AB’de Kırsal Kalkınma Politikaları

Çizelge 3.9, ortak tarım politikalarında yaşanan değişimi göstermektedir. Ortak Tarım Politikaları ilk yıllarda gıda güvenliği ve verimliliğin arttırılması konularına odaklanılmış iken, bu durum 1980’li yıllarda üretim fazlalığı, aşırı bütçe yükü ve uluslararası platformda problemlere yol açmıştır. Rekabet edebilirlik üzerine odaklanmış olan 1992 reformları ile fazla stoklar eritilmiş, gelir dengeleyici önlemler beraberinde çevre ile ilgili düzenlemeler yürürlüğe konulmuştur. Sürdürülebilirlik üzerine odaklanmış olan gündem 2000 reformları ile bütçede ciddi kısıntıya gidilirken, aynı zamanda pazarda rekabeti, kırsal kalkınmayı teşvik eden ve çevreyi daha fazla gözetmeci anlayışla birlikte ürün kalitesini güvence altına alan önlemler yürürlüğe sokulmuştur (Glucksman 2003 ve URL 30).

Çizelge 3.3 Ortak Tarım Politikalarında Yaşanan Değişim (Glucksman 2003 )

Verimlilik

Rekabet Edebilirlik

Sürdürülebilirlik İlk

Dönemler Kriz Yılları

1992 Reformu Gündem 2000 Gelecek • Gıda Güvenliği • Verimliliğin arttırılması • Pazar İstikrarı • Gelir Desteği • Aşırı Üretim • Anormal Bütçe Yükü • Uluslar arası Sürtüşme • Yapısal önlemler • Azalan stok fazlalıkları • Çevre • Geliri dengeleme • Dengeli bütçe • Dünya pazarlarında rekabet edebilirlik • Kırsal kalkınma • Çevre • Kalite • OTP’de devamlı düzenleme • Yeni gereksinimler için enstrümanlar

3.4 AB’de Kırsal Kalkınma Politikaları

AB’de kırsal kalkınma konusu her zaman gündemde yer edinmiştir. Konu genel olarak tarım politikalarının tamamlayıcı bir unsuru olarak görülmüştür. 1968 yılında

- 57 -

Mansholt Planı olarak bilinen tarım reformu planında; tarım işletmelerinin modernizasyonu, tarım nüfusunun azaltılması ve tarımda çalışanların sosyo ekonomik bilgilerinin ve mesleki yeterliliklerinin artırılması hedef olarak belirlenmiştir. Yunanistan, İspanya ve Portekiz’in Topluluğa üye olmaları ile birlikte geliştirilen MEDA20 ile yine işletmelerin modernleştirilmesi, mesleki eğitim sağlanması, üretici gruplarının kurulması, yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve turizm, küçük ve orta ölçekte teşebbüslerin kurulması için özendirici tedbirlerin yürürlüğe konulması amaçlanmıştır (Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği (AKTT)-2004).

1987 yılında kabul edilen Avrupa Tek Senedi ile Birlik 1992 yılında Tek Pazar oluşturma hedefini üstlenmiş; bu çerçevede malların, hizmetlerin, kişilerin ve sermayenin serbest dolaşımındaki engellerin kalkması; bunun yanında Topluluğun farklı bölgeler arasında ekonomik ve sosyal bütünleşmenin sağlanması hedef alınmıştır. Maastricht Anlaşması ile, Topluluğu Kuran Antlaşmanın ekonomik ve sosyal bütünleşmenin sağlanmasına yönelik hedeflerle ilgili 130A nolu maddesine eklenen “kırsal bölgeler de dahil olmak üzere” ibaresi ile kırsal kalkınmaya yasal dayanak sağlanmıştır (Akın 3003). 1988 yılında Komisyon tarafından Kırsal Toplumun Geleceği adlı bir tebliğ hazırlanmıştır. Bu tebliğ kırsal alanların sadece coğrafyaya dayalı olarak tanımlanmaması gerektiğini, bu alanların ekonomik ve sosyal hayatın çok farklı aktivitelerine sahne olan karmaşık bir yapı teşkil ettiğini belirtmiş; kırsal alanların sadece içinde barındırdığı, nüfusa iş ve hayat veren alanlar olmadığı, bunun yanında toplumun tüm kesimlerine hitap eden, ekolojik dengenin kurulduğu çok fonksiyonlu alanlar olduğu vurgulanmıştır. Bu tebliğde kırsal kalkınma için üç esas hedef belirlenmiştir (Güder 2003, Pala 2003);

¾ Ekonomik ve sosyal bütünleşmenin sağlanması,

¾ Tarım tekrar düzenlenirken kırsal ekonominin bir bütün olarak ele alınması,

¾ Çevrenin ve doğal kaynakların korunması.

