AB’de Kırsal Alanlar 41

AB ve daha birçok gelişmiş ülkenin, heterojen bir kırsal alan algılamasına sahip olması kırsal alanın herkes tarafından kabul edilebilir tanımının yapılmasını zorlaştırmaktadır. AB’de her üye devlet kendine göre kırsal alanı tarif etmiştir. Bunlar genelde sosyo-ekonomik kriterler temeline oturan tanımlamalardır ve birbirinden çok farklıdır. Bu tanımlamalarda kırsal alanlar arazi parçası olarak ele alınıp tarımsal deseni, arazi kullanımı, kentlere yakınlığı gibi kıstaslar göz önünde tutulmakta, yine bu alanlar sosyo-kültürel özelliklerine bağlı olarak sosyal temsil, alışkanlıklar, ekonomik faaliyetlerde çeşitlilik ve nüfus azalması, göç olgusu gibi kriterler çerçevesinde değerlendirilmektedir. Ancak, kırsal alan için AB seviyesinde ortak bir tanım olduğu söylenemez.

Ayrıca Kırsal alanlar yerel düzeyde de farklılıklar göstermektedir. Buna bağlı olarak geliştirilen iki tanım bulunmaktadır. Tanımlardan biri OECD’ye, diğeri ise EUROSTAT’a aittir ve bu tanımlamalar Birliğe ait farklı şekillerdeki kırsal alanların tanımlanmasında kullanılmaktadır (Ryden 2002 ve Dipartimento Per I Servizi Tecnici Nazionali Politecnico Di Milano 1999).

AB metinlerinde kullanılan OECD’nin kırsal alan tanımına göre; kırsal alanlar nüfus yoğunluğunun km² başına 150 kişinin altında olduğu topluluklardır. Bu tanım ışığında bölgeler üç gruba ayrılmıştır (Dipartimento Per I Servizi Tecnici Nazionali Politecnico Di Milano 1999);

- 42 -

¾ Kırsallığı Baskın Bölgeler9: nüfusunun %50’den fazlası kırsal topluluklarda yaşayanlar,

¾ Önemli Ölçüde Kırsal Bölgeler10: Nüfusun %15–50 arası kırsal topluluklarda yaşayanlar,

¾ Kentselliği Baskın Bölgeler11: nüfusun %15’in den azının kırsal topluluklarda yaşadığı bölgeler

Yukarıdaki OECD sınıflaması çerçevesinde AB %86.8 i kırsal alandır. Aşağıdaki Çizelge 3.1’de AB üyesi ülkelerin kırsal alan oranları verilmiştir. Kırsal bölgeler yüzölçümü oranları içerisinde fazla yer tutan Estonya, Finlandiya, İrlanda, Letonya, Yunanistan gibi ülkeler olup birliğin son genişlemesi ile kırsal alanların oranı artış göstermiştir.Genişleme ile kırsallığı ve kentselliği baskın bölgelerde nispi azalma görülmekle birlikte önemli oranda kırsal bölgelerin oranı artmıştır (URL 4).

9 _{Predominantly Rural Regions} 10 _{Significantly Rural Regions} 11 _{Predominantly Urban Regions}

- 43 -

Çizelge 3.1 Avrupa Birliği Ülkelerinde Kırsal Alanların Yüzölçümlerine Oranları (URL 5) Ülkeler Kırsal Alanların Toplam Alana Oranı (%)

Bölge Tiplerine Göre Alanlar

Kırsallığı Baskın Bölgeler Önemli Oranda Kırsal Bölgeler Kentselliği Baskın Bölgeler Avusturya 90,7 78,5 20,2 1,3 Belçika 40,4 21,7 23,4 54,9 Kıbrıs 85,6 0,0 100,0 0,0 Çek Cumhuriyeti 83,0 18,4 81,0 0,6 Almanya 64,3 36,8 43,8 19,4 Danimarka 84,9 67,7 27,8 4,5 Estonya 98,5 20,9 71,5 7,7 İspanya 92,0 47,4 46,5 6,1 Finlandiya 98,6 93,0 7,0 0,0 Fransa 89,4 40,8 54,7 4,5 Yunanistan 95,0 73,9 23,2 2,9 Macaristan 88,1 60,7 38,7 0,6 İrlanda 97,3 98,7 0,0 1,3 İtalya 70,9 27,4 50,2 22,4 Litvanya - 100,0 0,0 0,0 Lüksemburg 75,5 0,0 100,0 0,0 Letonya 98,3 51,1 43,6 5,4 Malta 1,6 0,0 0,0 100,0 Hollanda 31,5 5,2 37,5 57,3 Polonya 90,5 62,8 34,3 2,9 Portekiz 89,1 69,7 22,0 8,3 İsveç 99,1 95,9 4,1 0,0 Slovenya 87,9 70,4 29,6 0,0 Slovakya - 37,6 58,2 4,2 İngiltere 76.2 33,7 45,7 20,6 AB–25 86.8 56,4 35,6 7,9 AB–15 86.1 56,7 34,2 9,2

Çizelge 3.1’de belirtilen kısal alan büyüklük bilgilerine ilişkin, OECD tanımına göre EUROSTAT’ın hazırlamış olduğu, genişleme öncesi dönem kırsal alanlar haritası aşağıda Şekil 3.1’de görülmektedir.

