Glikozit bağ Fosfodiester bağı
Nükleozit Nükleotit
(Kaynak: Koyuncu ve ark., 2005’den)
Yukarıdaki şekle bakarak aşağıdaki yapıları büyükten küçüğe doğru sıralayınız. Nükleotit-DNA-Kromozom-Gen
Kromozom-DNA-Gen-Nükleotit
Aşağıda şekil birleştirme etkinliğinde öğrenciler tarafından oluşturulması beklenen DNA şekli bulunmaktadır.
Etkinlik 1.6
Öğrencilere konuyla ilgili aşağıda verilen çalışma kağıdındaki kavramları vererek bireysel olarak kavram haritası yapmalarını isteyiniz. İsterlerse kendilerinin de ilgili kavramlar ekleyebileceklerini söyleyiniz.
KAVRAM HARİTASI I ÇALIŞMA KAĞIDI
Aşağıdaki kavramları kullanarak bir kavram haritası yapınız. İsterseniz ilgili kavramlar ekleyebilirsiniz.
Kavramlar: pürin, pirimidin, tRNA, rRNA, çekirdek, sitoplazma, şeker, fosfat, ribozom, kloroplast, fosfodiester bağı, nükleotit
ÖĞRENME HALKASI - 2 KONU: DNA’NIN REPLİKASYONU
KEŞFETME: Bu aşamanın amacı, yapılan etkinliklerle öğrencilerin bilgileri kendisinin keşfetmesidir. Sorulan sorulara öğrenciler cevap verirken doğru ya da yanlış olduğunu söylemeyiniz. Öğrencilerin merak etmesini ve fikir yürütmelerini sağlayınız. Etkinlik 2.1, 2.2 ve 2.3’ü yapınız.
ETKİNLİK 2.1 Öğrencilere aşağıdaki sorular sorulur ve tartışılır.
- Hücre bölünürken genetik bilgi bir hücreden diğerine nasıl aktarılır? - Bölünme sonunda her iki hücrenin genetik bilgisi aynı mıdır?
- Bölünme sonunda her iki hücrenin genetik bilgisi aynı olmazsa ne olur? ETKİNLİK 2.2
Aşağıda verilen çalışma kağıdını öğrencilere dağıtınız. Aşağıdaki alıştırmayı yapmalarını isteyiniz. Daha sonra tahtada öğrencilerle birlikte yapınız.
ETKİNLİK 2.2 ÇALIŞMA KAĞIDI
1. Aşağıdaki DNA’nın kendisini nasıl eşlediğini şekil üzerinde gösteriniz. Yeni DNA’ların bazlarını siz yazınız.
ETKİNLİK 2.3
Aşağıdaki web sitesinden konuyla ilgili simülasyonları izletiniz. Öğrencilerden izledikleri görüntülerdeki olayları anlatmalarını isteyiniz. Öğrenci anlatırken önbilgisini ortaya çıkarmaya yönelik sorular sorunuz.
http://highered.mcgraw-
hill.com/sites/0072437316/student_view0/chapter14/animations.html#
TERİM TANITIMI: Bu aşamada keşfetme basamağında adı geçen kavramları tanıtınız ve açıklayınız. Yeni kavramlar üzerinde konuşunuz. Bu bölümde ele alınacak bilgiler aşağıda verilmiştir. Anlatım, soru-cevap ve gösteri yöntemlerini kullanabilirsiniz. Çeşitli analojilerden yararlanabilirsiniz. Örnek: DNA’nın ipliklerinin birbirinden ayrılması fermuarın açılmasına benzetilebilir.
• DNA’nın sentezi DNA polimeraz, hidrolizi ise DNAaz enzimi ile gerçekleşir. • DNA kendini eşlediği zaman oluşan DNA’daki zincirlerden birisi eski, diğeri yenidir. Yani DNA eşlenmesi yarı korunumludur.
KAVRAM UYGULAMA: Aşağıda verilen çalışma kağıdını öğrencilere dağıtınız. Öğrencilerden etkinlik 2.4’teki alıştırmayı yapmalarını isteyiniz. Daha sonra tahtada öğrencilerle birlikte yapınız.