20 MEDA (Mediterranean Economic Development Area), Avrupa-Akdeniz Ortaklığının uygulanması için Avrupa Birliği tarafından geliştirilmiş bir mali programdır (http://abofisi.metu.edu.tr/meda.htm).

- 58 -

1996 yılında düzenlenen “Kırsal Kalkınma Konulu Konferans” Cork Deklarasyonu ile tamamlanmıştır. Bu deklarasyon ilerde Topluluğun kırsal kalkınma politikasını belirlemek üzere önemli bir doküman olmuştur. Bu deklarasyonda şu hususlar vurgulanmıştır (URL 30);

¾ Kırsal alanlarda sürdürülebilir bir kalkınmanın sağlanması amacıyla kapasitenin teşviki

¾ Kırsal alanlarda katılımcı yaklaşımları artırma

¾ Politika uygulamalarının ve karar mekanizmasının yerinden bir yönetimle yapılması

¾ Sürdürülebilir kırsal kalkınma programlarının birbirleriyle koordine edilmesi

Komisyon tarafından hazırlanıp 25 Mart 1999 tarihinde Konseyce kabul edilen, 2000’li yıllarda Birliğin karşılaşabileceği muhtemel tehditleri belirleyen ve bunlar çerçevesinde Birlik politikalarında ve özelde tarımsal desteklemede yenilikler getiren kapsamlı reform paketi Gündem 2000’le birlikte kalkınmada geri kalmış bölgelerin yapısal uyum ve gelişmesinin desteklenmesini amaçlanmıştır. Bu reform paketinde yapısal zorluklarla karşı karşıya olan bölgelerin desteklenmesi, Yapısal Fonların kullanımı ile hedeflemektedir. Yapısal Fonlar kapsamındaki hedef bölgeler NUTS221 ve NUTS322 düzeyindedir: Yapılan harcamaların etkinliğinin arttırılması için 3 hedef bölge öngörülmüş ve fonlar hedef bölgelere ilişkin kriterlere uygun şekilde dağıtılmaktadır (URL 32, URL 33) .

Hedef 1: GSYİH’si Topluluk ortalamasının % 75’inin altında bulunan, bir diğer ifade ile gelişmişlik düzeyi düşük kabul edilen bölgelerdir. 4 temel fon23 da bu bölgelere destek verir. Yapısal fonların 2/3’ü bu hedef bölgelere gitmektedir ve Birliğin yaklaşık % 20’sini oluşturan nüfusun bu hedeften

21 _{NUTS2 üye ülkelerin bölgesel politikaları uyguladıkları seviye olması sebebiyle bölgesel-ulusal} problemlerin analiz edilmesinde en elverişli düzey olarak ortaya çıkmaktadır ( Bryden 2002). 22 _{NUTS3'de bölgesel tedbirlerin nerede uygulanması gerektiğini tam olarak değerlendirmek için,} uygun görülmektedir (Bryden 2002) .

23 _{Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti} Fonu, Balıkçılığın Yönlendirilmesi için Finansal Araç.

- 59 -

yararlanması öngörülmektedir. Kalkınmaya ve yapısal gelişmeye destek sağlamaktadır.

Hedef 2: Hedef 1 dışındaki, yapısal sıkıntı çeken bölgelerin ekonomik ve sosyal dönüşümüne destek sağlamaktadır. Endüstriyel, kırsal, kentsel ve balıkçılık alanlarının ekonomik ve sosyal dönüşümünü desteklemenin amaçlandığı bölgelerdir. Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu24 (ABKF) ve Avrupa Sosyal Fonu25 (ASF) tarafından desteklenir. Birlik nüfusunun % 18i yararlanmaktadır.

