AHP Analizi

Daha önce belirtildiği üzere AHP objektif ve sübjektif unsurlar içeren bir çözüm yapısına sahip olduğundan dolayı birçok karar verme yöntemine göre daha gerçekçi bir yöntem olarak karşımıza çıkabilmektedir. Bu çalışma kapsamında da afet yönetimi alanında uz-man olarak nitelendirilebilen kişilerin kişisel görüşlerinin araştırmaya gerçekçi bir yakla-şım ile katkısının sağlanması için AHP yöntemi tercih edilmiştir. Böylece AHP, kişisel görüşlerin uzman kişilerce ikili olarak karşılaştırılmalarını ve birbirlerine göre bir önem derecesi verilerek sonuç olarak önceliklendirmeye imkân tanımaktadır. Bu araştırmada da kapsamlı bir literatür araştırması ile afet yönetimi alanında başarı sağlayan faktörler, temelde 9 ana faktör grubu belirlenerek bu gruplara; sonrasında ise ilişkili oldukları ko-nulara göre oluşturulmuş alt faktör gruplarına atanmıştır. Böylece ana faktör gruplarında yer alan faktörler kendi arasında alanlara ayrılarak genel olarak 3 seviyeden oluşan bir hiyerarşi oluşturulmuştur. Hiyerarşinin en alt seviyesinde yer alan faktörlerin çok sayıda ikili karşılaştırma kombinasyonuna yol açarak araştırma uygulamasını zorladığından do-layı, çalışmanın AHP yöntemini kapsayan bölümün uygulanması için ana faktör grupla-rından ve bu ana faktör gruplarına alt faktör gruplagrupla-rından oluşan bir hiyerarşi oluşturul-muştur. AHP uygulanmasına ait hiyerarşik model Şekil 10’da görülmektedir.

122

➢ Afet Öncesi Hazırlık ➢ Afet Sonrası Tepki ➢ Makro Ekonomik

Fak-törler ➢ Bireysel Faktörler (Nitelikler ve Beceriler) ➢ Eğitim ➢ Toplumsal Katılım ve Birliktelik

➢ Afet Yönetimi Destek Sistemleri ➢ Afet Anında ve Sonrasında Etkin

İletişim ➢ Bilgi Yönetimi ➢ Teknolojik Altyapı

➢ Çevresel Afet Önleme İşlemleri

➢ Afet Sonrası Çevresel Tepkiler

➢ Afet Sonrası Yaşam

➢ Afet Öncesi Planlama Faaliyetleri

➢ Afet Anında Tepki Sistemleri ve Faaliyetleri ➢ Afet Sonrası Telafi (Kurtarma) Faaliyetleri ➢ Afet Öncesinde, Anında ve Sonrasında

Lojistik Faaliyetler ➢ Organizasyonel Yapı ➢ Örgüt İçi İş birliği ve Katılım ➢ Kurumsal Afet Yönetimi Planı ➢ Bireysel Yetkinlikler

➢ İletişim ve Bilgi Yönetimi ➢ Operasyonel Faktörler

➢ Sınırlayıcı Yasal Düzenlemeler ➢ Yasaların Uygulanması

ile İlgili Faktörler

➢ Afet Öncesi (Afet ile İlgili) Riskler ➢ Afet Yönetimi ile İlgili Risk

Faktörleri

Şekil 10: AHP ile Faktör Grupları Önceliklendirme Modeli

Ekonomik Faktörler

Sosyo-Kültürel Faktörler

Teknolojik

Faktörler Faktörler ^Çevresel

Operasyonel Faktörler Örgütsel Faktörler Politik Faktörler Yasal Faktörler Risk Fak-törleri

123

Faktör gruplarının önceliklendirmesine yönelik oluşturulan modelde katılımcılardan 9 ana faktör grubu ve toplamda 27 olmak üzere her bir ana faktör grubuna ait alt faktör gruplarının kendi aralarında karşılaştırılması istenmiştir. Karşılaştırma yapıldıktan sonra oluşturulan matrisler ile elde edilen ana faktör grubu ağırlıkları ve bu ana faktör grupla-rına ait alt faktör grubu ağırlıkları çarpılarak alt faktör gruplarının gerçek ağırlıkları tespit edilmiştir.