ETKİNLİK 2.4 ÇALIŞMA KAĞIDI
E.coli bakterisi ağır azot (N15) izotopu içeren besi yerinde üretildiğinde birinci ve ikinci jenerasyonun DNA içeriği nasıl olur? Çiziniz.
ETKİNLİK 2.5
Aşağıdaki web sitelerinden konuyla ilgili simülasyonları izletiniz. Öğrencilerden izledikleri görüntülerdeki olayları anlatmalarını isteyiniz. Öğrenci anlatırken sorular sorunuz.
http://www.fed.cuhk.edu.hk/~johnson/teaching/genetics/animations/dna_replication. htm
http://www.pbs.org/wgbh/aso/tryit/dna/#
ÖĞRENME HALKASI – 3
KONU: PROTEİN SENTEZİ
KEŞFETME: Bu aşamanın amacı, yapılan etkinliklerle öğrencilerin bilgileri kendisinin keşfetmesidir. Sorulan sorulara öğrenciler cevap verirken doğru ya da yanlış olduğunu söylemeyiniz. Öğrencilerin merak etmesini ve fikir yürütmelerini sağlayınız. Etkinlik 3.1 ve Etkinlik 3.2’yi yapınız.
ETKİNLİK 3.1
Aşağıdaki web sitelerinden konuyla ilgili simülasyonları izletiniz. Öğrencilerden izledikleri görüntülerdeki olayları anlatmalarını isteyiniz. Öğrenci anlatırken önbilgilerini ortaya çıkarmaya yönelik sorular sorunuz.
http://www.lewport.wnyric.org/JWANAMAKER/animations/Protein%20Synthesis %20-%20long.html
http://www.abdn.ac.uk/~clt011/flash/samples/protein.swf ETKİNLİK 3.2
Öğrencileri dört kişilik gruplara ayırınız. Aşağıda verilen çalışma kağıtlarını öğrencilere dağıtınız. Öğrenciler alıştırmayı tamamladıktan sonra tahtada birlikte yapınız.
ETKİNLİK 3.2 ÇALIŞMA KAĞIDI
(Sağdıç ve ark., 2004’den)
1. Aşağıda aminoasitlerden oluşan bir polipeptid zinciri verilmiştir. a) Tabloya bakarak mRNA üzerindeki şifreleri yazınız. b) DNA üzerindeki şifreleri yazınız.
c) mRNA’dan protein sentezlenmesine ne denir? d) DNA’dan mRNA sentezlenmesine ne denir?
Metionin – Glisin – Lösin – Histidin – Serin Polipeptit zinciri
______ _____ _____ _______ ____ mRNA Translasyon ______ _____ _____ _______ ____ DNA Transkripsiyon
2. Aşağıda bir mRNA zinciri verilmiştir. a. DNA üzerindeki şifreleri yazınız.
b. Tabloya bakarak uygun aminoasitleri polipeptit zincirine yerleştiriniz. c. Aminoasitleri hangi molekül üzerindeki şifreye göre seçtiniz?
e. DNA üzerindeki üçlü şifrelere genetik şifre denir? mRNA ve tRNA üzerindeki üçlü şifrelere ne denildiğini yazınız.
f. Aminoasitlerin doğru sıralanmasını kim sağlar?
g. AGU şifresinde G yerine yanlışlıkla C gelseydi polipeptit zincirindeki aminoasit dizilişi nasıl olurdu?
………
TAC DNA (Genetik şifre) ____ ____ ____ ____ ____ ____
AUG – AGU – GUG – CCA – UGU – UGA mRNA (...……) ____ ____ ____ ____ ____ ____ tRNA (..…..…...)
