AIU İstanbul Bölge Komitesi, çok çeşitli şekillerde bölge Yahudileri ile irtibat halindeydi. Eğitim sürecinde Paris Merkez Komitesi’nin direktifleriyle hareket eden komite, cemaat içerisinde oldukça etkin bir rol üstlenmiştir.
İstanbul Bölge Komitesi, İstanbul Yahudi cemaati ile de yakından ilgilenmiş ve onlara çeşitli sosyal yardımlarda bulunmuştur. Hatta bazen Alliance okulları, eğitim öğretim yuvaları olmalarının yanında, cemaat halkının zor zamanlarında bölge halkına sığınak görevi de görmüştür.
19. yüzyıl ile 20. yüzyılın başlarında İstanbul’daki tüm semtler genellikle ahşap yapılardan oluştuğu için, zaman zaman büyük yangınlara sahne olmaktaydı. 477 E. Benbassa, a.g.e. s.181. 478 a.g.e. s.167. 479 a.g.e. s.40. 480 A. Arslan, a.g.m. s.300. 481 E. Benbassa, a.g.e. s.194.
Özellikle de Yahudi yerleşim yerleri olan Hasköy, Balat ve Kuzguncuk, İstanbul’u yakıp yıkan yangınlarda en çok zarar gören yerlerdi. Örneğin 5 Aralık 1883’de Hasköy’de bin’den fazla evin yandığı, 5 bin’den fazla Yahudi’nin evsiz kaldığı yangında, İstanbul Alliance Komitesi mensupları, yangınzedelere yardım temin etmek büyük gayret etmiştir. Alliance Komitesi Başkanı S.Fernandez himayesinde İstanbul Yahudi cemaati ileri gelenlerinden bir heyet oluşturmuştur. Heyet, Avrupa’da bazı büyük Yahudi iş adamları ve hayırseverlere telgraflar yollayarak yardım talebinde bulunmuştur. Temasa geçilen kişiler arasında bulunan Baron de Hirsch, Alliance Komitesi’ne 50 bin Frank bağışta bulunmuştur.482
Alliance Komitesi, yangınzedelerin zararları ve içinde bulundukları zor durum nedeniyle bu insanlara birkaç süreyle yardımda bulunulması gerektiğine karar vermiştir. Sultan II. Abdülhamid’in başkanlığını yaptığı yardım heyeti ile S.Fernandez’in başkanlığını yaptığı Alliance heyeti, ortak hareket şekli üzerinde kendi aralarında mutabakat sağlamıştır. Sultan’ın başkanlığını yürüttüğü heyet, bir süre yangınzedelere ekmek, kömür ve gaz yardımında bulunmaya karar vermiştir. Alliance’ın yardım heyeti ise, battaniye, şilte, çamaşır ve gerektiği takirde yiyecek malzemeleri hibe etmeyi kararlaştırmıştır. Ayrıca imkanlar elverdiği sürece, yangınzedelere barınacak yer vermeyi üstlenmiştir. Paris Merkez Komitesi ise, değişik Yahudi cemaatlerinden ve genellikle Paris’te yaşayan muhtelif kişilerden bağış temin etmiştir. Bu bağışları da Alliance’ın İstanbul komitesine yollamıştır.483
13 Mart 1908’de yine Hasköy’de çıkan başka bir yangın nedeniyle evsiz kalan pek çok vatandaş, yanan mahallenin karşısında bulunan ve semtin tek taş binası olan Alliance Israélite okuluna sığınarak canını kurtarmıştır.484
Tüm varlıklarını bir yangınla kaybeden cemaate ilk yardım, yine AIU İstanbul Bölge Komitesi’nden gelmiştir. Alliance Israélite okulunun müdürü tarafından haberdar edilen Alliance Israélite Bölge Komitesi Başkanı İsaac Fernandez, ilk yardımları göndermiştir. Fernandez, yangınzedeler için bir komisyon oluşturulması için İstanbul Yahudi toplumlarının önce gelenlerini bir toplantıya davet
482 Rıfat Bali, “Hasköy yangını,” (1), Tarih ve Toplum, c. 35, S. 205, Ocak, 2001, s.34,35. 483 R. Bali, “Hasköy Yangını,” (1), s.34,35.
etmiştir. Toplantı 17 Mart’ta Galata Alliance Israélite Erkek Okulu’nda yapılmıştır. Oluşturulan komitede, AIU de bizzat yer almış ve yardım faaliyetlerinde iştirak etmiştir.485
AIU İstanbul Bölge Komitesi, İstanbul’da meydana gelen ve cemaati etkileyen her türlü kötü durumda, cemaatinin yanında yer almış, onları desteklemiştir.
