AHP (Analitik Hiyerarşi Prosesi) yöntemine dayalı tedarikçi seçimi 104

Adım 1 : Karar Verme Probleminin Tanımlanması

AHP yönteminin bu aşamasında karar probleminin amaç, ana kriter ve alt kriterlerini içeren AHP modeli hiyerarşik bir yaklaşımla oluşturulmuştur. Oluşturulan bu hiyararşik yapı, problemin iskeletini net olarak gösterebilmesi açısından yeterince açık olmalıdır. Bu çalışmada kurulan hiyerarşik yapı Şekil 7.4’de verilmiştir.

Problemin amacı ana ve alt kriterlere göre mevcut tedarikçi firmalar arasından en uygun tedarikçinin seçilmesidir.

Adım 2 : Faktörler Arası Karşılaştırma Matrisinin Oluşturulması

Şimdiye kadar anlatılan kısımlar sonunda yapısı oluşturulan AHP hiyerarşisinden sonraki aşama, ana ve alt kriterler için ikili karşılaştırma matrislerinin oluşturulmasıdır. İkili karşılaştırmaların belirlenmesinde Thomas L. Saaty tarafından önerilen 9 ölçekli önem skalası kullanılmıştır. Bu skalanın kullanımı Bölüm 6.2.1’de anlatılmıştır. TKYM, ÜPM ve MİM bölümü sorumluları ile ortak değerlendirmeler yapılarak grup karar matrisleri elde edilmiştir. Tüm ana kriter ve alt kriterlerde de bu yol izlenmiş ve sonuçta aşağıdaki karar matrisleri oluşturulmuştur.

Öncelikle ana kriterler için gerçekleştirilen değerlendirmeler sonucunda Çizelge 7.29’da verilen ikili karşılaştırma matrisi elde edilmiştir. Bu matris incelendiğinde;

tedarikçi firma seçiminde hizmet ve kalite ana kriterinin diğer ana kriterlere oranla firma açısından daha fazla önem arz ettiği görülmektedir.

Çizelge 7.29. Ana kriterler arası karşılaştırma matrisi

Ana kriterler için grup karşılaştırma matrisinin oluşturulmasından sonra, her bir ana kriterin alt kriterlerinin karşılaştırma matrislerinin oluşturulması gerekmektedir. Yine aynı yolla; ikili karşılaştırma matrisleri ve TKYM, ÜPM ve MİM bölümü sorumluları ile ortak değerlendirmeler yapılarak grup karar matrisleri oluşturulmuştur. Ana kriterlerin alt kriterlerinin ikili karşılaştırma matrisleri Çizelge 7.30 ile Çizelge 7.35 arasında verilmiştir.

Çizelge 7.30. Esneklik ana kriterinin alt kriterlerinin ikili karşılaştırma matrisi

Çizelge 7.31. Güvenilirlik ana kriterinin alt kriterlerinin ikili karşılaştırma matrisi

Çizelge 7.32. Hizmet ana kriterinin alt kriterlerinin ikili karşılaştırma matrisi

Çizelge 7.33. Kalite ana kriterinin alt kriterlerinin ikili karşılaştırma matrisi

Çizelge 7.34. Maliyet ana kriterinin alt kriterlerinin ikili karşılaştırma matrisi

Çizelge 7.35. Teknoloji ana kriterinin alt kriterlerinin ikili karşılaştırma matrisi

Alt kriterler için grup karşılaştırma matrislerinin oluşturulmasından sonra, tüm alternatif tedarikçi firmaların her bir alt kriter açısından karşılaştırma matrisleri oluşturularak, her bir alt kriter açısından alternatiflerin durumunun ortaya konulması sağlanmıştır. Yine aynı yolla; ikili karşılaştırma matrisleri oluşturulmuş ve bu matrislerin de yine analitik ortalama grup karşılaştırma matrisleri belirlenerek Çizelge 7.36 ile Çizelge 7.41 arasında gösterilmiştir.