Metionin ………. ………. ……… ………. ……… polipeptit
TERİM TANITIMI: Bu aşamada keşfetme basamağında adı geçen kavramları tanıtınız ve açıklayınız. Yeni kavramlar üzerinde konuşunuz. Bu bölümde ele alınacak bilgiler aşağıda verilmiştir. Anlatım, soru-cevap ve gösteri yöntemlerini kullanabilirsiniz. Çeşitli analojilerden yararlanabilirsiniz. (Örnek: Protein sentezi, parça kumaşların dikiş makinesinde kayarak dikilmesine benzetilebilir.)
GENETİK ŞİFRE (Sağdıç ve ark., 2004) • DNA’daki üçlü baz dizilişlerine genetik şifre denir.
• Her aminoasit için en az bir genetik şifre vardır. • AUG protein sentezini başlatan kodondur.
• UAG, UAA, UGA protein sentezini sonlandıran kodonlardır.
PROTEİN SENTEZİ
• Her türün genetik bilgisi değişiktir. Dolayısıyla bu bilginin eseri olan proteinler de farklıdır.
• Nükleotit-Üçlü şifre-Gen-DNA-Kromozon
• mRNA, hücrenin çekirdeğinde sentezlenerek sitoplazmaya geçer ve ribozomlara gider.
• Ribozom, biri küçük diğeri büyük iki alt birime sahiptir. Eğer ribozom protein sentezi yapmıyorsa bu alt birimler birbirinden ayrılır.
• mRNA, ribozomun küçük alt birimine bağlanır. Hemen sonra büyük alt birim de bu yapıya katılır.
• tRNA’lar sitoplazmadaki amino asitleri ribozoma taşır.
• tRNA’da iki önemli bölüm vardır. 1. Aminoasitin bağlandığı bölüm 2. Antikodon
• tRNA antikodon ucuyla mRNA’yı okuyarak uygun aminoasiti sitoplazmadan ribozoma taşır ve aminoasitleri mRNA’daki kodon sırasına göre birbirine bağlar. • İki aminoasit bir mol su çıkararak peptit bağlarıyla birbirine bağlanır.
• Protein 1. Yapısal 2. İşlevsel (Enzim)
• DNA transkripsiyon RNA translasyon PROTEİN
Yazılım çeviri
KAVRAM UYGULAMA: Etkinlik 3.3 şekilleri birleştirme etkinliğini yapınız. Öğrencileri dört kişilik gruplara ayırınız. Gruplara çalışma kağıtlarını ve kartondan yapılan ribozom, tRNA’lar, bir tane mRNA ve aminoasitlerden oluşan setleri dağıtınız. Öğrencilerden verilen mRNA’ya göre protein sentezlemelerini isteyiniz. Gruplar arasında dolaşarak yaptıkları şekilleri kontrol ediniz. Yanlış yapan gruplara yönlendirici sorular sorarak hatalarını görmelerini sağlayınız. Protein sentezini tamamlayan gruplardan verilen çalışma kağıdındaki soruları cevaplandırmalarını isteyiniz. Gruplar çalışmalarını tamamladıktan sonra soruları sınıf olarak cevaplayınız. Daha sonra Etkinlik 3.4’ü yapınız. Son olarak Etkinlik 3.5’te öğrencilere konuyla ilgili kavramları vererek bireysel olarak kavram haritası yapmalarını isteyiniz. İsterlerse kendilerinin de ilgili kavramlar ekleyebileceklerini söyleyiniz.
ETKİNLİK 3.3 ÇALIŞMA KAĞIDI
1. Size verilen malzemeleri kullanarak grup arkadaşlarınıza protein sentezini anlatınız. Daha sonra aşağıdaki soruları cevaplayınız.
- Protein sentezi hangi kodon ile başlar?....AUG...
- Protein sentezi hangi kodonlar ile sona erer?...UAA, UGA, UAG... - Protein zincirinin uzunluğunu kim belirler?..DNA belirler... - Aminoasitler arasında ne bağı oluşur?...Peptit bağı oluşur...
- Size verilen şifreye göre oluşturduğunuz aminoasit dizisini yazınız.
