Almanya’da katılımcı uygulama örneği: Nürnberg Belediyesi Kent Yenileme ve Koruma Daires

Almanya’da bir kentin veya bir yerleşmenin mekansal ve yapısal gelişimi planlama ve yapı yasaları ile denetlenmektedir. Ülkenin federatif yapısında yasamada merkez, yürütmede ise eyaletler güçlüdür. Alman idari sistemi: (1) Federal devlet, (2) Eyalet yönetimleri, (3) İller, (4) İlçeden bağımsız büyükşehirler, (5) İlçelere bağlı belediyeler olarak sıralanır. Federal Anayasaya göre, devletin örgütsel yapısı “federalizm”, “özerk yerel yönetimler” ve “güçler ayrımı” olarak belirlenen üç temel ilkeye dayanmaktadır. Federal Anayasada ve eyalet yasalarında yerel yönetimlerin yetki sınırları içerisinde yönetsel, örgütsel ve maddi alanlarda bağımsız karar verme ve uygulama yetkilerine sahip olmaları yerinden yönetim ilkelerinin olması gerektiği şekilde uygulandığını ortaya koymaktadır (Yalçındağ, 1989).

Almanya’da planlama sistemi merkezi bir yapıya sahiptir. Federal hükümet planlamayla ilgili genel yasaları belirler; eyaletler ise, bu yasalar çerçevesinde plan ve politikalarını oluşturur. Kent planlama yasalarının farklı eyaletler tarafından hazırlanması, uygulamada farklılıklara neden olmaktadır (Kayıkçı, 2003). Belediyeler, belde sınırları içindeki tüm alanın imar planları aracılığıyla kullanım biçimlerini belirlemekle yetkilidir. (Yalçındağ, 1989).

Ulusal düzeyde Federal Yapı Yasası ise (BauGB), kentsel gelişmenin bağlı olduğu yasal koşulları belir, eyaletler de bu koşullara bağlı kalarak alt düzenlemeler yapar. Belediyeler yapı denetimini eyalet yasalarında öngörülen kurallar çerçevesinde yürütmektedir. Yerel yönetimler düzeyinde yapılı çevrenin biçimlenişi çoğunlukla yerleşmelere özgü yaklaşımlar ve vatandaşların kurumsallaşmış katkısı ile

52

gerçekleşir. Almanya’da yapıların fiziksel biçimlenişi, siyasal ve idari düzeylerde dernekler, partiler, vatandaşlar ve özel sektör arasında güç dengelerine dayanan bir etkileşimin sonucunda ortaya çıkmaktadır (MO, 2007).

Almanya’da kent planlarının hazırlanması yalnızca belediye meclislerinin kararına bırakılmamıştır. Bu süreçte özellikle yenileme alanında yapılacak çalışmalarda bölge sakinlerinin planlama sürecine katılımı yasallarla desteklenmektedir. Yasaya göre (Vardar, 1988);

• Belediyelerin plan yaptırma kararı kamuya açıklanır. • Belediye planın amaç ve hedeflerini kamuya duyurur.

• Belediye mümkün olan en kısa süre içerisinde vatandaşlara planla ilgili görüş belirtme ve tartışma imkanı hazırlar. Bu aşamada planın muhtemel sonuçlarının neler olacağı belirtilir. Varsa alternatif çözüm yolları tartışılır. • Yenileme hazırlık araştırmalarında, o yöredeki mülk sahiplerinin, kiracı ve

kullanıcıların görüş ve önerileri alınır.

Yenileme alanlarında bölge sakinleri, yerel yönetim ve uzmanlar arasındaki diyalog uygulama aşamasında da devam etmektedir. Bu süreçte çeşitli katılım mekanizmaları ile halk bilgilenmekte, uygulamanın her aşamasında görüşlerini belirtmekte ve önerilerinin uygulamaya yansıtılıp yansıtılmadığını denetlemektedir.

Nürnberg Belediyesi Kent Yenileme ve Koruma Dairesi

Nürnberg, II. Dünya Savaşının ardından yeniden yapılanmaya başlayan, 1990 yılında doğu ve batı Almanya’nın birleşmesiyle büyük ölçüde gelişme göstermiş, yaklaşık 500.000 kişinin yaşadığı bir kenttir. Geçmişte “Nazi Almanya’sının Parti Kurultayları Kenti” olarak tanımlanan Nürnberg’in, II. Dünya Savaşının yıkıcı darbeleri ardından yeniden yapılanması renovasyon yarışma aracılığıyla gerçekleşmiştir. 1947 yılında düzenlenen Almanya’nın ilk renovasyon yarışmasının hemen ardından Nürnberg’de yaşayan insanların planlama sürecine demokratik bir şekilde katılmaları sağlamak amacıyla “Yeniden Yapılanma İçin Bin Düşünce” adında bir düşünce yarışması düzenlenmiştir (Yeter, 2008). Yarışma sonuçlarıyla birlikte planlama çalışmalarının kent sakinleri ve meslek gruplarının katılımıyla, belediyeden bağımsız olarak yürütülmesi amacıyla bir komisyon kurulmuştur. O

53

dönemden sonra “Mimari Danışma Konseyi” adını alan bu kurul bugünde birçok projeye danışmanlık yapmaya devam etmektedir (Jupitz, 2006). Katılıma ait ilk unsurların 1940’lı yıllarda ortaya çıktığı kentin gelişiminde katılım önemli bir araç olarak kullanılmaktadır.

