Acının Hazzı

147

gerçekleştirilmesi olanaklı olmayan bir durumun, das Ding’le birleşme anlamına gelen mutlak hazzın paradoksal varlığında düğümlenir; başka bir ifadeyle fanteziler kökensel tekrarın olanaksızlığı anlamında hazzın paradoksal varlığının tetiklediği bir durumdur ve Ragland’ın da vurguladığı gibi “(…) haz bir sabitleme, hafızadaki bir iz ya da harf olarak kalır ve bedeni fantezilere verir.

Böylece, haz kaybı silmek için fanteziler kuran tekrarlar aracılığıyla ele geçirilir.”(Ragland, 1995:89) Kendi kendini üreten fantezilerin hayaletsi varlığıyla tanıdık kıldığı simgesel alanda öznenin hakiki anlamda gerçekleştirebileceği tek tekrarlanabilir orijinal eylemi, tanıdık kılmaya çalıştığı halde bunu başaramadığı ve bir yanılsama içinde yaşadığı bu yabancılaştığı alanda onu yabancılaşmasının kökenine indirecek olan, Antigone’nin eyleminde de somutluk kazanan, olanaksızı ya da ‘iyi’ olarak ‘kötüyü’ gerçekleştirmesidir.

Bu, her şeyi olanaklı kılan temeldeki hiçbir Şeyle karşılaşmaktan ve böylece acıyla hazzın karıştığı olanaksızı deneyimlemekten, özne olarak özneliği geride bırakmaktan ve bu anlamda olanaksızın paradoksal imasından başka bir şey değildir.

148

nedenle de mitik konumu olan bir bütünlüğü, doluluğu, anneden kopmamış olmak anlamında ayrımsızlığı ve böylesi bir ayrımsızlık olarak Varlığı, yani das Ding’i, gerçeği dile getirir. Das Ding bu bakımdan hiçbir zaman tekrarı olamayacak, bulunamayacak, elde edilemeyecek bütünlük ‘deneyimi’ olarak kayıp nesne’ye denk düşer. Bu bağlamda jouissance ilkin özneleşme sürecindeki öznenin arzusunun kayıp nesnesidir, ikincil olarak bu kayıp nesnenin ateşlediği, harekete geçirdiği arayıştır ve üçüncül olarak da bu arayışta sınır ihlali ve sınır ötesine geçiş anlamında öznenin dayanamayacağı, taşıyamayacağı ve bu yüzden de ortadan kalktığı nihai durumun ifadesi anlamında acı veren haz “deneyimidir”. Bu söylenenler bağlamında acı, kopulan jouissance’ın yer yer belirginleşerek simgesel ağda anlamdan yoksun boşluklar olarak göründüğü durumlarda somutlaşırken; haz, boşluk duygusunu göz önünden uzaklaştıran sabitliğin ve tanıdıklığın sınırları içinde gerçeğin yaratabileceği gerilimsel yoğunluğun, maruz kalış durumunun olabilecek en alt düzeye çekilmesi anlamında yapılaşan haz ilkesi anlamına gelir. Lacan’ın deyişiyle: “Haz ilkesi aslında, psişik aygıtın bütün işleyişini düzenleyen gerilimi olanaklı olabileceği kadar düşük bir seviyede tutacak denli göstereni üreterek özneyi bir gösterenden diğer bir gösterene yöneltecek biçimde işler.”(Lacan, 1997:119) Haz ilkesinin yoğunluk düzeyini olabildiğince düşük tutmaya çabaladığı psişik yapının kökenindeki gerilimin nedeni olan gerçek, haz ilkesinin tüm düzenlemelerine karşın gene de özneyle öznenin sınırı geçtiği durumlarda temas eder. Bu durumda jouissance gündelik varoluşun akışında belirginleşen acı olarak değil gerçekle birleşmenin, yasayı, haz ilkesinin sınırı anlamında yasayı geçmenin ve böylece yaşanamayacak bir hazzı, hazda

149

gerçekleşen acıyı ya da acı da gerçekleşen hazzı yaşamayı “seçen” öznenin deneyimlenemez “deneyimi” olarak görünür; gösterenlerin akışında seyreden üzeri çizili var-oluşun seyrinin kesintiye uğradığı, silindiği bu paradoksal durum böylece boşluğun görünümü haline gelir. Gösterenler arasında gidip gelen ve anlamsal sabitlikten yoksun olan özne, bu akışkan ağda Lacan’ın kapitone noktaları diye adlandırdığı gösterenle gösterilenin birbirine düğümlenerek kilitlendiği ve böylece nesnelerle sanki değişmez, bütüncül anlamları varmışçasına bir sabitlik ilişkisine girdiği bir düzlem üzerinde hareket eder. Bu bağlamda Lacan için “(…) insanın deneyiminde temel bir özellik olarak görünen kapitone noktaları(…)” (Lacan, 1997-a:268) deneyimlenemez jouissance’ın yarattığı fantasmatik bir yapı taşı haline gelir. Bir tür kendi boşluğunu doldurma taktiği olan ve bilinçdışı yansıtma biçiminde öznenin ötekiyle girdiği ilişkide ve bu ilişkinin özneye verdiği kısmi karşılıklarda somutluk kazanan arzu böylece öznenin karşılaştığı hiçbir nesnede tam anlamıyla nesneleştiremeyececeği, denk gelemeyeceği ama tam da bu nedenden ötürü arayışı sürekli kılan jouissance aracılığıyla kendi olumsuzlaması içinde olumlanan bir durum olarak işler ve simgeler dünyasını bütün öğeleriyle kurar.

