1983 yılında, Amerika Birleşik Devletleri’nde, bütçe açığı nedeniyle yükseltilen faiz oranlan ve uluslararası alanda artan gerginliklerin doğur duğu beklentiler, doların 1983 yılında döviz piyasalarında değer kazan masına yol açmıştır. Uluslararası rezerv niteliğini taşıyan altının, dolarla ikame edilebilir olması, altın fiyatlarının uluslararası borsalarda düşme
sine neden olmuştur. Nitekim, ocak ayında, Londra borsalarında, onsu 493,75 dolar olan 24 ayar külçe altın fiyatı, aralık ayında 381,50 dolara düşmüştür.
Yurtiçi külçe altın fiyatları, yılın ilk altı ayında, uluslararası piyasa lardaki gelişmelere paralel seyretmiştir. Ancak, ikinci yarı yılda, bu para lelliğin bozulduğu, dünyadaki düşme eğilimine karşılık yurtiçi piyasalarda altın fiyatının, temmuz ayından itibaren yükselmeye başladığı görülmek tedir. Temmuz ayında gramı 3.550 lira olan külçe altın, aralık ayında, 3.947 liraya yükselmiştir. Bu gelişme, mevduat faiz oranlarının düşürülmesi ve fiyat bekleyişlerinin değişmesi sonucu, altın piyasasına yönelen taleple açıklanabilir.
1982 yılında, aralık ayı itibari ile 21.402 liradan işlem gören Cum huriyet altını, yüzde 23,5 artarak, 1983 aralık ayı sonunda 26.427 lira dan işlem görmüştür. Aynı gelişme, külçe ve Reşat altını fiyatlarında da görülmektedir. Nitekim 1982 yılında, adedi 20.854 lira olan Reşat altım, 1983 yılında yüzde 27 artışla, 26.486 liraya çıkarken, gramı 3.103 lira olan külçe altın, 1983 yılında yüzde 27,2 artarak, 3.947 liradan işlem görmüştür.
1982 yılında, bir önceki yıla göre, külçe altın yüzde 77,7, Cumhuriyet altını yüzde 85,1 ve Reşat altını yüzde 75,3 oranında artmıştı.
Yıllık ortalam alar itibariyle ise, 1982 yılında yüzde 26 artan Cumhuri yet altım, 1983 yılında yüzde 80 artarak 25.607 liraya ulaşırken, Reşat altım yüzde 72,2 lik bir artışla 25.051 liraya, külçe altm ise 2.123 liradan, yüzde 69 artışla, 3.595 liraya ulaşm ıştır (Tablo 42).
Altm fiyatları, aylık ortalam alar olarak karşılaştırıldığında, R eşat altını yüzde 2,2 ile en yüksek aylık ortalam a artışı gösterirken, külçe altm yüzde 2,1, Cumhuriyet altını yüzde 1,9 aylık ortalam a artış hızı gösterm iştir (Tablo 44).
F. ÜCRETLER
1983 yılında, gelir vergisi oram yüzde 36 ya indirilmiş ve mali denge vergisi de yürürlükten kaldırılmıştır. Aynı yıl, günlük asgari ücret 540 liraya yükseltilmiştir. Yüksek Hakem Kurulu, 1983 yılı için, yüzde 20+1.500 avans miktarım prensip olarak kabul etmiş ve 1 Kasım 1983 ten itibaren, toplu iş sözleşmesi uygulanan iş yerlerinde, 3.000 liralık ek avansı uygun görmüştür.
Sosyal Sigortalar Kurumu’ndan alm an bilgilere göre, 1981 yılında 543,84 lira, 1982 yılında 691,03 lira olan, prime esas ortalam a günlük sigortalı ücretin, 1983 yılında yüzde 31,2 artışla 907 lira olacağı tahm in edilmektedir.