Çizelge 7.36. Esneklik ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların ikili ikarşılaştırma matrisleri

Çizelge 7.37. Güvenilirlik ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların iikili karşılaştırma matrisleri

Çizelge 7.38. Hizmet ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların ikili ikarşılaştırma matrisleri

Çizelge 7.39. Kalite ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların ikili ikarşılaştırma matrisleri

Çizelge 7.40. Maliyet ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların ikili ikarşılaştırma matrisleri

Çizelge 7.41. Teknoloji ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların ikili karşılaştırma matrisleri

Adım 3-4 : Faktörlerin Yüzde Önem Dağılımlarının ve Tutarlılıklarının Belirlenmesi

Bu adımda ikili karşılaştırma matrisleri oluşturulduktan sonra kriterler, alt kriterler ve aday tedarikçiler için önem ağırlıkları hesaplanmıştır.

Karar matrislerinin incelenme sürecinde ilk adım ana kriterlerin ikili karşılaştırma matrisinin çözülmesi yani normalize edilmesidir. Her bir ana kritere ilişkin önem ağırlıkları ve oluşturulan matrisin tutarlılık oranı belirlenmiştir. Çizelge 7.42’de bu ana kriterlerin ağırlıkları ve yapılan ikili karşılaştırmaların tutarlılık oranı verilmiştir.

Çizelge 7.42. Ana kriterlere ilişkin ağırlıklar ve tutarlılık oranı

Ana kriterlere ilişkin karşılaştırma matrisi değerlendirilmesi sonuçlarına göre nakliye performansı, satış sonrası teknik servis ve tedarikçi performansı alt kriterlerinin oluşturduğu hizmet ana kriteri oldukça önemli olarak belirlenmiştir. Bu ana kriterlerin ikili karşılaştırma matrislerinin tutarlılık oranı 0,066 olarak belirlenmiştir ve 0,1’in altında gerçekleşerek gereken tutarlılığı sağlamıştır.

İkili karşılaştırma matrislerinin değerlendirilmesinde sıradaki aşama, ana kriterlere ait alt kriterlerin ikili karşılaştırma matrislerinin oluşturulmasıdır. Ana kriterlerin alt kriterlerine ilişkin ağırlık ve tutarlık oranları Çizelge 7.43 ile Çizelge 7.48 arasında verilmiştir.

Çizelge 7.43. Esneklik alt kriterlerine ait ağırlıklar ve tutarlılık oranları

Çizelge 7.44. Güvenilirlik alt kriterlerine ait ağırlıklar ve tutarlılık oranları

Çizelge 7.45. Hizmet alt kriterlerine ait ağırlıklar ve tutarlılık oranları

Çizelge 7.46. Kalite alt kriterlerine ait ağırlıklar ve tutarlılık oranları

Çizelge 7.47. Maliyet alt kriterlerine ait ağırlıklar ve tutarlılık oranları

Çizelge 7.48. Teknoloji alt kriterlerine ait ağırlıklar ve tutarlılık oranları

İkili karşılaştırma matrislerinin değerlendirilmesinde en son adım ise; sırasıyla tüm alt kriterler açısından oluşturulan alternatif firmaların ikili karşılaştırma matrislerinin normalizasyonla çözülerek her bir alt kriter açısından alternatif firmaların ağırlıklarının hesaplanmasıdır. Bu ağırlıklar ve ilgili matrislere ilişkin tutarlılık oranları Çizelge 7.49 ile Çizelge 7.54 arasında gösterilmektedir.

Çizelge 7.49. Esneklik ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların iağırlıkları ve tutarlılık oranları

Çizelge 7.50. Güvenilirlik ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların iağırlıkları ve tutarlılık oranları

Çizelge 7.51. Hizmet ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların iağırlıkları ve tutarlılık oranları

Çizelge 7.52. Kalite ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların iağırlıkları ve tutarlılık oranları

Çizelge 7.53. Maliyet ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların iağırlıkları ve tutarlılık oranları

Çizelge 7.54. Teknoloji ana kriterinin alt kriterleri açısından alternatif firmaların iağırlıkları ve tutarlılık oranları

Adım 5 : Her Bir Faktör için, m Karar Noktasındaki Yüzde Önem Dağılımlarının Bulunması

Bu aşamada her bir ana kritere ait alt kriterler açısından alternatif firmaların ağırlıklarından oluşan matris ile yine aynı ana kritere ait alt kriterlerin kendi arasında yapılan ikili karşılaştırmanın sonucunda elde edilen ağırlık matrisinin çarpımı sonucu ilgili ana kriter için alternatif firmaların ağırlıkları hesaplanmış olur. Bu işlem tüm ana kriterlerin alt kriterlerinde de uygulanarak, tüm ana kriterler açısından alternatif firmalara ilişkin ağırlık matrisleri hesaplanmıştır.