Özne, yoksunluğunun ikamesi olan simgesel düzen aracılığıyla simgesel düzende sürekli olarak arzular; fakat bir boşluk olarak arzunun simgesel alanda işlemesi jouissance’ın fantazmatik bir doyum biçiminde deneyimlenmesine neden olur. Boşluğun simgesel düzeydeki karşılığı olan nesnelerle ya da sabitliklerle girilen ilişki böylece dayanılması, altına girilip taşınılması olanaklı olmayan bir durumun olanaklı hale getirilmesine yol açar. Fantasmatik olanı bu şekilde yorumlamak olanaklıdır. Bu bağlamda Chiesa’nın da belirttiği gibi

150

“(…) nesne a’lar fantasmalar olarak temel eksiğin paradoksal temsili konumundadırlar.”(Chiesa, 2007:167) Boşluk, temel eksiğin, kökende yatan mutlak yoksunluğun, elde edilip doldurulamaz paradoksal görünümleri olan ve bu anlamda özneye sadece geçici bir doyum hissi yaşatan –Lacan’ın nesne a olarak adlandırdığı- sabitleyici her şeyde sürer gider. Anılar, işler, idealler, statü, kariyer gibi simgesel ağın sunduğu her türlü içsel ve dışsal “iyi” temelde yatan bu boşluğu dindirmeye yetmez ve jouissance mutlak kayıp olarak gündelik yaşamın tüm oldubittisinde hüküm sürerek arzuyu canlı kılar. Bu noktada paradoksal olanı iki şekilde anlamak olanaklıdır: ilkin jouissance hem arzuyu canlı tutar hem de arzunun canlılığı anlamında öznenin angajmanını bir yanılsama içinde yaşamasını sağlar; yani doyumu parçalı varolanlarla girdiği bütünleme ilişkisinde yaşamaya çalışan özne hedefine varamadığını, amacına ulaşamadığını anladığı her an ötelenen doyuma ulaşmak için tekrar harekete geçer ve arzusu sürekli kılınır; bununla birlikte sürekli kılınan arzunun ardında hep mutlak doyumun yaşanacağı anın belli belirsiz beklentisi yatar; fakat yaşanılabilecek böylesi bir mutlak doyum anı yoktur; ya da daha doğrusu böyle bir doyum anı olarak jouissance’dan söz edilebilir; ama jouissance da yalnızca

“(…) haz ilkesinin ötesinde olduğu bilinen (…) bir tür acı çekme olarak(…)”

(Lacan, 1997:184) varlığından söz edilebilir bir şeydir. Bu noktada ilginç olan, bu acı çekmenin ayırıcı özelliğinin bir tür doyumu içinde barındırıyor ve bu anlamda paradoksal bir duruma işaret ediyor olmasıdır. Paradoksal olmanın ikinci anlamı, yalnızca haz duyulan bir acının ya da acıda yaşanan bir hazzın ima ettiği klinik anlamlarla sınırlı kalmayan kökensel var-oluşta açılır. Gündelik yaşamı haz ilkesi tarafından belirlenen özne eylemlerinin tümünde mutlak

151

arzuyu hedefler ama yalnızca bunun sönük bir yansısıyla karşılaşır; ama bu yetmez; özne bir gösterene tutunarak gösterenlerden kurulu simgesel ağın içinde bu ağın dışında kalacak ve ortadan kalkacak biçimde eylemde bulunabilir ve sonunu hazırlayabilir; bu bağlamda jouissance “ölüme doğru giden yoldur”(Lacan, 1997:17) ve haz ilkesinin ötesine geçmeye çalışarak ihlali gerçekleştiren ve aşırılığı gösteren öznenin eyleminin ardındaki tek itki ölüm itkisidir; bu haliyle nihai son olarak yıkımı getiren mutlak haz, acıyla hazzın birleştiği paradoksal bir yaşantının hazzı olarak paradoksallığın ilk anlamındaki gibi fantezilerin değil silinmenin alanıdır ve bu nedenle de bilinemeze ilişkindir.

Öznenin jouissance’ın ifade ettiği türden bir fanteziyi yaşadığı ve bildiği yerse gündelik ilişkiler ekseninde, sınırın berisindeki varolanlar alanıdır ve bilinebilirlik de haz ilkesinin sınırları içinde kalan bu alanla ilgili görünmektedir. Chiesa’nın da belirttiği gibi: “(…) insanın gerçekleştiğini bildiği tek jouissance anı, fantezilerin üretildiği alandır.”(Chiesa, 2007:167) Tüm bu dile getirilenler bağlamında fantezilerden kurulu anları besleyen paradoksal bir yaşamsal akışta kayıp giden Lacancı özne, var-oluşunda arzuyla ölümü biraraya getirerek devinen erotik ve erotik olduğu için de trajik bir görünümü göz önüne serer.