- 44 -

Kırsal Alanlar 150 kişi /km2

Önemli Ölçüde kırsal (kırsalda yaşayan nüfus 15-50% Çoğunluğu Kentsel (kırsalda yaşayan nüfus <50%) Çoğunluğu Kırsal (kırsalda yaşayan nüfus >50%)

Şekil 3.1 150 kişi / km² kriterine göre Kırsal Alanlar-Genişleme Öncesi (Bayındırlık İskan Bak. 2007).

AB’de alan sınıflandırmasına ilişkin aşağıdaki Şekil 3.2’ye göre; orman, tarımsal arazi, doğal alanlar, kentsel doku, içme su alanları ve deniz sınırlarına göre yapılan alan tasnifinde; tarımsal nitelikteki arazilerin çoğunlukta olduğu görülür.

- 45 -

Şekil 3.2 AB Toprak Sınıflaması (Bayındırlık İskan Bak. 2007).

AB’de kırsal alanların yoğunluğu gösteren EUROSTAT’ın hazırlamış olduğu haritaların dışında, bir diğer harita Şekil 3.3’de gösterilen gece görünüm haritasıdır. Harita tam karanlık gökyüzü ile şehir&şehir merkezi aralığında; ışığın termal farklılık renklendirilmesinde ayak izlerinin yoğunlukta olduğu bölgeleri göstermektedir.

- 46 -

Şekil 3.3 Gece Görünümlü AB Haritası (URL 6)

Kırsal alanların büyük kısmının oluşturduğu Avrupa Birliği’nde, bu alanların çoğunun tarımsal nitelikli alanlar olduğu görülmektedir. Ancak Birlik nüfusunun %25’i bu alanlarda yaşamaktadır (URL 29). OECD tanımına göre, İngiltere’de kırsal topluluklarda yaşayan nüfusun toplam nüfusa oranı %8.7 iken bu oran Fransa’da %23.7’ye Avusturya’da %34.6’ya ve İsveç’te %66.8’e kadar çıkmaktadır (URL 4, Bayındırlık İskan Bak. 2007). Çizelge 3.2’de görüldüğü üzere 1999–2001 yılları ortalamasına göre Malta’da kırsal bölgelerde yaşayan insanların toplam nüfusa oranı yüzde 0,2 iken, İngiltere’de bu oran yüzde 11,3, Fransa’da 28,4, Avusturya’da yüzde 41,9, İsveç’te yüzde 69,3 olduğu görülmektedir.

1.Tam karanlık gökyüzü 2.Tipik karanlık gökyüzü 3. Boş Kırsal gökyüzü 4. Kırsal gökyüzü 4.5. Kırsaldan kente geçiş 5. Kent çevresi gökyüzü 6.7.Parlak kent çevresi& şehir geçiş 8.9.Şehir & şehir merkezi

- 47 -

Çizelge 3.2. Avrupa Birliği Ülkelerinde Kırsal Nüfusun Ulusal Nüfusa Oranları (URL 5) Ülkeler Kırsal Alanlarda Nüfus Oranı (%)

Bölge Tiplerine Göre Alanlarda Nüfus (%)

Kırsallığı Baskın Bölgeler Önemli Oranda Kırsal Bölgeler Kentselliği Baskın Bölgeler Avusturya 41.9 46.2 30.8 23.0 Belçika 8,5 3,5 11,7 84,8 Kıbrıs 22,2 0,0 100,0 0,0 Çek Cumhuriyeti 30,3 10,4 78,1 11,5 Almanya 19,0 13,5 28,8 57,7 Danimarka 40,6 39,0 31,7 29,4 Estonya 32,0 10,5 76,4 13,1 İspanya 26,9 15,6 49,6 34,8 Finlandiya 56,7 62,7 37,3 0,0 Fransa 28,4 17,0 54,4 28,6 Yunanistan 38,7 39,6 27,6 32,8 Macaristan 52,2 44,0 38,3 17,7 İrlanda 45,2 70,7 0,0 29,3 İtalya 20,9 9,6 40,5 49,9 Litvanya - 100,0 0,0 0,0 Lüksemburg 28,0 0,0 100,0 0,0 Letonya 31,8 29,7 29,6 40,7 Malta 0,1 0,0 0,0 100,0 Hollanda 7,3 1,9 17,4 80,7 Polonya 40,3 42,7 31,5 25,8 Portekiz 24,1 22,0 26,9 51,1 İsveç 69,3 66,9 33,1 0,0 Slovenya 55,3 58,0 42,0 0,0 Slovakya - 26,9 61,8 11,3 İngiltere 11,3 3,6 27,4 69,0 AB–25 26.0 18,6 38,8 42,6 AB–15 23.6 15,9 35,7 48,5

