7. UYGULAMA VE UYGULAMA SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 79
7.1.2. Alt kriterlerin belirlenme süreci
Anket çalışmasının ikinci bölümünde ise X işletmesinde tedarikçi seçimi ve değerlendirmesinde kullanılacak olan ana kriterleri etkileyen ve bu kriterler altında toplanacak alt kriterlerin belirlenmesi için anket çalışması yapılmıştır. Ana kriterler için yapılan anket çalışmasında olduğu gibi TKYM, ÜPM ve MİM uzmanlarına anket uygulanmış ve fikirleri doğrultusunda kriterlerin değerlendirilmesi yapılmıştır.
35 kişinin 6 ana kritere ait toplam 32 alt kritere verdiği yanıtlar Likert skalasıyla hazırlanarak SPSS 15 programıyla değerlendirilmiş ve EK-5’te verilmiştir.
Alt Kriterlerin Frekans Dağılımı :
Hizmet, kalite, maliyet, esneklik, teknoloji ve güvenilirlik ana kriterlere ait alt kriterlerin frekans dağılımları EK-6‘da verilmiştir.
Alt Kriterlerin Merkezi Eğilim Ölçüleri ve Ortalamadan Sapma Ölçüleri :
Merkezi eğilim ölçülerinin değerlendirilmesi sonucunda tedarikçi seçim ve değerlendirilmesinde kullanılan her bir ana kritere ait alt kriterler belirlenmiştir. Merkezi eğilim ölçüleri ortalaması 4’ün üzerinde olan yani önemli ve çok önemli sayılan alt kriterler tedarikçi seçimi ve değerlendirme problemi ana kriterlerinin alt kriterleri olmuştur.
Ana kriterlerde kullanılacak alt kriterleri belirlemek için merkezi eğilim ölçüleri (aritmetik ortalama, medyan ve mod) hesaplanarak Çizelge 7.10 ile Çizelge 7.15 arasında gösterilmiştir. En kapsamlı bilgi veren aritmetik ortalama kullanılarak, 4 (önemli) ve 5 (çok önemli) aralığına giren hizmet alt kriterleri; nakliye performansı, satış sonrası teknik servis, zamanında teslimat performansı, kalite alt kriterleri; hatalı ürün oranı, siparişlerin şirket süreçlerine uyumluluğu, toplam kalite uygulamaları, maliyet alt kriterleri; finansal uygunluk, fiyat, maliyet analizinin etkin kullanımı, yalın düşünceye uygun verimlilik uygulamalarının yapılması, esneklik alt kriterleri;
ürün çeşitliliğindeki değişimlere cevap verebilme, ürün miktarındaki değişimlere
cevap verebilme, malzeme tasarımındaki değişimlere cevap verebilme, termin tarihi değişikliklerine cevap verebilme, teknoloji alt kriterleri; firmanın ARGE kabiliyeti, firmanın sahip olduğu bilgi teknolojileri kaynak seviyesi, firmanın know-how seviyesi, firmanın teknik problem çözme yeterliliği, güvenilirlik alt kriterleri;
garantili ürünler sağlayabilme, geçmiş dönem performansı, işletmenin örgütsel durumu, tazminat olarak belirlenmiştir.
Aynı çizelgelerde X İşletmesi tedarikçi seçimi ve değerlendirilmesinde kullanılan ana kriterlere ait alt kriterlerin varyansları ve standart sapma değerleri incelenerek verilmiş olup, çıkan sonuçlara göre değişkenlerin varyansları küçük olduğundan istenilen sonuca yakın olduğu tespit edilmiştir.