Brüt ücretlerden, üç çocuklu aile esasına göre, vergiler ve sigorta primi düşülerek hesaplanan günlük n et ücretler, 1981 de 343,35 lira, 1982 de 429,86 lira ve 1983 te yüzde 32 artışla 567,59 lira olmuştur. Ancak, 1983
yılı brüt ve net ücretleri, 1975 yılının temel yıl alındığı, İstanbul geçinme endeksi ile deflate edildiğinde, sırasıyla 50,66 ve 31,70 liraya düşmektedir. Bir önceki yıl ile kıyaslandığında, reel b rü t ücretlerde yüzde 1,9, reel net ücretlerde yüzde 2,5 artış izlenmektedir (Tablo 13).
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M İDARÎ İŞLER
I. YÖNETİM KOMİTESİ
Banka, 1983 yılında Başkan (Guvernör) Osman ŞIKLAR’m başkanlığı altında, Başkan (Guvernör) Yardımcıları Yavuz CANEVİ, İbrahim KURT ve Ruhi HASESKİ’den oluşan Yönetim Komitesi tarafından yönetilmiştir.
II. BANKA MECLİSİ
28 Nisan 1983 tarihinde yapılan Hissedarlar Olağan Genel Kurul Top lantısında, Banka Meclisi’ndeki görev süreleri, 30 Nisan 1983 tarihinde sona eren, Banka Meclisi üyelerinden Halit ÜNAL ile Muhittin YURDUKORU, 1 Mayıs 1983 tarihinden itibaren 3 yıl için tekrar Banka Meclisi üyeliklerine seçilmişlerdir.
III. DENETLEME KURULU
28 Nisan 1983 tarihinde yapılmış olan Hissedarlar Olağan Genel Kurul Toplantısında, Denetleme Kurulu’ndaki görev süreleri 30 Nisan 1983 tari hinde sona eren, Denetleme Kurulu üyelerinden Sabri CERİT (B-C) sınıfı Hissedarları ve Cahit AYDOĞAN (D) sınıfı Hissedarları tarafından 1 Mayıs 1983 tarihinden itibaren 2 yıl için tekrar Denetleme Kurulu üyeliklerine seçilmişlerdir.
Denetleme Kurulu Üyelerinden Sabri KESKİN’in 15 Mayıs 1983 tarihinde Denetleme Kurulu Üyeliğinden istifa ederek ayrılmasıyla açılan (B-C) sınıfı üyeliğine, Kurulun 31 Mayıs 1983 tarihli toplantısında, Denet leme Kurulu eski üyelerinden Necati GÜVEN, Türk Ticaret Kanunu’nun 351 inci maddesi gereğince ilk Hissedarlar Genel Kurul Toplantısına kadar görev yapmak üzere seçilmiştir.
IV. ESAS MUKAVELE DEĞİŞİKLİĞİ
6 Ekim 1983 tarih ve 18183 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 92 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 1211 sayılı Merkez Bankası Kanunu’nun 4,22,39,40,43,47,52,68 inci maddelerinin değiş tirilmesi ve geçici bir madde eklenmesi dolayısiyle, sözkonusu Kanun’un ve Türk Ticaret Kanunu’nun konuya ilişkin amir hükümleri uyarınca 15 Aralık 1983 tarihinde yapılan Hissedarlar Olağanüstü Genel Kurul Top lantısında “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Esas Mukavelesi”nin de ilgili maddelerinin sözkonusu Kanun Hükmünde Kararname paralelinde değiştirilmesi kararlaştırılm ıştır.
V. KADRO DURUMU VE PERSONEL POLİTİKASI
Ülke ekonomisindeki olumlu gelişmelere paralel olarak, 29 Aralık 1983 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe konulmuş bulunan Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki 28 sayılı Karar ve bu Karara ilişkin 84/1 sayılı Tebliğ ile Banka’nm işlemlerinin niteliğinde önemli yapısal değişik likler meydana gelmiştir.
