A Vitamini

A vitamini ilk bulunan vitamindir. 1913 yılında büyüme faktörü olarak tanımlanmasına rağmen kimyasal yapısı 1930 da tanımlanabildi. Wisconsin Üniversitesinden McCollum ve Davis ile Yale Üniversitesinden Osborne ve Mendel eĢ

zamanlı olarak A vitaminini buldular

(http://www.ankalab.com/fileadmin/standortseiten/synlab_tr/

pdf/A_VITAMINI_VE_KAROTENLER.pdf). Bu araĢtırmacılar tarafından yağda erir A faktörü diye isimlendirilen madde 1920‘de Drummond‘un teĢebbüsü ile vitamin A olarak değiĢtirildi (Aras ve ErĢen, 1967).

Yağda çözünen bir vitamin olan A vitamininin insan sağlığı üzerindeki rolü çok büyüktür. Epitel dokunun sağlığında, büyüme ve geliĢmede, göz sağlığında, kansere karĢı koruyucu olma, bağıĢıklık sistemini arttırarak hastalıklara karĢı korunmayı sağlama gibi organizma üzerinde çok önemli fonksiyonları vardır. Bu araĢtırmada toplumun eğitimli bir grubunu oluĢturan öğretmenlerin A vitamini ile ilgili bilgileri ve A vitamini içeren besinleri tüketim davranıĢları ele alınmıĢtır ve böylece A vitamini ile ilgili bilgi ve davranıĢların, toplumun belirli bir grubunda ne boyutta olduğu belirlenmeye çalıĢılmıĢtır (Duyff ve Viley, 1998). A vitamininin kimyasal adı olan retinol, A vitamininin retinanın görme gücü üzerinde önemli fonksiyonu olduğu için verilmiĢtir ve ıĢığa hassas (duyarlı) madde gözün farklı miktarlardaki ıĢığa karĢı ayarlanmasını mümkün kılar (Williams, 1995; Kurtcu, 2006). A vitamini vücuda hayvansal ve bitkisel kaynaklarla alınır. Hayvansal kaynaklarda A vitamini retinol, hidroretinol, retinal ve retinoik asit olarak, bitkisel kaynaklarda ise sarı turuncu pigmentlerde bulunan karotenler, ince bağırsak mukozasında ve karaciğerde retinola dönüĢerek A vitamini aktivitesi göstermektedir. Bugün yapay A vitaminleri ucuz olarak ve suda çözünen türleri de kolaylıkla üretilebilmektedir (Baysal, 1999). Emilmeyen A vitamini esas olarak dıĢkıyla atılır. Çok az bir kısmı karaciğerde parçalanarak safrayla

ya da karaciğer ve böbreklerde baĢka maddelere çevrilerek ve yıkılarak idrarla atılır (Erdoğan, 2005). A vitamini metabolitlerinin bir kısmı dıĢkıyla atılır (Aksoy, 2008).

2.3.3.1.1.1. A Vitamininin Fonksiyonları

A vitamini; D, B ve E vitaminleri çinko, fosfor ile beraber görev yapar. Vücudun sağlıklı kalabilmek için gereksinimi olan önemli vitaminlerdir. A vitaminin olumlu etkilerini Ģöyle sıralayabiliriz:

a. GeliĢmeye yardım eder. Kemik ve diĢlerin sağlıklı yapısını oluĢturur. Büyüme ve vücut dokusunun yenilenmesi için gereklidir. Akne gibi bazı cilt problemlerinde, cildin yumuĢak ve hastalıksız olmasını sağlar.

b. Hayatın uzamasını sağlar, yaĢlanmayı geciktirir. A vitamini antioksidandır. Böylece; normal hücre faaliyetleri ile oluĢan serbest radikaller olarak adlandırılan gerekli enzimleri bozan ve hücrelere zarar veren değiĢmeler ve hücre zararına sebep olan maddelerin temizlenmesinde, kanser ve yaĢlanmanın getirebileceği hastalıkların önlenmesinde yardımcıdır.

c. Yeni hücre yapımı kamçılar ve özellikle epitel dokusunun koruyucusudur.

d. Hastalıklara karĢı direnci artırır, bağıĢıklığı uyarıcıdır. Β-karotenden zengin yiyecekler akciğer kanseri ve ağız boĢluğu kanseri riskini azaltır., soğuk ve gribe karĢı vücudu korur. Ağız, burun, boğaz ve akciğerlerde muköz membranların enfeksiyonlara ve hava kirliliğine karĢı korunmasını sağlar.