Modelde yer alan grupların katılımcılar tarafından değerlendirmesine yönelik dokuzlu bir AHP ölçeği hazırlanmıştır. Tablo 15’te çalışmada kullanılan anket formundan ana faktör grubunun karşılaştırılmasına ilişkin örnek verilmektedir. AHP formunun tamamı ise EK-1’de yer almaktadır.

Tablo 15

Çalışmada Kullanılan 9’lu AHP Ölçeği Örneği

Ana Faktörler 9 8 7 6 5 4 3 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ana Faktörler

Ekonomik Çevresel

Ekonomik Sosyo- Kültürel

Ekonomik Teknolojik Ekonomik Operasyonel Ekonomik Örgütsel Ekonomik Politik Ekonomik Yasal Ekonomik Risk

AHP formu; on üçü T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından Antalya’da düzenlenen eğitim programında olmak üzere Ankara, Sakarya ve Yalova’da da toplamda on yedi sivil savunma uzmanı, bir il AFAD müdürüne, bir arama-kurtarma şefine ve doktorasını Dep-rem Mühendisliğinde yapmış olan bir akademisyene uygulanmıştır. Afet yönetiminde uz-man olarak nitelendirilen kişilerden verilerin çoğu yüz yüze elde edilmekle birlikte bir kısmı, elektronik posta yolu ile de elde edilmiştir.

Elde edilen 20 anket formunda yer alan veriler, Excel üzerinde hazırlanan matrislere ak-tarıldıktan sonra literatürde yaygın olarak kullanıldığından dolayı (Saaty, 2008b: 95) bu çalışma kapsamında matrislerin ortalaması, geometrik ortalama yöntemi kullanılarak alınmıştır. Böylece karşılaştırılan her grup için birer matris elde edilmiştir. Bu bağlamda ana faktör grubuna ait geometrik ortalaması alınmış olan matris Tablo 16’da gösterilmek-tedir.

124 Tablo 16

Ana Faktörler İkili Karşılaştırma Matrisi

ANA FAKTÖRLER ^F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F1 1 1,20 0,23 0,61 0,31 0,26 0,31 0,29 0,24 F2 0,84 1 0,47 0,68 0,41 0,30 0,54 0,37 0,37 F3 4,29 2,15 1 2,88 2,26 1,54 0,94 0,64 0,69 F4 1,63 1,47 0,35 1 0,99 0,55 0,52 0,42 0,43 F5 3,27 2,42 0,44 1,01 1 0,81 0,51 0,31 0,53 F6 3,79 3,33 0,65 1,83 1,24 1 0,84 0,42 0,66 F7 3,25 1,85 1,06 1,92 1,96 1,19 1 0,99 0,91 F8 3,42 2,67 1,56 2,36 3,23 2,41 1,01 1 1,25 F9 4,17 2,71 1,44 2,30 1,88 1,51 1,09 0,80 1 SÜTUN TOPLAMI 27,77 20,70 8,93 14,60 11,50 9,80 5,30 5,38 6,45 F1: Ekonomik Faktörler F2: Çevresel Faktörler F3: Sosyo-Kültürel Faktörler F4: Teknolojik Faktörler F5: Operasyonel Faktörler F6: Örgütsel Faktörler F7: Politik Faktörler F8: Yasal Faktörler F9: Risk Faktörleri

Matrislerin geometrik ortalaması alındıktan sonra devam eden işlemler, AHP yönteminin gereği olarak uygulanmıştır. Faktör ağırlıklarının belirlenmesi için geometrik ortalaması alınmış olan matrisin normalize edilmesi gerekmektedir.