Bir taraftan çağdaş bir yaklaşım içinde görev yapılmasına özen göste rilirken diğer taraftan, genişleyen Banka teşkilatına rağmen, her sahada ve bilhassa memur sayısında tasarruf ilkesine uyularak çok memur yerine, nitelikli ve lisan bilir m em ur çalıştırılması, hizmetin zorunlu kıldığı atam a lar dışında, iş durumu uygun servislerdeki personelden yararlanılması ilkelerine 1983 yılında da uyulmuş, kadro ve personel artışının sınırlı tu tul masına gayret sarf edilmiştir.
Bu faaliyet dönemi içinde, istifa, nakil, ölüm ve emeklilik gibi neden lerle 193 personel bankadan ayrılmış ve açık kadrolarda çalıştırılmak üzere yapılan sınavlarla, 575 adedi memur, 45 adedi sayım memuru ve 187 adedi yardımcı hizmetler sınıfı mensubu olmak üzere toplam 807 yeni personel alınmıştır. Böylece, yıl sonu itibariyle fiili personel mevcudu, 1982 yılma göre 614 kişi artarak, 7.000 e ulaşm ıştır. Bunun dışında Banknot Matbaası Şubemizde ayrıca 275 kişi işçi statüsünde çalışmaktadır.
Fiili personel sayısının, yüzde 79,9 u genel idare hizmetleri sınıfı, yüzde 16,3 ü yardımcı hizm etler sınıfı ve yüzde 3,8 i destek hizmetleri personeli (teknik, sağlık, avukatlık hizmetleri grubu ile sözleşmeli eleman lar) teşkil etmektedir.
5591 kişi olan Genel İdare Hizmetleri Sınıfı’nm yüzde 63,5 ini memur lar, yüzde 12,3 ünü şef yardım cısı ve başveznedar yardımcıları, yüzde
10,3 ünü şefler, yüzde 6,6 sini kısım amiri ve kontrolör yardımcıları, yüzde 1,4 ünü başveznedar ve kontrolörler, yüzde 2,5 ini m üdür yardımcıları, yüzde 1 ini müfettiş, ekonom ist, ekonomist yardımcısı ve araştırm acılar gibi elemanlar, yüzde 1,3 ü nü M üdürler ve geriye kalan yüzde 1,1 ini ise üst kademe yöneticileri oluşturm aktadır.
1982 yılı sonu itibariyle 7.273 olan personel kadro sayısı, 1983 yılı içinde açılan İzmit ve İzmir Kambiyo Şubeleri, Federal Almanya’da faali yete geçirilen bürolar ile, 1984 yılı içinde faaliyete geçirilmesi planlanan Rotterdam Temsilciliği, yeni kurulan Tasarruf M evduatı Sigorta Fonu Müdürlüğü için ihdas olunan toplam 864 kadro ilavesiyle, 1983 yılı sonunda 8.137 ye ulaşmış ve personel kadrolarının faaliyet dönemi sonu itibariyle doluluk oranı yüzde 86 dolayında kalmıştır.
Banknot M atbaası Şubesi’nde çalışan işçiler adına, Banka ile Türkiye G azeteciler Sendikası arasında imzalanan ve süresi 28 Şubat 1983 tarihinde sona eren toplu iş sözleşmesi, A nkara Bölge Çalışma Müdürlüğü’nün baş
vurusu üzerine, 2364 sayılı Kanun uyarınca, Yüksek Hakem Kurulu’nun kararı ile bazı maddelerinde değişiklikler yapılarak 1 M art 1983 tarihinden geçerli ve iki yıl süreli olmak üzere yeniden yürürlüğe konulmuştur.
VI, HABERLEŞME HİZMETLERİ
İş akımının çabuklaştırılması, daha ekonomik ve süratli haberleşme imkânı sağlanması amacıyla, İdare Merkezi ile İstanbul ve İzmir Şubeleri telefon santralları arasında özel hatlar kiralanarak hizmete konulmuş olup, özellikle İdare Merkezi ve büyük şubelerimizde yoğun şekilde sürdürülen yurtdışı teleks bağlantılarında, çağdaş teknolojinin ürünü olarak ihtiyaç hissedilen, hafızalı teleks makinalarmın temini için teşebbüse geçilmiştir,
VII. EĞİTİM HİZMETLERİ
Banka’nın her kademesinde çalışan personelin eğitim ihtiyacına cevap verebilecek şekilde, Banka içi eğitim sisteminin geliştirilmesi amacıyla baş latılan çalışmalara, 1983 yılında da devam edilmiştir.