Çizelge 7.55. Esneklik ana kriteri açısından alternatif firmaların ağırlıkları matrisi

Çizelge 7.56. Güvenilirlik ana kriteri açısından alternatif firmaların ağırlıkları matrisi

TEDARİKÇİ

Çizelge 7.57. Hizmet ana kriteri açısından alternatif firmaların ağırlıkları matrisi

TEDARİKÇİ

Çizelge 7.58. Kalite ana kriteri açısından alternatif firmaların ağırlıkları matrisi

TEDARİKÇİ

Çizelge 7.59. Maliyet ana kriteri açısından alternatif firmaların ağırlıkları matrisi

TEDARİKÇİ

/KRİTER Finansal uygunluk Fiyat

Maliyet

Çizelge 7.60. Teknoloji ana kriteri açısından alternatif firmaların ağırlıkları matrisi

TEDARİKÇİ

Çizelge 7.61. Ana Kriterler açısından alternatif firmaların ağırlıkları matrisi

TEDARİKÇİ ESNEKLİK GÜVENİLİRLİK HİZMET KALİTE MALİYET TEKNOLOJİ

A 0,28 0,20 0,22 0,17 0,23 0,17

B 0,21 0,32 0,25 0,39 0,30 0,30

C 0,25 0,26 0,38 0,28 0,25 0,39

D 0,25 0,22 0,16 0,16 0,21 0,15

Adım 6 : Karar Noktalarındaki Sonuç Dağılımının Bulunması

Kriterler açısından en uygun tedarikçinin belirlenebilmesi için ana kriterler açısından alternatiflerin ağırlıklarını gösteren matrisi oluşturmak ve bu matris ile tüm ana kriterlerin kendi aralarındaki ikili karşılaştırmalardan elde edilen ana kriterler arası ağırlık matrisinin çarpılmasıyla alternatif tedarikçilerin önceliklerini gösteren ağırlık matrisini elde etmek olacaktır.

Çizelge 7.62. Karar noktalarındaki sonuç dağılımı TEDARİKÇİ DAĞILIM

A 0,209

B 0,298

C 0,310

D 0,183

AHP yönteminin kriter ağırlıkları ve tutarsızlık oranlarının hesaplamak için Microsoft Excel 2007 hesaplamalarından yararlanılmıştır. Belirlenen dört tedarikçi için karar noktalarındaki sonuç dağılımları hesaplanmış ve A tedarikçisi için 0,209, B tedarikçisi için 0,298, C tedarikçisi için 0,310 ve D tedarikçisi için 0,183 olarak bulunmuştur. AHP sonucunda tedarikçi seçiminde birinci öncelikli firma C firması olmuştur, C firmasını B firması, A firması ve D firması izlemiştir. Elde edilen bu tedarikçi seçim kriter ağırlıkları kullanılarak TOPSIS ve ELECTRE yöntemleri uygulanacak olup, bu yöntemlerle tedarikçiler sıralanıp her bir yöntem için en iyi tedarikçinin değerlendirilmesinin sonuçları sunulacaktır.

