Afganistan’da Salk Sistemindeki Gelimeler

Taliban bata iken özellikli bir salk politikas mevcut deildi. Salk alannda alt yap yoktu. Mevcut kadn salk çalanlar vasfsz, hatta halka açk

alanlarda çalmalar, eitim almalar ve salkla ilgili olaylarda yer almalar yasakt. Salk hizmetleri daha çok tedavi yönlü idi ve salk hizmetlerinin %80’i NGO’lar tarafndan verilmekteydi.

Taliban rejiminden sonra yer alan Geçici Afgan
slam Hükümeti bir çok alanda reform gerçekletirme karar almtr. Salk hizmeti sunumunu gelitirebilmek için Afganistan Salk Bakanl, halk sal sisteminde yapsal bir çok deiiklik salayacak, salk ve farmakoloji kurallarn, üreme sal standartlarn ve insan kaynaklar politikalarn gelitirecek politika ve stratejiler ortaya koymutur.

lk olarak, çeitli salk alanndaki baç ve paylamclar ile irtibata geçilerek salk hizmeti sunucular ile antlamalar yaplm, salk hizmeti sunumu hükümet d organizasyonlara verilmitir. Konularnda tecrübeli olan bu kurulular, nasl ve ne ekilde hizmet üretileceini, kaynaklarn etkin ve hzl bir ekilde nasl hareket ettirilip Afgan halkna ulatrlabileceini iyi bilmektedirler.

kinci olarak, salk sektörünün gelitirilmesi için önceliklerin ortaya konulmas hedeflere ulalmasn kolaylatracaktr. Bu amaçla oluturulan BPHS bu yolda köe ta nitelii tamaktadr.

Üçüncü olarak, Bakanlk, etkin kararlar alnabilmesi için zaman gerektiinin bilincindedir. Bakanln kendisi hizmet sunucusu deildir. Bakanln ihtiyac olan, hizmet sunucularnn Afgan halkna ne ekilde hizmet ürettiine dair verilere ulaabilmesidir. Bu sebeple bir takip sistemine ihtiyac vardr ve bunu salamak üzere bilimsel metotlarla, salk sektöründe performansa dayal bir puan kart uygulamas oluturulmutur.

Son olarak da, MOPH (Ministry of Public Health: Salk Bakanl), salk sektöründe geliimin salanmas için effaf ve sorumluluk sahibi olmann son derece kritik önemde olduunu kabul etmitir. Bakanlk, Afganistan’n gelecei için daha etkili ve stratejik planlamalar yapabilmek maksadyla Dünya Bankas, USAID (United States Agency for International Development), UN, ISAF (International Security Assistance Force) ve major NGO’lar ile koordinasyonlarda bulunmaktadr.

MOPH, yeniden yaplanma çalmalar kapsamnda dört öncelikli konu balna odaklanmtr (Fatimie, 2007):

x Temel Salk Hizmet Paketi (BPHS)

x Öncelikli Hastane Hizmetleri Paketi (EPHS)

x Bulac ve bulac olmayan hastalklarn kontrolü, x Kurumsal geliim.

Gelitirilen en önemli politikalardan birisi BPHS’dir. Balangçta %80’i NGO’lar tarafndan sunulan salk hizmetleri, Salk Bakanl yaplanmas ve ileyii tamamlanp gelitikçe, Bakanlk tarafndan bölge bölge, planlama, takip, eitim, strateji ve finansman gibi dier konuyla ilgili sorumluluk alanlaryla birlikte devralnmtr. ubat 2005 itibar ile BPHS, ülkenin %77’sini kapsayacak ekilde uygulamaya geçirilmitir.

