BUK’ALAR

Buk’a kelimesi “ülke, memleket, türbe, yatır” anlamlarında olup (Parlatır, 2006: 215), içinde birçok yapının bulunduğu tasavvuf eseri karşılığı olarak da kullanılmaktadır. Bu nedenle buk’ada; medrese ile sıbyan mektebi gibi eğitim kurumları da bulunuyordu. Ayrıca zaviyey ve mescit bölümleri de mevcut idi (İpşirli, 1992: 386- 387).

Maraş’taki buk’alar daha çok külliye yapısı teşkil edip genellikle yanlarında mescit ve camileri, mektepleri, medreseleri ve zaviyeleri ile büyük bir yapı oluşturmuşlardır. Aşağıda Maraş’ta bulunan buk’alar belgelerin ışığında incelenmiştir.

V.II.I. Ağa Veli Buk’ası

Ağa Veli Buk’ası, Ağa Veli tarafından inşa edilmiş olup (VAD.No: 1139, vr. 159b), Ağa Veli Camii’nin bunun içerisinde olduğu tahmin edilmektedir.

Ağa Veli Buk’ası’na XVIII. yüzyıl başlarında buk’adar tayinleri bulunmaktadır. Maraş’ta Kara Maraş Mahallesi’nde Ağa Veli Buk’ası’nda buk’adar Yusuf’un vefat etmesi üzerine yerine Recep 1139/Şubat-Mart 1727’de oğlu Mehmed merkez tarafından atanmıştır (VAD.No: 1128, vr. 119b). Buk’adar Mehmed’in vefatı nedeniyle boş kalan yere ise Abdulmuttalib Safer 1149/Haziran-Temmuz 1736’da göreve getirilmiştir (VAD.No: 1145, s.101).

V.II.II.Alacalı Buk’ası

Alacalı Buk’ası Hoca Durdu tarafından yaptırılmış (VAD.No: 1145, s.89) ancak inşa tarihi tespit edilememiştir. Hoca Durdu’nun vakıflarından biri olup bu nedenle bazı belgelerde Hoca Durdu Buk’ası olarak yer almıştır.

Buraya buk’adar tayinleri yapılmıştır. Hoca Durdu Buk’ası’nın buk’adarı Mevlâna Ahmed beratı bulunmadığından Rebiülevvel 1140/Ekim-Kasım 1727’de merkez tarafından beratı gönderilmiştir (VAD.No: 1128, vr. 120b).

Alacalı Buk’ası’nda eğitim veren müdderislerin varlığı da dikkati çekmektedir. Burada bir de medresenin hizmet verdiği veya medrese gibi kullanıldığı anlaşılmaktadır. Alacalı Mescidi yakınında Hoca Durdu’nun bânisi olduğu buk’anın müderrisi olan Surûrî Hacı Ahmed’in görevi bırakması üzerine oğlu Şeyh Ömer el-Bedri Safer 1146/Temmuz-Ağustos 1733’te babasının boş kalan memuriyetine atanmıştır (VAD.No: 1145, s.89).

Alacalı Buk’ası’nın buk’adarların ek iş olarak başka camilerde farklı görevlerde hizmet verdikleri anlaşılmaktadır. Alacalı Buk’ası’nda buk’adar ve Cami-i Kebir’de on akçe ile öğle vakti için ikinci imam olan Mehmed ve Ahmed ortak mutasarrıflar iken ellerinde olan berat zayi olmuştur. Beratın tekrar yenilenmesi sırasında ise Ahmed vefat etmiştir. Boş kalan yerine Maraş naibi Hoca-zâde Hacı Mehmed’in arzı ve Şeyhülislam Mevlâna Seyyid Mehmed Arif Dürrî-zâde Efendi işaretleri ile babasının yarı hissesine oğlu Ahmed ve diğer yarısına da beratı zayi olan Mehmed’e 1 Safer 1210/17 Ağustos 1795’te farklı beratlar verilmiştir (VAD.No: 562, vr. 20).

V.II.III. Alemli Mahallesi Buk’ası

Adından da anlaşılacağı üzere Alemli Mahallesi’nde bulunuyordu. Kim tarafından yapıldığı şimdilik bilinmeyen Alemli Buk’ası’nın olduğu yerde cami ve mescit de mevcut idi.

Bu kurumun para vakfına yönetici ihtiyacından mütevelli ataması yapılmıştır. Alemli Mahallesi’nde mescid ve buk’ada vakıf akçesine mütevelli lazım olduğundan

yarım akçe ücretle Hacı Abdunnebi Halife Maraş naibi Mehmed’in arzıyla Recep 1147/Kasım-Aralık 1734’te berat verilmiştir (VAD.No: 1145, s.94).