7.2.2. TOPSIS yöntemine dayalı tedarikçi seçimi

Adım 1 : Karar Matrisinin (A) Oluşturulması

AHP’den elde edilen ağırlıklar ve her bir kriter için tedarikçi değerlendirmelerine göre Karar Matrisi Çizelge 7.63’te verilmiştir. Ürün çeşitliliğindeki, miktarındaki, tasarımındaki ve termin tarihindeki değişimlere cevap verebilme kriterleri için daha önceki hizmetlerdeki cevap verebilme yüzdeleri kullanılmıştır. Tazminat kriteri için, olası yaşanacak sorun esnasında her alım tutarı kapsamında sözleşmelerde sunulan tazminat oranları kullanılmıştır. Y malzemesinin tedarik performansı ve hata ürün oranı kriterleri için SAP sisteminden analiz edilmiş zamanında teslim ve hatalı ürün ortalama oranları kullanılmıştır. Toplam kalite uygulamaları kriteri için, işletmenin kalite standartlarına göre firmalarda uygulanan toplam kalite tekniklerinin sayısı (Poka Yoke, İstatiksel Proses Kontrol, vb.), finansal uygunluk kriterinin

değerlendirmesinde tedarikçilere ait aktif büyüklük değerleri, fiyat kriteri için her bir tedarikçinin Y malzemesine teklif ettiği birim sipariş maliyetleri, maliyet etkinlik kriteri için her bir firmaya ait maliyet etkinlik oranları, verimlilik uygulamaları kriterinin karar matrisindeki değeri için tedarikçilerde uygulanan Milli Prodüktivite Merkezi üretim yönetimi esaslı verimlilik arttırma tekniklerinin sayısı (Yalın üretim, toplam kalite yönetimi, vb.), AR-GE kabiliyeti kriterinde AR-GE faaliyetlerinde istihdam edilen personel sayısı, bilgi teknolojileri kaynakları tedarikçi seviyelerinde ise sahip olunan ISO 20000-1 standart süreç sayısı (Hizmet düzeyi yönetim süreci, sürüm yönetimi süreci, vb.) kullanılmıştır. Diğer değerlendirme kriterlerine ait tedarikçi değerleri ise; TKYM, ÜPM ve MİM bölümü sorumluları ile ortak değerlendirmeler yapılarak 1 ile 10 puan arasında puanlandırılarak belirlenmiştir.

Çizelge 7.63. Karar matrisi (A)

Adım 2 : Standart Karar Matrisinin (R) Oluşturulması

A matrisinin elemanlarından yararlanarak ve (6.8) formülü kullanılarak hesaplanan Standart Karar Matrisi aşağıda verilmiştir.

Çizelge 7.64. Standart karar matrisi (R)

Adım 3 : Ağırlıklı Standart Karar Matrisinin (V) Oluşturulması

AHP yönteminden elde edilen kriter ağırlık dereceleri ve standart karar matris kullanılarak Ağırlıklı Standart Karar Matrisi oluşturulmuş olup aşağıda verilmiştir.

Çizelge 7.65. Ağırlıklı standart karar matrisi (V)

Adım 4 : İdeal (A ) ve Negatif İdeal (^* A ) Çözümlerin Oluşturulması ^

V matrisindeki ağırlıklandırılmış değerlendirme faktörlerinin en büyükleri seçilerek İdeal Çözüm Seti, V matrisindeki ağırlıklandırılmış değerlendirme faktörlerinin en küçükleri seçilerek Negatif İdeal Çözüm Seti oluşturularak aşağıda gösterilmiştir.

Adım 5 : Ayırım Ölçülerinin Hesaplanması

Euclidian Uzaklık Yaklaşımından yararlanılarak bir karar noktasına ilişkin değerlendirme faktör değerinin ideal ve negatif ideal çözüm setinden sapmaları bulunur.

Adım 6 : İdeal Çözüme Göreli Yakınlığın Hesaplanması

İdeal ve negatif ideal ayırım ölçülerinden yararlanılırarak her bir karar noktasının ideal çözüme göreli yakınlığı hesaplanmıştır.

444

4439 , 1030 0 , 0 0823 , 0

0823 ,

* 0

4 

  C

Dört karar noktası için ideal çözüme göreli yakınlık değerleri bulunmuştur. Bu değerler büyüklük sırasına sokulduğunda karar noktalarının önem sırası C tedarikçisi için 0,5741, B tedarikçisi için 0,55429, A tedarikçisi için 0,4444 ve D tedarikçisi için 0,4439 şeklindedir. Yani işletme için en uygun tedarikçi C tedarikçisi olarak tespit edilmiştir.