Banka içi eğitim faaliyetleri çerçevesinde yabancı dil eğitimi, A nkara’da hizmete giren Eğitim Merkezinde başlatılmıştır. 18 Nisan - 24 Haziran tarih leri arasında düzenlenen İngilizce kursuna 19 Banka personeli katılmıştır. Deneme niteliğindeki bu kursun, başarıya ulaşması üzerine, Ekim aymda sürekli yabancı dil eğitimine geçilmiştir. İngiliz, Fransız ve Alman dillerinde düzenlenen normal kurslara, 137 Banka personeli devam etmektedir. Ayrıca, şubelerden birer personelin katılm asıyla oluşturulan bir diğer kursta da 23 personel, yoğun İngilizce eğitimi görmektedir.
Personelin mesleki bilgi ve becerilerini geliştirmek üzere 40 kişi elektronik bilgi işlem kurslarına, 32 kişi Banka ve Sigorta Hukuku Araştırma Enstitüsü tarafından düzenlenen bankacılık kursuna, 19 kişi Türkiye Bankalar Birliği bünyesinde düzenlenen İngilizce Banka Muhaberatı ve mesleki kurslara ve 10 kişi de lisansüstü eğitim çalışmalarına katıl mışlardır.
1983 yılı içinde 192 kişi Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı kültür dem eklerince düzenlenen yabancı dil kurslarına katılmıştır. Ancak, banka mız bünyesinde sürekli yabancı dil eğitiminin başlatılması üzerine, özel amaçlı kurslara devam edenler dışında, A nkara’da bulunan personel, Banka’ca düzenlenen kurslarda toplanmışlardır.
15 kişinin, y u rt dışındaki mesleki eğitim ve öğrenim programlarına, kısa süreli kurs ve seminerlere katılm aları sağlanmıştır.
Bu faaliyetlerden başka, çeşitli banka ve kamu kuruluşlarının yabancı paraları tanıma, döviz alım ve satım, akreditif işlemleri gibi konularda staj talepleri, Banka’ca karşılanmaktadır.
VIII. DİĞER FAALİYETLER
U ygulanm akta olan ekonomik politikaya paralel olarak, günlük kur ayarlam alarının yapılabilmesi, artış gösteren dış kredi çalışmalarının sağ lıklı bir şekilde yürütülebilmesi, kam u sektörüne ait kambiyo işlemlerinin, emisyon ve efektif hareketlerinin izlenebilmesi ve bu hizmetlerin kısa sürede ve etkin bir biçimde yapılabilmesi için;
a. İzmir şubesinin yeniden organize edilmesi suretiyle, İzmir’de “İzmir Kambiyo Şubesi” adı altında yeni bir şube açılarak, 22 Ağustos 1983 tarihinde, yeni inşa olunan hizmet binasında faaliyete geçirilmiştir,
b. Ülkemizin başta gelen sanayi merkezlerinden biri olan İzm it’te bölge ihtiyacını karşılam ak amacıyla açılması kararlaştırılan Şube, 3 H aziran 1983 tarihinde faaliyete geçirilmiştir.
c. Bankalararası işlemlerde kolaylık sağlanması için çeşitli şubeleri miz denetiminde faaliyetlerine devam etm ekte olan takas odalarına ilave olarak, Antalya, Erzurum ve İskenderun’da da birer takas odası açılmasıyla ilgili çalışmalar sürdürülmektedir.