………
ETKİNLİK 3.4
Aşağıdaki web sitesinden konuyla ilgili simülasyonları izletiniz. Öğrencilerden izledikleri görüntülerdeki olayları anlatmalarını isteyiniz. Öğrenci anlatırken sorular sorunuz.
Aşağıda şekil birleştirme etkinliğinde öğrenciler tarafından yapılması beklenen protein sentezini temsil eden resim bulunmaktadır.
ETKİNLİK 3.5. KAVRAM HARİTASI II ÇALIŞMA KAĞIDI
Aşağıdaki kavramları kullanarak bir kavram haritası yapınız. İsterseniz ilgili kavramlar ekleyebilirsiniz.
Kavramlar: kromozom, ATP, kodon, antikodon, yarı korunumlu, enzim, gen, DNA polimeraz
EK-4
ÖĞRENME HALKASI MODELİ ÖĞRENCİ
KILAVUZU
Konu: Nükleik asit çeşitleri, DNA ve RNA’nın yapısı
ETKİNLİK 1.1
MAYA VE MİNİ (Cığızoğlu, 2005)
Maya’ya amcası doğum günü hediyesi olarak Afrika’dan küçük pembe bir fil getirmişti. Maya yeni hayvanını çok sevdi, artık bütün gününü onunla birlikte geçiriyordu. İsmini “Mini” koydu. Bir gün Mini’nin kulağında mor bir benek oluştu. Daha sonra bacağında ve yüzünde de çıkmaya başladı. Maya Mini’yi veterinere götürdü. Veteriner Mini’nin pembe ve mor bölgelerinden örnekler alarak inceleyeceğini söyledi.
Veteriner Mini’den aldığı örneklerde DNA testi yapıyor.
Mini nasıl oluştu? Afrika’daki bir bilim adamı büyüme ve renk genini bulmuştu. Mini henüz anne karnındayken bu iki geni değiştirerek minik pembe bir fil yapmak için deneyler yaptı ve Mini böyle dünyaya geldi.
Peki mor benekler nasıl oluşuyordu?
Mini’nin pembe renkli olmasına sebep olan genin görevi pembe renkli bir protein yapmak. İşte bu pembe renk geninde bir değişiklik olmuş. Gen, pembe protein yapması gerekiyorken mor protein yapmaya başlamış. Pembe renk geninin yapıtaşları ATATAT(Şifreyi tahtaya yazınız.). Mor renkli bölgedeki DNA’ya baktığımızda ise yapı taşlarından birinin değiştiğini görüyoruz. Burada GTATAT var(Şifreyi tahtaya yazınız.). Yani A yerine yanlışlıkla G yerleştirilmiş.
Vücudumuz hücrelerden meydana gelir. Hücrenin çekirdeğinde ise bizimle ilgili tüm bilgilerin saklı olduğu DNA bulunur. DNA’da da bizim özelliklerimizi belirleyen genler bulunur. Yani gen DNA’nın bir bölümüdür. Genlerde hücre içindeki görevleri yerine getiren proteinlerin nasıl yapılacağı ile ilgili bilgi vardır.
Sen doğduğun andan itibaren her hücre ne hücresi olduğunu biliyor. Ona göre her hücrenin içinde o hücrenin cinsine göre farklı genler çalışıyor. Şöyle düşünebilirsin, her hücrede aynı yemek kitabı var ama her hücrenin çeşidine göre o hücrede farklı yemek tarifleri okunuyor, bu yüzden farklı proteinler yapılıyor.
Bu değişiklik hücre bölündüğü zaman meydana gelir. DNA kendini eşlerken A konması gereken yere yanlışlıkla G yerleştiriliyor. Hücre genelde bunu fark edip tamir eder. Fakat tamir etmezse DNA’nın yapısı değişmiş olur. Bu yanlışlık genin pembe renkli protein yerine mor renkli protein yapmasına neden oluyor.
