilgi Edinme Özgürlüğü Günü” her yıl 16 Mart günü olarak kutlanmaktadır. Amerikan vatandaşları Açık Toplantı Yasası’na göre, kendi vergileriyle ayakta duran kuruluşların (personelle ilgili konular dışında) yaptıkları toplantıları izleyebilirler. Böyle bir yaklaşım aynı zamanda “saydam devlet” anlayışının da bir göstergesidir. Dünyanın pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkesinde uygulamaya konmuş olan “Bilgi Edinme Özgürlüğü Yasası” A.B.D.'de daha az karmaşık olmakla birlikte, uygulamaya konması daha zordur. Bilgi edinme özgürlüğü için herhangi bir komisyon ya da Ombudsman türünde denetleyici yoktur; bundan dolayı da devlet kurumlarını bu yasaya uymaya zorlayacak, mahkemeye başvurmak dışında herhangi bir işleyiş de yoktur. Esas olarak yasalar, dava sürecindeki her türlü gideri karşılayabilecek ve rekabet edebilir konumda bulunma gereksinimini hisseden ticari kurumlar tarafından kullanılma eğilimindedir123.
121 International Budgetin Partnership; http://openbudgetindex.org/files/cs_UK.pdf , (Erişim:20.11.2009).
122 Ahmet KESİK; “Amerika Birleşik Devletleri’nde Eyalet Bütçe Sistemi”, Maliye Dergisi, Ocak-Nisan 1998, Sayı:127, s.47.
Amerikan Kütüphane Derneği'nce 1982-1983 yılında kurulan "Bilgiye Özgürce ve Hakça Erişim Komisyonu"nun 1986 yılında yayınladığı raporda; devletin ürettiği bilgilere erişim konusunda güçlü yorumlar ve sürekli bir bilgi okumaz- yazmazlar alt sınıfı yaratmanın ulusal çıkarlara aykırılığı hususları yer almaktadır. Geleneksel ya da elektronik formattaki bilgi kaynaklarına erişimi sınırlanan kişilerin, gerçek anlamda modern demokratik topluma ve serbest pazar ekonomisine tam ve etkin olarak katılım fırsatının ellerinden alındığı vurgulanmaktadır. Bazı devlet bilgilerinin sadece elektronik ortamda erişilebilir olmasının, çok uzun süreden beri derleme kütüphaneleri yoluyla vatandaşların devlet bilgilerine erişimini sağlayan ve böylece toplumsal bir işlevi yerine getiren kütüphaneler için de bazı sonuçlara yol açacağı öngörülmektedir124.
Kamusal bilgilere elektronik ortam üzerinden ulaşılması, modern devlet anlayışının olmazsa olmazlarındandır. Elektronik bilgi edinme özgürlüğü günümüz A.B.D.'sinin kamu yönetiminde yoğunca tartışılan konularından biridir. Amerikan Kongresi’nde Senatör Patrick Leahy’nin desteklediği “Elektronik Bilgi Edinmeyi Geliştirme Yasası” tasarısı gündemdedir. Bu yasa tasarısı, A.B.D.’de ilk kez 1966’da çıkarılan ve 1974 ve 1986’da bazı değişiklikler gören Bilgi Edinme Özgürlüğü Yasası’ndaki maddelerin kapsamına elektronik bilgileri de sokmaktadır. Örneğin, tasarıda elektronik formda yayımlanan kamuya ait bilgi ve belgelerin de dizinlenmesi ve kamunun yararına sunulması zorunlu hale getirilmektedir. Elektronik bilgi edinme özgürlüğünün yasal düzenlemeye kavuşturulması konusundaki çalışmalar sürdürülmektedir.
1993 yılında hazırlanan “Ulusal Verim İnceleme Raporu” A.B.D. bürokrasi ve mevzuat yapısının değiştirilerek, bilgi çağının gerektirdiği daha az harcama ve mevzuatla daha çok hizmet sağlayan yönetime geçilmesinin zorunlu olduğunu vurgulamıştır. Daha sonra Federal Hükümet’in hazırladığı “Kırtasiyecilikten ve Bürokrasiden Kurtularak Daha İyi İşleyen ve Az Masraflı Bir Devlet Kurma Raporu” hazırlanmıştır. Bu raporda amacın, halkı için çalışan, gereksiz bürokrasiden ve anlamsız mevzuat hükümlerinden arındırılmış bir devlet yapısına kavuşmak olduğu belirtilmiştir. Bu çalışmalar sonunda devlet, daha az masraflı ve daha iyi işler bir hale getirilmiştir125.