Hedef 3: Eğitim, öğretim ve istihdam politikalarının ve sistemlerinin modernizasyon ve uyumu için desteklenmesi amaçlanan ve Hedef 1 dışında kalan tüm bölgelerdir. ASF tarafından desteklenmektedir.

Artık yeni kırsal kalkınma politikası OTP’nin ikinci sacayağı olarak düşünülmektedir. AB Komisyonunu hazırladığı “OTP Reformu: Kırsal Kalkınma” adlı metne göre Avrupa tarımının şu an karşı karşıya bulunduğu yeni gerçekler ve tehditler; dünya pazarlarının küreselleşmesi, tüketici endeksli kalite gereksinimleri ve Birliğin genişlemesidir. Metne göre, bu değişimler sadece tarımı değil kırsal alanlardaki yerel ekonomileri de etkileyecektir. Bu yüzden tarım sektörünün geleceği kırsal alanlardaki dengeli bir gelişme ile doğrudan ilgilidir (URL 33)

Bunun yanında hâlihazırdaki AB kırsal kalkınma politikasını üç farklı endişe yönlendirmektedir (URL 30 ve AKTT 2004) .

¾ Tarım sektörünü yeniden yapılandırma ihtiyacı

24 _{ABKF, AB Yapısal Fonları'nın en büyüğüdür ve toplam bütçenin yarıya yakın bir bölümünü} oluşturur. ABKF'den sağlanan mali yardım esas küçük ve orta boy işletmelerin desteklenmesi, üretken yatırımların teşvik edilmesi, altyapının ıslah edilmesi ve yerel kalkınmanın güçlendirilmesi hedeflerine yöneliktir. Nihai amacı, rekabetçi ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik ederek istihdam yaratmaktır (http://www.kafkas.edu.tr/duyurular/web_katalog/ab_7cpbilgi_katalog2/ab_bolgesel_polit.rtf). 25 _{Avrupa Birliği’nin istihdam politikasındaki amaçlarını gerçekleştirmekte kullandığı en temel mali} araçtır (http://www.ikv.org.tr/pdfs/96b12507.pdf) . Fonun kurulmasındaki amaç, istihdam olanaklarını artırmak, çalışma koşullarını iyileştirmek toplumsal dışlanmaya karşı mücadele, işçilerin meslek eğitimlerini sağlamak, hayat standartlarını yükseltmek ve işsizlere gelir sağlamaktır (http://www.gap.gov.tr/Turkish/Dergi/D9152001/abbkp.html).

- 60 -

¾ Bölgesel gelişme politikası ile birlikte ekonomik ve sosyal bütünleşmenin arttırılması gereği

¾ OTP ye çevresel hassasiyetleri enjekte etme fikri

Bu endişeler çerçevesinde oluşturulan kırsal kalkınma politikasının ilkeleri şunlardır (Pala 2003);

¾ Tarımın çok fonksiyonluluğu

¾ Kırsal ekonomilere çok sektörlü ve bütünleşik yaklaşım geliştirilmesi: yeni gelir kaynakları yaratılması, istihdam sağlanması ve kırsal mirasın korunması.

¾ Kırsal kalkınma için yöneltilen yardımlarda esneklik: Ademi merkeziyetçi, yerinden yönetim ve bölgesel, yerel yetkililerle danışma ve ortaklık.

¾ Şeffaflık: Programların hazırlanmasında ve yönetilmesinde şeffaflık, mevzuata kolay ulaşım ve basitlik.

Birlikte kırsal kalkınma politikaları ile şu hedeflere ulaşılmak istenmektedir (Dağ 2007):

¾ Tarım ve orman sektörünün güçlendirilmesi, ¾ Kırsal alanların rekabet gücünün artırılması ve ¾ Çevrenin ve kırsal mirasın korunması.

Eskiden sadece çiftçi gelirleri üzerine ekonomik yönden gelişim olarak kurgulanan kırsal kalkınma artık, kırsalın bölge düzeyinde ve kırsala özgü kalkınma modelleri olarak geliştirilmesi ve kırsalın kendi kendine yetmesi olarak düşünülmeye başlanmıştır.

- 61 -