ETKİNLİK 1.2 Aşağıdaki web sitelerindeki animasyonları izleyiniz. http://207.207.4.198/pub/flash/24/menu.swf
http://highered.mcgraw-
hill.com/sites/0072437316/student_view0/chapter15/animations.html# NÜKLEİK ASİTLER (Sağdıç ve ark., 2004)
• Nükleik asitler enzimlerin sentezini kontrol ederek, bütün canlı organizmalardaki temel yaşamsal olayları kontrol ederler.
• Nükleik asitler, ökaryot ve prokaryot tüm hücrelerin kalıtsal maddesini oluşturur.
• Canlının belli bir özelliğini kontrol eden DNA parçasına gen denir. • İki çeşit nükleik asit vardır: DNA ve RNA
• DNA, ökaryot hücrelerde çekirdek, mitokondri ve kloroplastlarda bulunur. • RNA, çekirdekte özellikle çekirdekçikte, sitoplazmada ve ribozomda
bulunur.
• Her canlının nükleik asitlerindeki bazların dizilişi farklıdır. • Nükleik asitler, nükleotitlerin birleşmesiyle oluşur.
• Nükleotitler fosforik asit, beş karbonlu bir şeker ve azotlu organik bazdan oluşur.
• DNA’da deoksiriboz, RNA’da riboz şekeri bulunur.
• Pürinler çift halkalı olup, Adenin ve Guanin olmak üzere iki çeşidi vardır. • Pürinler hem DNA’da hem RNA’da bulunur.
• Pirimidinler tek halkalı olup Sitozin, Timin ve Urasil olmak üzere üç çeşittir. • Sitozin ve Timin DNA yapısında yer alırken Urasil RNA’da bulunur.
• 5 C’lu şeker ve organik bazdan oluşan yapıya nükleozit denir.
• Baz, şeker ve fosfatlar dehidrasyon senteziyle aralarından birer mol su çıkarmak suretiyle birleşerek nükleotitleri oluşturur.
• Bazla şeker arasında glikozit bağ oluşurken, şekerle fosfat arasında fosfodiester bağı oluşur.
DNA
• DNA’da nükleik asitlerden birinin fosfatı diğerinin şekeri ile 3-5 fosfodiester bağı ile bağlanır.
• Bazlardan Adenin ile Timin arasında ikili hidrojen bağı, Guaninle Sitozin arasında ise üçlü hidrojen bağı vardır.
• Her zaman Adenin karşısına Timin, Guanin karşısına Sitozin gelir. • DNA, hücrede yönetici moleküldür.
• DNA’sı olmayan hücrelerde (bazı virüsler) yönetici molekül RNA’dır. RNA
• RNA, tek zincirden oluşur.
• RNA’nın yapısındaki şeker ribozdur.
• RNA’nın yapısındaki bazlar Adenin, Guanin, Sitozin ve Urasil’dir. • RNA polimeraz enzimi tarafından sentezlenir.
• Ribonükleaz enzimi tarafından hidrolize uğrar. • Çekirdek, sitoplazma ve ribozomda bulunur. • mRNA, tRNA ve rRNA olmak üzere 3 çeşittir. mRNA
• DNA’dan aldığı genetik bilgiyi ribozoma taşır.
• RNA polimeraz ile DNA’nın anlamlı zinciri üzerinden sentezlenir. Buna yazılım (transkripsiyon) denir.
• DNA’dan alınarak mRNA ile taşınan üçlü nükleotit dizilerine kodon denir. rRNA
• Çekirdekçikte bol miktarda bulunur.
• Proteinlerle birlikte ribozomların yapısını oluşturur. • mRNA ve tRNA'nın ribozomlara tutunmasını sağlar.
tRNA
• Görevi, hücre içindeki amino asitleri tanımak ve bunları ribozomlara taşımaktır.
• tRNA’nın mRNA ‘ya bağlandığı kısımlardaki 3’lü baz dizisine antikodon denir.
ETKİNLİK 1.3 Plastik DNA modelini inceleyiniz.