124Ahmet ÇELİK, Yaşar TONTA; “Düşünce Özgürlüğü, Bilgi Edinme Özgürlüğü ve Bilgi Hizmetleri”, http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/beozgur.html, (Erişim:15.02.2009).
125 Mustafa TEKMEN; “Devletin Yeniden Yapılandırılmasında Örnek Bir Çalışma”, Yerel Yönetim ve
A.B.D.'de kamu hizmetlerindeki hesap verilebilirlik, vatandaşın hizmet sunumuna doğrudan katılımından ziyade, geniş çaplı düzenlemelerle güvence altına alınmıştır. Sorumlu yönetim sistemi, diğer daha az saydam liberal demokrasilerin gıpta edecekleri saydam hükümet yasaları ile büyük ölçüde kolaylaştırılmıştır. Bilgi Alma Özgürlüğü Yasası’na göre, federal bürokrasi tarafından alınan ve değerlendirilen tüm bilgiler, devlet makul yasaklamalar getirmedikçe kamuya açıktır. Yasaklamalar, askeri planlar, kuvvetlerin konuşlandırılması, bireylerle ilgili kişisel bilgiler ya da devletle ticaret yapan şirketlerin iç detay bilgileri gibi tartışmasız alanlarda olmaktadır. 2000'li yıllara gelindiğinde internet kullanımının gelişip yaygınlaşmasıyla güncel kamusal bilgiler halkın kullanımına gittikçe daha fazla açılmakta ve e-devlet mantığı içerisinde interaktif yararlanma yöntemleri yaygınlaşmaktadır.
A.B.D.'de yerel yönetimler de, halkın bilgilendirilmesi, böylece yönetime daha aktif katılımının sağlanması amacıyla çeşitli tedbirler almaktadırlar. Örneğin, New England yerel yönetimi, açık ve iyi bilgilendirilmiş kent toplantılarıyla toplumun tüm bireylerinin, yerel politikalar ve hizmetlerle ilgili görüşlerini açıklayabildikleri katılımcı bir demokrasi modeli oluşturmuştur. New England örneğinin dışında birçok yerel meclis, toplum üyelerine meclis toplantılarına katılma, görüşlerini açıklama, sistemle ilgili şikayetler için yerel basından yararlanma imkanı sağlamıştır. Ancak uygulama her zaman böyle olumlu bir çizgide gerçekleşmemektedir. Arzu edilmeyen sonuçların ortaya çıkma ihtimaline karşı bürokratların eğilimi, belgeleri kamunun ve medyanın kullanımına açmak yerine, imha etmek yönünde olabilmektedir. Genel olarak devletin karmaşıklığı ve maliyetlerin yüksekliği nedeniyle gündeme gelen sistemin düzeltilmesi arayışları, idari sistemi geniş halk yığınlarından ziyade, sadece iyi eğitimli ve zengin vatandaşlar için yararlanılabilir hale getirmiştir. Devletteki bazı yanlışları tashih ettirebilme ve karar alma mekanizmasına etki edebilmede başarılı olan kuruluşlar, zengin iş çevreleri ya da ülke çapında faaliyet gösteren baskı gruplarıdır.
International Budget Partnership’in hazırladığı bütçe saydamlık endeksi sonuçlarına göre A.B.D. %82’lik açıklık oranıyla 2008 yılındaki sıralamada İngiltere, Güney Afrika, Yeni Zelanda ve Fransa’nın ardından beşinci sırada yer almaktadır. Bu da federal hükümetin bütçe hazırlık süresince ve sonrasında, önemli bilgileri halk
ile paylaştığının göstergesidir. Aynı zamanda, vatandaşların ödedikleri vergilerin ve halkın parasının nerelere tahsis edildiğinden haberdar olduğu görülmektedir126.
126 International Budgeting Partnership; http://openbudgetindex.org/files/cs_usa.pdf, (Erişim:25.11.2009).