AIU İstanbul Bölge Komitesi, İstanbul’daki çeşitli sosyolojik araştırma faaliyetleri içerisinde de bulunmaktaydı. Örneğin İstanbul’daki yabancı uyruklu Yahudiler arasında fuhuşun nasıl başladığına yönelik bir araştırmada yer almıştır. Konuyla ilgili bir rapor hazırlayan AIU’in yerel muhabiri ve aynı zamanda İstanbul Aşkenaz cemaati lideri Aron Halévy, raporu Paris Alliance Merkezi’ne yollayarak onları bilgilendirmiştir.486
485 R. Bali, “Hasköy Yangını” (2), s.22.
486 R. Bali, “İstanbul’da Yahudi ve Fuhuş Tacirleri” Tarih ve Toplum, c. 40, S. 235, Temmuz,
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İSTANBUL ALLIANCE ISRAELITE UNIVERSELLE OKULLARININ YAHUDİ TOPLUMUNA ETKİSİ
3.1. Yerli Halkın ve Hahamların Alliance Israélite Universelle Okullarına Yaklaşımları
Modern bir eğitim sistemi öngören Alliance Israélit okullarının kurulması, Yahudi ruhanilerinin tepkilerini doğurmuştur. Özellikle AIU ile mahalli hahamhaneler birbirine karşı kuşkucu bir tutum içindeydiler. Çünkü Yakındoğu’daki geleneksel hahamhane kurumu ile AIU birbirine tamamen zıt dünya görüşlerine sahiptiler.487
Geleneklerine çok bağlı olan Türkiye Yahudileri tarafından bu okullara tepkiler çeşitli şekillerde kendini göstermiştir. Hahamlar Hasköy Piripaşa’daki ilk modern Yahudi okulunda İbranice yanında Türkçe ve Fransızca okutulmasına şiddetle karşı çıkmış ve okulu himaye eden Kamondo’yu aforoz etmişlerdi. Böylesi büyük bir tepkide en büyük rolü, Yahudiliğin kapalı ve taassup yönü ağır basan bir din olması oynamaktadır. Aralarındaki çatışma, Hahamların yönetimindeki okullarla, Alliance Israélit örgütü yönetiminde olan okullar arasındaki dini görüş farklılığından kaynaklanmaktadır. Yahudiler bu dönemde yabancı bir dili öğrenmeyi din değiştirme olarak yorumlamaktaydılar.
AIU 1875’te İstanbul’da okullar açmaya başlayınca, hahamlar, Piripaşa’daki ilk modern okula gösterdikleri tepki gibi yine karşı tepki göstermiştir. Hatta Kudüs hahamları, Alliance’a karşı bir afarozname yayınlamıştır. Bu yüzden Alliance, açtığı okullarda dini batırmayı hedef almadığını ispatlamak için çeşitli tedbirler almıştır. Okullarını aynı zamanda ibadethane haline getirmiştir. Öğrenciler, Alliance’ın açtığı okullarda sabah dersten önce ve akşam dersten sonra öğretmenleriyle birlikte ibadet etmekteydiler.488 Yine 1895 yılında açılan Şule-i Maarif’e haham yetiştirecek ayrı sınıflar eklenmiştir.
487 A. Rodrigue, a.g.e. s.103. 488 A.H. Eroğlu, a.g.e. s.201.
L’Univers Israélite’de yayınlanan bir raporda, Alliance okullarına karşı gösterilen olumsuz tavır açıkça kendini göstermektedir. Raporda, 1873’ten beri kurulan okullara çoğu Yahudilerin, özellikle de hahamların iyi gözle bakmadığı, hahamların düşmanlıklarını açık ve gizli olarak devam ettirdiği, bu yüzden birçok ailenin çocuklarını Alliance’ın açtığı okullara göndermekte tereddüt ettiği anlatılmakta, ancak tavrın giderek değiştiği belirtilmektedir. Bu raporda, Alliance’ın açtığı okullara yapılan en büyük eleştirinin, bu okullara devam eden çocukların dini duygularının zayıflaması olduğu belirtilmekte ve bunun da doğru olduğu dile getirilmekteydi.489
Aslında Hahamların tepkisinin başka bir boyutu daha vardır. O da, gelenekleri kullanan hahamlar, ekmek kapıları olan Meldar (dini okul) eğitmenliklerinin uzun vadede ellerinden gideceğinden ve Avrupa tarzı eğitimin getireceği dinden bağımsızlaşmanın, üstün konumlarını sarsacağından endişe etmekteydiler. Bu nedenle Alliance okullarına tepki göstermişlerdir.490
Nahum, 19 Eylül 1906’da Merkez Komitesi’ne yazdığı mektupta, hahamlar kurulunun Alliance’ın çalışmalarına pek de dostluk beslemeyen kişilerden oluştuğunu söylemektedir. Nahum, söz konusu mektupta şöyle demektedir; “Alliance’a karşı savaş, aynı zamanda haham takımı için ekonomik ve ideolojik anlamda gerçek bir tehdidi simgeleyen Batılılaşmaya karşı da bir savaştır. Haham topluluğunun öğretim alanındaki yerini, Alliance’ın eğittiği laik öğretmenler almaktadır. Bu eski topluluk, Haham Okulu’nun kurulmasıyla da din alanındaki yerini ilerici genç hahamlara bırakmak tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bir kurumun, geçirdiği tüm değişimlerle birlikte çağdaşlığa doğru evrimi, hahamların da içinde bulunduğu tutucuların kafasını karıştırmaktadır.”491
Nahum, bu mektubunda ayrıca, İstanbul hahamlarının Temmuz – Ağustos 1894’de tüzüğe geçirmiş olduğu “Kutsal dinimize göre, cemaatin parasını Alliance’a
489 A.H. Eroğlu, a.g.e. s.202.
490 E. Benbassa, A.Rodrigue, a.g.e. s.201. 491 E. Benbassa, a.g.e. s.110.
vermek kesinlikle yasaktır” kararından bahsetmektedir. Nahum’un kendisi de, Alliance yanlısı tutumundan dolayı hahamlardan tehdit mektupları almıştır.492
3.2. Geleneksel Okulların Alliance Israélite Universelle Okulları