Tablo 17

Ana Faktör Grubuna Ait Normalize Edilmiş Matris

ANA FAKTÖRLER ^F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 W F1 0,04 0,06 0,03 0,04 0,02 0,03 0,05 0,06 0,04 0,04 F2 0,03 0,05 0,06 0,05 0,03 0,03 0,08 0,07 0,06 0,05 F3 0,17 0,11 0,14 0,20 0,17 0,16 0,14 0,12 0,11 0,15 F4 0,06 0,08 0,05 0,07 0,07 0,06 0,08 0,08 0,07 0,07 F5 0,13 0,13 0,06 0,07 0,08 0,08 0,08 0,06 0,09 0,09 F6 0,15 0,18 0,09 0,13 0,09 0,10 0,12 0,08 0,11 0,12 F7 0,13 0,10 0,15 0,13 0,15 0,12 0,15 0,19 0,15 0,14 F8 0,13 0,14 0,22 0,16 0,24 0,25 0,15 0,19 0,20 0,19 F9 0,16 0,14 0,20 0,16 0,14 0,16 0,16 0,15 0,16 0,16 F1: Ekonomik Faktörler F2: Çevresel Faktörler F3: Sosyo-Kültürel Faktörler F4: Teknolojik Faktörler F5: Operasyonel Faktörler F6: Örgütsel Faktörler F7: Politik Faktörler F8: Yasal Faktörler F9: Risk Faktörleri

125

Normalize edilmiş matris her bir sütunda yer alan hücrelerin sütun toplamına bölünmesi ile elde edilmiştir. Ana faktör grubuna ait normalize edilmiş matris Tablo 17’de görül-mektedir. Normalize edilmiş matristeki satırların aritmetik ortalamaları alınarak Ana fak-tör gruplarına ait ağırlıkların hesaplanması sağlanmıştır. Ekonomik Ana Fakfak-tör Grubu’nun ağırlık (w) hesaplanması, bu gruba ait satırların aritmetik ortalamaları alınarak aşağıdaki gibi örneklendirilmiştir.

𝑤 = (0,04 + 0,06 + 0,03 + 0,04 + 0,02 + 0,03 + 0,05 + 0,06 + 0,04) ÷ 9 = 0,04 AHP için elde edilen matrislerden ağırlıkların tespit edilmesinden sonra katılımcıların yargılarını gösteren bu ağırlıkların tutarlı bir şekilde elde edilip edilmediğinin tespiti için gereken işlemler aşağıda gösterilmektedir. Tutarlılık indeksinin hesaplanmasında kulla-nılacak olan Max Özvektör (λmax) hesaplaması Tablo 18’de görülmektedir.

Tablo 18 λmax Hesaplaması F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 w 0,04 0,05 0,15 0,07 0,09 0,12 0,14 0,19 0,16 Sütun Toplamları ^{27,77 20,7 8,93 14,6 11,5 9,8 5,3 5,38 6,45} λ_𝑚𝑎𝑥 = [(0,04 × 27,77)+(0,05 × 20,7)+(0,15 × 8,93)+(0,07 × 14,6)+ (0,09 × 11,5)+(0,12 × 9,8)+(0,14 × 5,3)+(0,19 × 5,38)+(0,16 × 6,45)]= 9,26 F1: Ekonomik Faktörler F2: Çevresel Faktörler F3: Sosyo-Kültürel Faktörler F4: Teknolojik Faktörler F5: Operasyonel Faktörler F6: Örgütsel Faktörler F7: Politik Faktörler F8: Yasal Faktörler F9: Risk Faktörleri

Tutarlılık indeksinin (CI) hesaplanması için 𝐶𝐼 = (λ_𝑚𝑎𝑥− 𝑛) ÷ (𝑛 − 1) formülünün kullanılması ile;

𝐶𝐼 = (9,26 − 9) ÷ (9 − 1) = 0,03 olarak tespit edilmiştir.

Tutarlılık indeksinin Rassal Tutarlılık İndeksi (RI) bölünmesi ile elde edilen Tutarlılık oranı (CR);

𝐶𝑅 = 0,03 ÷ 1,45 = 0,02’dir.

Ana faktör gruplarında karşılaştırılan 9 kriter olduğu için Rassal Tutarsızlık Tablosuna (Tablo 13) göre RI değeri 1,45 olarak alınmıştır. Hesaplanan tutarlılık oranı; 0,10

126

değerinden küçük olduğundan dolayı bu değerlerin tutarlı bir biçimde ve bilimsel kriter-lere uygun bir şekilde elde edildiği belirlenmiştir.