Çizelge 7.10. Hizmet ana kriterinin alt kriter istatistikleri
Çizelge 7.11. Kalite ana kriterinin alt kriter istatistikleri
Çizelge 7.12. Maliyet ana kriterinin alt kriter istatistikleri
Çizelge 7.13. Esneklik ana kriterinin alt kriter istatistikleri
Çizelge 7.14. Güvenilirlik ana kriterinin alt kriter istatistikleri
Çizelge 7.15. Teknoloji ana kriterinin alt kriter istatistikleri
Alt Kriterlerin Normallik Ölçüleri :
Ana kriterlere ait alt kriterlerin belirlenmesi için kullanılan verilerin normal dağılıma uygunluğu Normallik Testi ile analiz edilmiştir. Çizelge 7.16 ile Çizelge 7.21 arasında ana kriterlere ait alt kriterlerin normallik test değerleri verilmiş olup, gözlem sayısı 29’dan fazla olduğundan Kolmogorov-Smirnov testinin değerleri incelenmiştir. Verilerin (Sig.) yani anlamlılık düzeyinin %5’ten küçük olması dağılımın normal dağılımdan gelmediğini göstermektedir, yani Ho hipotezi reddedilmiştir.
Ho: Verilerin dağılımı normaldir.
H1: Verilerin dağılımı normal değildir.
Çizelge 7.16. Hizmet ana kriterine ait alt kriterlerin normallik testi
Kolmogorov-Smirnov(a) Shapiro-Wilk
Statistic df Sig. Statistic df Sig.
altkriter1 ,385 35 ,000 ,704 35 ,000
altkriter2 ,395 35 ,000 ,682 35 ,000
altkriter3 ,391 35 ,000 ,725 35 ,000
altkriter4 ,345 35 ,000 ,637 35 ,000
altkriter5 ,377 35 ,000 ,755 35 ,000
Çizelge 7.17. Kalite ana kriterine ait alt kriterlerin normallik testi
Kolmogorov-Smirnov(a) Shapiro-Wilk
Statistic df Sig. Statistic df Sig.
altkriter1 ,448 35 ,000 ,567 35 ,000
altkriter2 ,295 35 ,000 ,793 35 ,000
altkriter3 ,402 35 ,000 ,685 35 ,000
altkriter4 ,381 35 ,000 ,751 35 ,000
altkriter5 ,361 35 ,000 ,733 35 ,000
Çizelge 7.18. Maliyet ana kriterine ait alt kriterlerin normallik testi
Kolmogorov-Smirnov(a) Shapiro-Wilk
Statistic df Sig. Statistic df Sig.
altkriter1 ,374 35 ,000 ,722 35 ,000
altkriter2 ,390 35 ,000 ,623 35 ,000
altkriter3 ,333 35 ,000 ,807 35 ,000
altkriter4 ,323 35 ,000 ,744 35 ,000
altkriter5 ,346 35 ,000 ,765 35 ,000
altkriter6 ,411 35 ,000 ,621 35 ,000
altkriter7 ,338 35 ,000 ,756 35 ,000
Çizelge 7.19. Esneklik ana kriterine ait alt kriterlerin normallik testi
Kolmogorov-Smirnov(a) Shapiro-Wilk
Statistic df Sig. Statistic df Sig.
altkriter1 ,258 35 ,000 ,786 35 ,000
altkriter2 ,349 35 ,000 ,739 35 ,000
altkriter3 ,366 35 ,000 ,702 35 ,000
altkriter4 ,306 35 ,000 ,765 35 ,000
altkriter5 ,348 35 ,000 ,736 35 ,000
Çizelge 7.20. Güvenilirlik ana kriterine ait alt kriterlerin normallik testi
Kolmogorov-Smirnov(a) Shapiro-Wilk
Statistic df Sig. Statistic df Sig.
altkriter1 ,258 35 ,000 ,786 35 ,000
altkriter2 ,349 35 ,000 ,739 35 ,000
altkriter3 ,366 35 ,000 ,702 35 ,000
altkriter4 ,306 35 ,000 ,765 35 ,000
altkriter5 ,348 35 ,000 ,736 35 ,000
Çizelge 7.21. Teknoloji ana kriterine ait alt kriterlerin normallik testi
Kolmogorov-Smirnov(a) Shapiro-Wilk
Statistic df Sig. Statistic df Sig.
altkriter1 ,371 35 ,000 ,714 35 ,000
altkriter2 ,310 35 ,000 ,776 35 ,000
altkriter3 ,315 35 ,000 ,779 35 ,000
altkriter4 ,281 35 ,000 ,798 35 ,000
altkriter5 ,334 35 ,000 ,741 35 ,000
Veriler normal dağılıma uygun olmadığından analizler, parametrik olmayan yöntemler kullanılarak gerçekleştirilmiştir.