d. Bankalar hakkında 70 sayılı Kanun Hükmünde K ararnam e’nin 64 üncü maddesi uyarınca bankalardaki tasarru f mevduatını sigorta etmek amacıyla oluşturulan Tasarruf M evduatı Sigorta Fonu’nun ayrı bir tüzel kişiliğe haiz olarak görev yapması için “Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Müdürlüğü” adı altında yeni bir müdürlük kurulm uştur.
e. Bakanlar Kurulunun 16 Aralık 1983 tarih, 84/7507 sayılı Kararının 3 üncü maddesi gereğince, Banka’ca uygun görülecek haller ve bankaların daha yüksek oranda m evduat faizi verilmesi hususundaki taleplerini ince lemek ve değerlendirmek üzere, “Bankalar Mali Tahlil Kurulu Başkanlığı” adı altında yeni bir birim oluşturulm uştur.
f. Bankamızca uygulanm akta bulunan “Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesabı” uygulamasının etkin bir biçimde tanıtılması ve Federal Alman ya’da çalışan işçilerimiz arasında yaygınlaştırılması amacıyla Frankfurt temsilciliğimize bağlı olarak görev yapm ak üzere açılması kararlaştırılan bürolardan Düsseldorf Bürosu 14 Şubat 1983, S tuttg art Bürosu 12 Nisan 1983, Hamburg Bürosu 23 Haziran 1983, Münih Bürosu 23 Eylül 1983 ve Hannover Bürosu 15 Aralık 1983 tarihlerinde açılarak faaliyetlerine başlamışlardır.
Kredi M ektuplu Döviz Tevdiat Hesabı uygulamasını Hollanda’da çalışan işçilerimiz arasında da yaygınlaştırm ak ve işçi tasarruflarının ülke mize daha büyük boyutlarda getirilmesini sağlamak amacıyla Hollanda’daki muhabirlerimizden Algemene Bank Netherland N.V. ile Bankamız arasında yapılan anlaşm anın uygulamaya konulabilmesi için Hollanda’nın Rotterdam kentinde açılması kararlaştırılan Temsilcilik ile ilgili çalışm alar devam etmektedir.
B E g İ N C İ B Ö L Ü M MERKEZ BANKASI BİLANÇOSU
I. BİLANÇO AÇIKLAMASI . . . .
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’mn 1983 yılı faaliyetlerinin göstergesi olan bilançosunun ana özelliklerini gösteren tablolar aşağıda sunulm aktadır : AKTİF HESAPLAR Altın Mevcudu Döviz Borçluları Ufaklık Para Dahildeki Muhabirler Krediler Tahviller Cüzdanı İtfaya Tabi Hesaplar Gayrimenkuller Demirbaşlar Muhtelif 1 9 8 2 28.584, 199.608 163 136, 910.513. 59. 699.675. 1.447. 946. 860.758. 029.003,92 195.860,68 790.906,42 666.470,09 266.669,15 804.100 — 509.225,94 177.214,28 654.230,37 487.119,62 Toplam TL. 2.701.893.580.800,47 PASİF HESAPLAR 1 9 8 3 43.285 350.961 109 283 1.234.079 59 874.886 4.695 3.125 1.390.737 .711.061,80 152.142,85 472.812,59 280.273,34 199.243,07 804.100,— .971.494,94 723.654,72 796.672,05 956.806,68 3.902.225.068.262,04 Tedavüldeki Banknotlar Döviz Alacaklıları Mevduat Altm Alacaklıları Muhtelif Sermaye İhtiyat Akçesi Provizyonlar K â r 542.723.826. 8.859.195. 866.445.442, 43.247. 1.268.247.504. 25.000. 6.671.172, 2.632.635. 6.245.556. 535,— 996,44 414,36 300,— 022,60 000,— 924,93 353,63 253,51 730.511.335 45.912.228 992.990.876 123.973 2.111.413.484 25.000 12.128.484 3.168.262 5.951.423 560 — 245,49 205,97 614,— 614,06 ,000, — .403,75 .577,71 .041,06 Toplam TL. 2.701.893.580.800,47 3.902.225.068.262,04 75