Almanya’nın Endüstri kenti olan Nürnberg, doğu ve batının birleşmesiyle hızlı bir kentsel gelişme göstermiştir. Kentin gelişimi sonucunda yeni yerleşim alanları içinde sıkışan tarihi kent dokusu ve bu alanda yer alan fabrika ve işyerleri giderek çöküntü alanlarına dönüşmüştür. Nürnberg Belediyesi’ne ait “Kent Yenileme ve Koruma Dairesi”, tarihi kent merkezi ve çevresindeki bölgelerde sosyal ve fiziksel problemlerin belirlenmesi ve çözümlenmesi amacıyla görev yapan bir kurumdur. Daire, yenilenmesi için seçtiği problemli bölgede bir dizi çalışma yürütmektedir (Riedl, 2001):

• Ön çalışma: Bölgenin sosyal ve fiziksel problemleri mimar, şehir plancısı, eğitmen, sosyolog ve ilgili kişilerle yerinde yapılan çalışmalar sonucu belirlenir. Çeşitli katılım yöntemleri aracılığıyla yerel halkın ofise gelerek yapılacak yenileme çalışması hakkında bilgilenmesi sağlanır. Büro, belediye çalışmalarının dışındaki günlerde semt sakinlerinden oluşan ve semtin yenilemesine yönelik çalışmalar yapan gruplar tarafından kullanılır.

• Bölge İrtibat Ofisi: Kent Yenileme ve Koruma Dairesi yapılan çalışmaları yerinden yönetilmek amacıyla yenileme yapılacak bölgede bir ofis kurar. Ofis haftanın belirli günlerinde belediyenin yetkilileri ve plancılar tarafından açılır.

• Bölge İyileştirme Programı: Yapılan ön çalışmalar, irtibat ofisinde bölge sakinlerine sergi, panel gibi yöntemler aracılığıyla anlatılır. Yapılan tartışmalar doğrultusunda bölge iyileştirme programı hazırlanır. Bu program: tek yapı ölçeğinde onarımlar, yeşil alanları arttırmak için öneriler, trafiğin iyileştirilmesi, yaya yollarının arttırılması, bisiklet yollarının yapılması, okul bahçelerinin yeniden düzenlenmesi, cephe sağlıklaştırma projeleri, otopark düzenlemeleri gibi konuları içerir. Ayrıca iyileştirme programı kapsamında sanayi yapıları kamulaştırma kapsamına alınarak kültürel ve sosyal fonksiyonlarla yeniden düzenlenmektedir.

• Halkı Bilgilendirme: Hazırlanan iyileştirme programı STK’lara ve uygulama yapılacak mahalle sakinlerine broşür veya kitapçık halinde postalanmaktadır

54

(Şekil 3.4). Halk yerel gazete ve broşürler aracılığıyla plan kararları alındığında, ön çalışma sonuçları çıktığında, plan taslağı hazırlandığında ve plan onandığında bilgilenmektedir. Bilgilendirme yapıldıktan sonra toplantılar düzenlenerek halkın düşünce, öneri veya itirazlarını iletmeleri sağlanır.

• Uygulama: Toplantılar sonucuna göre revize edilen iyileştirme programı belediyenin onayından sonra uygulanmaya başlar.

Şekil 3.4: Yenileme yapılacak alanda oturan Türk vatandaşlara gönderilen Türkçe broşür (Riedl, 2001).

55

Uygulama yapılacak alanda “Bölge İrtibat Ofisi” oluşturulması ve çalışmaların buradan yönetilmesi, kararların yerinde alınması ve halkın resmi kuruma gitme psikolojisini ortadan kaldırması bakımından önemli bir karardır. Ayrıca, uzmanlar ve yerel halk arasında iletişim ortamı yaratan katılım süreci, kentlinin yaşadığı çevreye dair sorunlara çözüm üretme ve bu çözümleri diğer katılımcılarla paylaşma fırsatı vermektedir.Yapılan çalışmalar sonucunda mülk sahiplerinin mağdur olmamasına dikkat edilmekte ve çeşitli önlemler alınmaktadır. Ev ve iş yerlerini değiştirmek zorunda kalanların sosyal yardım alması sağlanmakta, kiracılara geçici veya sürekli ikamet etmeleri için yeni konut gösterilmekte, hibe ve ucuz kredi temini yoluyla özel projelere yönelik finansman yardımları yapılmaktadır (Vardar 1988). Nürnberg’de 80’li yıllarda başlayan ve fiziksel çevrenin iyileştirilmesinin yanı sıra sosyal yaşamı da değiştirmeyi amaçlayan bu çalışmalar, 1999 yılında tüm Almanya’ya yayılarak “Sosyal Şehirler” projesine dönüşmüştür (Riedl, 2001).