Alt Kriterlerin Korelasyon Analizi :
Herbir ana kritere ait alt kriterlerin arasındaki doğrusal ilişkileri test etmek ve varsa bu ilişkilerin derecesini ölçmek için parametrik olmayan Spearman’ın Sıra korelasyon analizi yapılarak alt kriterlerin tüm 2’li korelasyonları incelenmiştir ve EK-7’de verilmiştir. Elde edilen bu sonuçlara göre her bir ana kritere ait alt kriterler arasında pozitif veya negatif kuvvetli bir ilişki bulunmamaktadır. Korelasyon katsayısı pozitif orta ilişki olan ana kriterlere ait alt kriterler bu bağlamda incelenmiş olup birbiri ile ilişkili değişkenlerin bulunmadığı ve alt kriterlerin birleştirilmesi durumunun söz konusu olmadığı tespit edilmiştir. Ana kriterlerin korelasyon analizinde örnekler verildiğinden bu bölümde detayı verilmemiştir.
Alt Kriterlerin Güvenilirlik Analizi :
Ana kriterlere ait alt kriterlere verilen anket değerlerinin birbirleri ile olan tutarlılığını ve kullanılan ölçeğin ilgilenilen sorunu ne derece yansıttığını görebilmek amacıyla güvenilirlik analizi yapılmıştır. Bölüm 7.3.2’deki ana kriterlerin güvenilirlik analizinde verilen güvenilirlik aralıkları kullanılmıştır.
Çizelge 7.22 ve Çizelge 7.27 arasında ana kriterlerin alt kriterlerininn belirlenmesi ile ilgili çalışmanın tutarlı ve güvenilir olduğunu ispatlayacak Cronbach’s Alpha değerleri gösterilmiştir. Bu değer aralık tablosuna göre 0.70 ile 0.90 aralığına girdiğinden herbir ana kritere ait alt kriterleri belirleyecek anket çalışması oldukça güvenilir çıkmıştır.
Çizelge 7.22. Hizmet alt kriterlerinin güvenilirlik istatistiği ve değerleri
Reliability Statistics Cronbach's
Alpha N of Items
,729 5
Scale Mean if Item Deleted
Scale Variance if Item Deleted
Corrected Item-Total Correlation
Cronbach's Alpha if Item
Deleted
altkriter1 16,2286 2,476 ,532 ,666
altkriter2 16,0571 2,585 ,474 ,688
altkriter3 16,6571 2,232 ,616 ,629
altkriter4 15,8286 2,558 ,511 ,675
altkriter5 16,6000 2,600 ,340 ,746
Çizelge 7.23. Kalite alt kriterlerinin güvenilirlik istatistiği ve değerleri
Çizelge 7.24. Maliyet alt kriterlerinin güvenilirlik istatistiği ve değerleri
Reliability Statistics
Çizelge 7.25. Esneklik alt kriterlerinin güvenilirlik istatistiği ve değerleri
Çizelge 7.26. Güvenilirlik alt kriterlerinin güvenilirlik istatistiği ve değerleri
Reliability Statistics
Çizelge 7.27. Teknoloji alt kriterlerinin güvenilirlik istatistiği ve değerleri
Reliability Statistics Cronbach's
Alpha N of Items
,728 5
Scale Mean if Item Deleted
Scale Variance if Item Deleted
Corrected Item-Total Correlation
Cronbach's Alpha if Item
Deleted
altkriter1 15,7429 3,373 ,431 ,703
altkriter2 16,6000 2,600 ,744 ,571
altkriter3 15,6857 2,928 ,552 ,656
altkriter4 15,6857 3,104 ,401 ,720
altkriter5 15,4857 3,434 ,345 ,733
Ana ve alt kriterlerin belirlenme sürecinde yürütülen anket çalışmaları ve istatistiksel analizleri ile esneklik, güvenilirlik, hizmet, kalite, maliyet ve teknoloji ana kriterleri ve bu ana kriterlere bağlı toplam 22 adet alt kriter belirlenmiş ve Çizelge 7.28’de X İşletmesi tedarikçi seçim ve değerlendirme probleminde yer alacak ana ve alt kriterler verilmiştir.