OECD’den farklı olarak EUROSTAT’ın yaklaşımında ise kırsal alanlar, demografik ölçülerde kentleşmenin üç aşamasına bağlı olarak tanımlanmıştır. Tanımda AB Bölgelerinin bu üç kriterden birine girebileceği şekilde geliştirilmiştir (Dipartimento Per I Servizi Tecnici Nazionali Politecnico Di Milano 1999). Buna göre kırsal alanlar;

- 48 -

¾ Yoğun Nüfus Bölgesi12: Bu her birinin nüfus yoğunluğu en çok 500 kişi/km² ve bölgede toplam nüfus büyüklüğü en az 50.000 kişi olan birbirine yakın ve komşu belediyelerden oluşur.

¾ Orta Bölge13: Nüfus yoğunluğu en fazla 100kişi/km²olan ve Yoğun Nüfus Bölgesine ait olmayan belediye gruplarından oluşur. Bu alanın toplam nüfusunun en az 50,000 kişi olması ya da bu bölgenin yoğun nüfus bölgesine bitişik olması gereklidir.

¾ Dağınık Nüfus Bölgesi14_{: Yoğun nüfus bölgesi ve ortalama bölgeye}

girmeyen belediye gruplarından oluşur.

Nüfusa ilişkin bilgilerin temel alındığı sınıflandırmanın yanında kırsala ait niteliksel özelliklerin düşünülmesi de faydalı olacağı düşünülerek, Avrupa Komisyonu tarafından 1988 yılında yayımlanan “Kırsal Toplumun Geleceği” adlı belge kırsal alanlara ilişkin üç standart problemi belirlemiştir ( AB’de Kırsal Kalkınma Politikaları ve Değişim Eğilimleri, Dipartimento Per I Servizi Tecnici Nazionali 1999): Modern hayatın baskısı, kırsal alanlarda azalma ve marjinal alanlar. Bu raporda belirtilen sorunlara ve kırsalın ulusal ekonomilerle bütünleşme düzeyine göre yapılan sınıflandırmada kırsal alanlar;

¾ Entegre Kırsal Alanlar15: Büyüyen bir nüfusa ve tarım dışı sektörlere dayanan bir istihdama sahip olmasına karşın, tarımın hâlâ kilit bir role sahip olduğu, çevresel, sosyal ve kültürel miras yönünden tehditlerle karşı karşıya bulunan ve büyük yerleşim yerlerine yakın alanlar

¾ Orta Derecede Kırsal Alanlar16_{: Nispeten kentsel alanlardan uzak, tarım}

ve tarım dışı sektörlerin değişen oranlarda ağırlıklı olduğu, bunun yanında pek çok ülkede yer alan geniş ölçekli çiftliklerin bulunduğu

12 _{Densely populated zones} 13 _{Intermediate zones:} 14 _{Sparsely populated zone} 15 _{integrated rural areas} 16 _{intermediate rural areas}

- 49 - alanlar

¾ Tam Kırsal Alanlar17; Belgede nüfus yoğunluğu ve genelde gelir seviyesi en düşük olan, genel olarak yaşlı bir nüfusa sahip bulunan, ekonomisi ağırlıkla tarıma dayalı, temel hizmetlerin yeteri kadar götürülemediği ve dağlık ve çevresel faktörlerden dolayı ulaşım bağlantılarından izole durumda olan alanlar olarak tanımlanmıştır.

Bu tanımlama da kırsal alanları arazi parçası olarak ele alınıp tarımsal deseni, arazi kullanımı, kentlere yakınlığı gibi kıstaslar göz önüne alınabilmekte; yine bu alanlar sosyo-kültürel özelliklerine bağlı olarak sosyal temsil, alışkanlıklar, ekonomik faaliyetlerde çeşitlilik ve nüfus azalması, göç olgusu gibi kriterler çerçevesinde değerlendirilebilmektedir.

Kasım 1996’da yayınlanan Cork Deklarasyonunda ise kırsal alanların kendine has kültürel, ekonomik ve sosyal bir yapısı olduğuna ve değişik faaliyet alanları ile zengin peyzaj çeşitliliğinin oluşturduğu desene (ormanlar, tarım alanları, bozulmamış doğal alanlar, köyler ve ufak kasabalar, bölgesel merkezler, küçük sanayiler) vurgu yapılmıştır (Bayındırlık İskân Bak. 2007).