V.II.IV. Hacı Bayezid Buk’ası

Bayezitoğulları’ndan Hacı Bayezid-zâde Abdullah tarafından yaptırılan cami gibi buk’a da onun tarafından inşa ettirilmiş olmalıdır. Buk‘aya, buk’adarların ders vermek” şartıyla vazife verildiğine bakılırsa mektep gibi de kullanılıyordu. Hacı Bayezid Buk’ası’nda “ders dimek” şartıyla buk’adar olan Ahmed ve Mustafa ortak mutasarrıflar iken Mustafa’nın hissesini kardeşi Mehmed’e bırakması sebebiyle Cemaziyelahir 1122/Temmuz-Ağustos 1710’da Mehmed’e berat verilmiştir (VAD. No: 1157, vr. 39). Öğretim yaptırma şartı ile mutasarrıf Mehmed ve Ahmed ortaklarken Mehmed ‘in işi bırakmasından sonra sahip olduğu yarım hisseye Maraş naibinin arzıyla Şevval 1125/Ekim-Kasım 1713’te Ahmed devralmıştır (VAD.No: 1157, vr. 42b).

V.II.V.Kadı Muslihüddin Buk’ası

Kadı Muslihiddin Buk’ası, Bektutiye Mahallesi’nde cami ile birlikte Kadı Muslihiddin tarafından yaptırılmıştır (BOA. C.Ev. 155/7680; VAD.No: 1157, vr. 39b).

Kadı Muslihiddin Buk’ası’nda tedris şartıyla görev alan buk’adarın yaşlanması nedeniyle işi yapacak kuvvette genç kişilerin göreve getirildikleri anlaşılmaktadır. Maraş’ta Bektutiye Mahallesi’nde Kadı Muslihüddin Buk’ası’nda buk’adar talebesine ders verme şartıyla görevlendirilmiş iken hâlâ mutasarrıfı Mehmed’in ders verme gücü olmadığı, görevini aksattığı halde işine devam etmesi üzerine görevden alınmıştır. Yerine tedris gücüne sahip olan Ahmed’e Zilkade 1122/Aralık-Ocak 1710-1711’de berat verilmiştir (VAD.No: 1157, vr. 39b). Buk’adarlık vazifesinin aile üyleri arasında pay edilmesine bakılırsa görevin, ailenin ortak mirası olarak görülmektedir. Muslihüddin Buk’ası’nın evladdan buk’adarı Mehmed’in ölmesi üzerine oğulları Fazlullah ve Ahmed’e ve eşit derecede kardeşinin oğlu Ömer’e Muharrem 1129/Aralık- Ocak 1716-1717’de beratları verilmiştir (VAD.No: 1157, vr. 45a).

Kadı Muslihiddin Buk’ası’nda duagû ve vakfı için mütevelli de mevcuttur. İki akçe ile duagû Abdullah’ın vefatı üzerine yerine Zilkade 1122/Aralık-Ocak 1710-1711 Şeyh Ahmed tayin edilmiştir (VAD.No: 1157, vr. 39b). Mütevelliliğin üçte bir hısse ve

yarımın üçte bir hissesine mutasarrıf olan Seyyid Ali ve Muslihiddin ortak vazifede iken Muslihüddin vefat etmiş ve yerine ortağı Seyyid Ali’ye Cemaziyelahir 1180/Kasım- Aralık 1766 berat verilmiştir (VAD. No: 1156, vr. 12a).

V.II.VI. Restebaiye Bukası

Restebaiye Buk’ası, adından da anlaşılacağı üzere Restebaiye Mahallesi’nde bulunmakta idi. Burada bulunan camii, medrse yapıları muhtemelen buk’anın bir parçası durumunda idi.

Burayla ilgili bir tek belge tespit edilmiştir. Restebaiye Buk’ası’na mutasarrıf Mehmed’in vakfın malını yiyip ardından hizmeti terk etmiştir. Bu durumun tespitinden sonra görevden alınmış ve yerine Ali Halife Cemaziyelevvel 1135/Şubat-Mart 1723’te göreve başlamıştır (VAD. No: 1157, vr. 53b).

V.II.VII. Şadi Bey Bukası

Şadi Bey, Alaüddevle’nin komutanlarından biri olup, onun tarafından yaptırılmıştır (Solak, 2004: 213). Şadi Bey Buk’ası’nda cami de mevcut idi. Şadi Bey Buk’ası ve Camii vakfının günlüğü on akçe nazırı Seyyid Ahmed’in beratı zayi olmuştur. Kaydı bulunduğundan Seyyid Ahmed’in beratı Cemaziyelahir 1137/Şubat- Mart 1725’te yeniden verilmiştir (VAD.No: 1119, vr. 192b). Ahmed’in vefatı durumunda oğlu Seyyid İsmail Halife Ramazan 1138/Mayıs-Haziran 1726’da beratla nazır olarak atanmıştır (VAD.No: 1091,vr.157a).