Çizelge 7.28. Tedarikçi Seçimi Probleminde Ana ve Alt Kriterler
X İşletmesi’ne ait tedarikçi değerlendirme probleminde belirlenen bu 6 ana kriter hiyerarşik yapının temelini oluşturacaktır, her bir ana kriterin önem dereceleri aşağıda açıklanmıştır :
Esneklik Kriteri : Tedarikçinin işletme isteklerine kolay uyum sağlayabilmesini ifade etmektedir. Esneklik tedarikçiler tarafından yerine getirilirse, işletmenin beklentilerini karşılamak, hatta beklentilerden daha fazlasını sağlamak fırsatını elde edebilirler. Bu kriter tedarikçinin işletmenin istediği kadar ürün çeşitliğindeki, ürün miktarındaki, tasarımdaki ve termin tarihi değişikliklerine cevap verebilmesini kapsamaktadır.
Güvenilirlik Kriteri : Bu kriter altında garantiler, firmanın geçmiş dönem performansı, firmanın örgütsel durumu ve tazminat alt kriterleri incelenmektedir.
Geçmiş tecrübelerden yararlanarak tedarikçilerin belirtilen konularda ne kadar güvenilir olduklarına göre değerlendirilmektedir.
Hizmet Kriteri : Tedarikçilerin teslim ettiği ürünlerin ve işletmeye sunduğu hizmetin kalitesini ifade etmektedir. Tedarikçinin verdiği iyi hizmet tedarikçi performansının işletme tarafından yüksek olarak değerlendirilmesinde önemli bir kriterdir.
İşletmenin hizmet kriteri, tedarikçinin nakliye performansını, satış sonrası teknik servis performansını ve tedarik performansını kapsamaktadır.
Kalite Kriteri : Tedarik edilecek ürünün kalite veya performansındaki eksiklik, işletme için üretim ve sipariş kesintilerine neden olabilir, ürünün tamiri veya değiştirilmesi ise zaman ve maliyet yükü getirerek müşteri kayıplarına yol açabilir.
Fiyat uygunluğu nedeniyle tercih edilen bir tedarikçi, kalite ve performans eksikliği nedeniyle seçim tercihi sebebi olan fiyat avantajını yitirebilir. Tedarikçinin üretim yeteneği aynı zamanda bitmiş ürünün kalitesini de belirlemektedir. Tedarikçinin işbirliği için uyguladığı toplam kalite uygulamaları, hatalı ürün oranları ve sipariş sürecine uyumluluğu gibi alt faktörler kalite kriteri altında değerlendirilmektedir.
Maliyet Kriteri : İşletmeler karlılıklarını artırmak için ürünlerinde kullandıkları malzemeleri mümkün olduğunca minimum fiyatla elde etmek istemektedir.
İşletmeler ürünlerin üretimi ile ilgili maliyetlerini minimize edebilecek düşük maliyetli tedarik kaynağı bulmak zorundadır. Dolayısıyla fiyat satın alma kararının verilmesinde önemli bir belirleyicidir. İşletmenin maliyet kriteri, tedarikçinin diğer
tedarikçilere göre daha uygun fiyat vermesi, firmanın finansal uygunluğu, firmanın maliyet analizinin etkinliği ve verimlilik uygulamalarından oluşmaktadır.
Teknoloji Kriteri: İşletme açısından, tedarikçilerin teknik yeterliliği tedarikçi seçiminde ve değerlendirilmesinde önemli bir karar kriteridir. Bu ana kriter, tedarikçi firmanın araştırma geliştirme kabiliyetini, teknik know-how seviyesini, bilgi teknolojileri kaynaklarını ve teknik problem çözme yeterliliğini kapsamaktadır.
7.2. Elektronik Sanayi Sektöründe Faaliyet Gösteren X İşletmesi’nde Tedarikçi