Daha çok ve daha kaliteli kararlar alnabilmesi için, mümkün olan en ksa zamanda bilginin toplanmas önemli bir konudur. Bu maksatla aadaki deerlendirme yöntemleri gelitirlmitir (Fatimie, 2007):

x Salk merkezlerinden rutin bilgiyi ve yaplan çalmalarla elde edilen kapsaml verileri toplamak amacyla HMIS (Health Management Information System: Salk Yönetimi Bilgi Sistemi) oluturulmutur.

x MOPH tarafndan uygulanan NHSPA (National Health System Performance Assessment: Ulusal Salk Sistemleri Performans Deerlendirme) ile salk alanndaki performansn yllk deerlendirmesi amaçlanmaktadr.

x MOPH ayrca, BPHS uygulamasnn belirlenen öncelikli göstergelerde baarya ulap ulamadn hane halk aratrmalaryla deerlendirmektedir.

Afganistan Salk Bakanlnn Salk Hizmetleri Temel Paketinin önceliklerini belirlemesiyle bu öncelikli hedeflere ulama baarlarnn takip ve ölçümünün yaplmasna ihtiyaç duymutur. Bu maksatla Johns Hopkins Halk Sal Okulundan David Peters ve aratrma ekibi hazrladklar bir puan cetveli çalmalar ile Afganistan Salk Bakanl ile 2004 ylnda antlama yapmlardr. Bir yllk çalma neticesinde baz önemli, olumlu yönde gelimeler salanmtr. Daha sonra bu çalma 2005 ve 2006 yllarnda da sürdürülmütür. Çalma sonuçlarna göre

toplumun, salk servisleriyle ilikilerinin zamanla artt, salk çalanlarnn i tatmin düzeyleri ve salk birimlerinin geliimi ile ilgili göstergelerinin yükseldii tespit edilmitir. Dier taraftan zamanla toplum içerisinde yaama ve çalma srasnda güvenlik artlarnn, dier salkla ilgili faaliyet alanlarnda çalanlarla olan ilikilerin ve yerel liderlerle ilikilerin giderek olumsuz yönde deitii tespit edilmitir (http://www.jhsph.edu/bin/k/s/afghanistan_report2006.pdf Eriim Tarihi: 15.09.2010). Bu çalma sonuçlar 2 ubat 2007’de Kabil’de ikincisi düzenlenen Toplum Sal ve Sava konulu sempozyumda sunulmutur (Hanif, H., 2007. Aktaran: Dye, 2007).

Ulusal salk hizmetleri performans deerlendirmesi verilerine göre, Afganistan’da BPHS uygulamas ile ilk üç yl sonunda büyük ilerleme kaydedilmitir (Fatimie, 2007):

x BPHS uygulamalar, hasta memnuniyeti oluturacak ekilde yüksek performans seviyeleri salamtr. Temel ilaçlarn ve aile planlamas için gerekli kaynaklarn tedariki oldukça iyi düzeylere ulamtr.

x Çou salk alan uygulamas, fakir hastalar için ücretsizdir.

x Çou salk birimi, gebeler ve yeni doanlar için kapsaml bir takip hizmeti sunma kapasitesine sahiptir.

2006 yl içerisinde, BPHS kapsamnda yaplan çalma says 846’dan 979’a ulamtr. BPHS kapsamnda ulalabilen nüfus oran %77’den %82’ye yükselmitir. Halk sal çalanlarnn says 12 binden 15 bine yükselmitir ve bunlarn ortalama yars kadndr. Göçebe topluluklar için temel salk hizmeti sunacak12 adet hareketli salk merkezi oluturulmutur.

Anne saln korumaya yönelik yaplan çalmalar kapsamnda 2400 ebe, ebelik okullarnda eitilerek mezun edilmitir. %70’den fazla salk hizmet faaliyetinin her birinde en az bir tane olmak üzere konusunda uzman kadn salk çalan bulunmaktadr.

Doum öncesi gebelik takibi yaplmas oranlarnda art salanmtr. Bu oran 2003 ylnda %4.6 iken 2006 ylnda %30’dan fazladr. Ayrca doumlarn bir salk çalan destei ile yaplmas ile ilgili oranda %6’dan %19’a yükselmitir.