ETKİNLİK 1.4
Rusya Çarlığı ve İngiliz Kraliyetinin Akrabalık İlişkisi
1991 yılında, 1917'de katledilen Çar ve ailesinin gömülü olduğu düşünülen bir toplu mezarın açılmasına izin verildi. Bir adli tıp uzmanı, bir yıl süreyle bulunan 700 kemik ve yüzlerce kemik parçasını düzenlemek için uğraştı. Rusya Sağlık Bakanlığı adına hareket eden Dr. Ivanov, İngiltere'den Peter Gill ile ilişkiye geçti. Amaç İngiliz Kraliyet ailesi ile akrabalığı olan Çar ailesinin kalıntılarının incelenip, kimlik ve
akrabalık ilişkisinin belirlenebilmesiydi. Kalıntılardan elde edilen DNA örnekleri, Çar ile kraliyet ailesinin aynı soydan
geldiklerini gösteriyordu. Mitokondrial DNA çalışmaları Prens Philip'in örneği ile Çariçe Alexandra ve üç kızının dizisine tamamıyla uyuyordu.
Sıra 2.Nikola'nın bir akrabasını bulmaya gelmişti. Çok zor da olsa, yaşayan iki akrabasına ulaşıp kan örneği alındı. Bu bireylerden birisi, İskoçya Fife düküydü. Bu iki bireyin DNA'ları birbirine benzerken, Çarın dizisine benzemediği ortaya çıktı. Çarın dizisinde mitokondrial DNA'da 16169'uncu nükleotitte C-T değişim saptandı. İleri çalışmalar, Çarda iki Mitokondrial DNA formu (Heteroplasmi) olduğunu gösterdi.
Kaynak: http://www.medicine.ankara.edu.tr/internal_medical/pediatrics/mol-
gen/index.php?PgId=63
Neden mitokondri DNA’sını inceliyorlar?
Mitokondriler sperm hücrelerinin baş kısmında yer almazlar. Bu nedenle eşeyli üremede döllenme sırasında spermden mitokondri gelmez. Embriyoya mitokondriler anneden gelir. Her yeni jenerasyonda krossing over ve diğer nedenlerden ötürü en az %50 oranında değişen çekirdek DNA’sının yanında mitokondri DNA’sı neredeyse hiç değişmez. Kendi DNA’sı bulunan ve hücre bölünmesinden bağımsız olarak kendini eşleyebilen mitokondri, esas olarak annenin genetik özelliklerini taşıyor. Bu nedenle de akrabalık ilişkilerinin ortaya çıkarılması için yapılan genetik çalışmalarda, esas olarak mitokondri DNA’sı kullanılıyor.
Kaynak:
http://www.biltek.tubitak.gov.tr/merak_ettikleriniz/index.php?kategori_id=3&soru_id= 4452
ETKİNLİK 1.5 (Şekilleri birleştirme etkinliği)
1. Dört kişilik gruplar halinde çalışınız. Elinizdeki nükleotitler ile bir DNA oluşturunuz. Daha sonra grup arkadaşlarınızla aşağıdaki soruları cevaplayınız.
- DNA’da hangi bazlar var?
……… - Hangi bazlar çift halkalıdır?
……… - Hangi bazlar tek halkalıdır?
………
- DNA’nın tek zincirinde nükleotitleri birbirlerine hangi noktalardan bağladınız?
……… - Çift halkalı bazlara ne denir?
……… - Tek halkalı bazlara ne denir?
……… - Adenin ve Timin arasında kaç hidrojen bağı oluşur?
……… - Guanin ve Sitozin arasında kaç hidrojen bağı oluşur?
……… - Sizin yaptığınız DNA zincirinde kaç hidrojen bağı var?
……… - DNA’daki bir nükleotitin yapısında neler vardır?
……… - DNA’nın sarmal yapıda olmasının nedeni ne olabilir?
2. Yaptığınız DNA zincirinin birinin üzerinden bir mRNA oluşturunuz. Daha sonra grup arkadaşlarınızla aşağıdaki soruları cevaplayınız.
- RNA’da hangi bazlar var?