e. Gözün karanlığa adaptasyonunu sağlayan rodopsin oluĢumuna katılır. Görme gücünü sağlar ve gece körlüğünü önler. Gözün retina tabakasında karanlıkta görmeyi sağlayan rodopsin pigmenti vardır. Retina üzerine gelen ıĢığın etkisi ile rodopsin, opsin ve trans – retinale dönüĢür. Bu sırada kalsiyum kanalları aktive olarak, uyarı oluĢumunu sağlar. A vitamini yetersizliğinde rodopsin rejenerasyonu gecikeceğinden gece körlüğü Ģekillenir (Tayar ve Korkmaz, 2007).

2.3.3.1.1.2. A Vitamininin Eksikliğinde Ortaya Çıkabilecek Sorunlar

A vitamini vücutta depo edilen bir vitamindir. Bu nedenle yetersizlik belirtileri, uzun süre A vitamini alınmadığında görülür. Yetersiz ve dengesi beslenmelerde ve büyümenin hızlı olduğu çocukluk, gebe ve emziklilik dönemlerinde sorun ortaya çıkar.

Eksikliğinde epitel dokuların(derinin kuru ve pütürlü bir durumda olması, gözdeki epitel dokunun bozulması, kuruması ve koruyucu tabakanın kaybı) bozulması. BağıĢıklık sisteminin bozulması nedeniyle enfeksiyon hastalıklarına yakalanma sıklığının artması. Sindirim organlarında, midede yaralar oluĢabilmektedir. Çocuklarda normal büyüme ve geliĢme sağlanamamaktadır (Besler ve Rakıcıoğlu, 2008). A vitamini yetersizliğinde, yetersizlik derecesine göre çeĢitli bozukluklar görülür. Bunlardan bazıları gözde bozukluklar(gece körlüğü, gözakında çeĢitli büyüklük ve Ģekilde lekeler[bitot lekeleri], göz kuruluğu kseroftalmi, gözakı yumuĢaması-keratomalastia), deride bozukluklar(kuruluk, kalınlaĢma, kabuklanma, renk koyulaĢması, kıllarda pütürlenme, deride çatlama ve yaralar), solunum, sindirim, boĢaltım, üreme organlarının mukozasında zayıflama ve enfeksiyona karĢı direnç düĢüklüğü, mide-bağırsak mukozasında zayıflama, emilim bozuklukları, ülser, kemik ve diĢlerin sertleĢmesinde yetersizlik, büyümede yavaĢlama görülür (Erdoğan,2005).

2.3.3.1.1.3. A Vitamininin Doğal Kaynakları

Organizmanız A vitaminini iki yolla sağlar. Retinol formundaki A vitaminini hayvansal kaynaklı karaciğer, balık yağı, süt, tereyağı, yumurta gibi besinlerle alırsınız. Bitkisel kaynaklardan ise beta karoten gibi karotenoidleri alır ve bunları organizmanızda A vitaminine dönüĢtürebilirsiniz. Karotenoidlerin kaynakları kırmızı ve sarı portakal ile birçok koyu yeĢil yapraklı sebzelerdir. En çok sarı, turuncu(havuç, kıĢ kabağı vb.), koyu yeĢil yapraklı sebzeler ile sarı turuncu(kayısı, Ģeftali vb.) bulunur (Besler ve Rakıcıoğlu, 2008). A vitamini hayvansal yiyeceklerde yaygındır. Özellikle balık yağında, tereyağında ve karaciğerde bol miktarda bulunur. Bitkilerde ise A vitaminin provitaminleri(karotinoid ve kriptoksantinoid) yaygındır. Antarktika okyanusunda yaĢayan Paltus balığı A vitamini bakımından olağanüstü derecede zengindir (Mammadov, 2002). A vitamini balık yağı, peynir, yeĢil ve sarı sebzeler ile tahıllarda bulunur (Atmaca, 2007). A vitaminince en zengin yiyecekler balık yağı, ciğer, tereyağı, peynir(süt ve süt ürünleri) ile yumurtadır. Vitamin ön maddesi(provitamin) karotinoidler ise havuç, bal kabağı, tatlı patates, kayısı, Ģeftali gibi sarı ve turuncu meyve sebzelerle pancar yaprağı, ıspanak, maydanoz, asma yaprağı vb. koyu yeĢil yapraklı sebzelerde çokça bulunurlar (Erkut, 1990).