Rutin baklama çalmalarnda da önemli bir yol kat edilmitir. 2006 ylnn ikinci yarsnda Afgan halk Hepatit B as ile tantrlm, rutin alama faaliyeti balatlmtr. Bu çalma dier önlenebilir bulac hastalklara yönelik yeni alarn ülkeye geliini ve kullanmn olumlu yönde etkilemitir. Kzamk as çocuklarn %68’ine uygulanmtr. 2003 ylnda gebelerin yenidoan tetanosuna kar alanma oran %11 iken 2006 ylnda bu oran %54’e ulamtr.

Çocukluk ça hastallarnn kontrolüne yönelik 8 bölgede, 700 adet salk merkezince yürütülen yaklak 309 çalmada, 1700 civarnda bu konuda eitilmi salk çalan görev almtr.

2006 ylnn ilk 9 aynda, açlan 26 adet medikal beslenme ünitelerinde, 2.1 milyondan fazla 5 ya alt çocuk takibe alnmtr.

Yine 2006 yl içerisinde 233’den fazla hastane veya salk merkezinin yenilenmesi veya ina edilmesine yönelik faaliyet gerçekletirilmitir.

Sinek srklarndan korunmak için yataklarn üstüne aslan cibinliklerden 40 binden fazla datlmtr ve bu çalma ile stma hastal vakalar %9 orannda azalmtr.

Damar içi uyuturucu ilaç kullanmnda art ve HIV (Human
mmunodeficency Vrus:
nsan Baklk Yetmezlik Virüsü) vakalarnn yüksek rakamlara ulam olduu ülkelerle komuluk ilikileri nedeniyle, HIV’e bal AIDS (Acquired Immune Deficieny Syndrome: Edinsel (Kazanlm) Baklk Yetmezlii Sendromu) epidemiyolojisi, Afganistan’n önündeki önemli bir tehdittir. Afgan Hükümeti, bir Ulusal AIDS’le Mücadele Kontrol Program hazrlamak, birçok sektörle AIDS’le mücadele için koordinasyon komiteleri kurmak suretiyle bu tehlike karsnda hzl ve etkin bir yant ortaya koymutur. Bu koordinasyonlar neticesinde Dünya Bankas, Afganistan’n Ulusal AIDS ile mücadele stratejilerinde kullanlmak üzere MOPH’a 10 milyon US$ para aktarmtr.

Hastalklar için erken uyar sistemi gelitirilmitir. Bu amaçla 8 bölgede arama-tarama timleri oluturulmutur. Örnein 4’ü Kabil’de olmak üzere tespit edilen

16 ku gribi vakas karsnda müdahale ve mücadele stratejileri uygulamaya konulmu ve 2007 içerisinde benzer vakaya rastlanmamtr.

Halka iyi salk ve doru hijyeni öretmek amacyla pek çok eitici içerikli poster ve broür baslarak datlmaktadr. Televizyon ve radyolarda 27 farkl slogan ve film yaynlanmaktadr.

Bunlara ek olarak hem yerli hem yabanc eiticiler tarafndan 9000 salk çalan, çeitli salk konularnda eitilmilerdir. Hemirelik eitimi akredite edilmitir. Eitime katlanlarn %50’i kadndr (Fatimie, 2007).

Bu baarl faaliyetlerin ardndan salk alannda aadaki u konulara önem ve öncelik verilmesi kararlatrlmtr (http://wwww.reliefweb.int/ Eriim Tarihi: 1 Aralk 2007):

x Komu ülkelerde barnm olup ülkeye geri dönen nüfusu da kapsayacak ekilde tüm halkn birinci basamak salk hizmeti veren birimlere eriimlerinin artrlmasn salamak,

x Temel ilaç gereksinimlerinin karlanmas,

x Kötü beslenme koullarnn düzeltilmesi, hatta özellikle 5 ya altndaki çocuklarda ki eser element eksikliklerinin tedavi ve desteinin salanmas,

x Anne ölümlerinin azaltlmas,

x Bulac ve önlenebilir hastalklarn azaltlmas ve kontrol altna alnmas.