………
- Kaç çeşit RNA var? ………
- RNA’lar nerede sentezlenir? ………
- mRNA’nın görevi nedir? ………
- Yaptığınız DNA üzerindeki genetik şifreleri yazınız. ………
- Yaptığınız mRNA üzerindeki kodonları yazınız. ………
3. Aşağıdaki yapıları ve bağları isimlendiriniz. …..………… ………
4.
(Koyuncu ve ark., 2005’den)
Yukarıdaki şekle bakarak aşağıdaki yapıları büyükten küçüğe doğru sıralayınız. Nükleotit-DNA-Kromozom-Gen
KAVRAM HARİTASI I
Aşağıdaki kavramları kullanarak bir kavram haritası yapınız. İsterseniz ilgili kavramlar ekleyebilirsiniz.
Kavramlar: pürin, pirimidin, tRNA, rRNA, çekirdek, sitoplazma, şeker, fosfat, ribozom, kloroplast, fosfodiester bağı, nükleotit
KONU: DNA’NIN REPLİKASYONU
ETKİNLİK 2.1 Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
- Hücre bölünürken genetik bilgi bir hücreden diğerine nasıl aktarılır? - Bölünme sonunda her iki hücrenin genetik bilgisi aynı mıdır?
- Bölünme sonunda her iki hücrenin genetik bilgisi aynı olmazsa ne olur? ETKİNLİK 2.2
1. Aşağıdaki DNA’nın kendisini nasıl eşlediğini şekil üzerinde gösteriniz. Yeni DNA’ların bazlarını siz yazınız.
ETKİNLİK 2.3 Aşağıdaki web sitesindeki animasyonu izleyiniz. http://highered.mcgraw-
hill.com/sites/0072437316/student_view0/chapter14/animations.html# DNA REPLİKASYONU (Sağdıç ve ark., 2004)
• DNA’nın sentezi DNA polimeraz, hidrolizi ise DNAaz enzimi ile gerçekleşir. • DNA kendini eşlediği zaman oluşan DNA’daki zincirlerden birisi eski, diğeri yenidir. Yani DNA eşlenmesi yarı korunumludur.
ETKİNLİK 2.4
E.coli bakterisi ağır azot (N15) izotopu içeren besi yerinde üretildiğinde birinci jenerasyon ve ikinci jenerasyonun DNA içeriği nasıl olur? Çiziniz.
ETKİNLİK 2.5 Aşağıdaki web sitelerindeki animasyonları izleyiniz.
http://www.fed.cuhk.edu.hk/~johnson/teaching/genetics/animations/dna_replication. htm
http://www.pbs.org/wgbh/aso/tryit/dna/# KONU: PROTEİN SENTEZİ
ETKİNLİK 3.1 Aşağıdaki web sitelerindeki animasyonları izleyiniz.
http://www.lewport.wnyric.org/JWANAMAKER/animations/Protein%20Synthesis %20-%20long.html
ETKİNLİK 3.2
(Sağdıç ve ark., 2004’den)
1. Aşağıda aminoasitlerden oluşan bir polipeptid zinciri verilmiştir. a)Tabloya bakarak mRNA üzerindeki şifreleri yazınız. b)DNA üzerindeki şifreleri yazınız.
c)mRNA’dan protein sentezlenmesine ne denir? d)DNA’dan mRNA sentezlenmesine ne denir?
Metionin – Glisin – Lösin – Histidin – Serin Polipeptit zinciri
______ _____ _____ _______ ____ mRNA …………. ______ _____ _____ _______ ____ DNA ………….
2.Aşağıda bir mRNA zinciri verilmiştir. a)DNA üzerindeki şifreleri yazınız.
b)Tabloya bakarak uygun aminoasitleri polipeptit zincirine yerleştiriniz. c)Aminoasitleri hangi molekül üzerindeki şifreye göre seçtiniz?
e)DNA üzerindeki üçlü şifrelere genetik şifre denir? mRNA ve tRNA üzerindeki üçlü şifrelere ne denildiğini yazınız.
f)Aminoasitlerin doğru sıralanmasını kim sağlar?
g)AGU şifresinde G yerine yanlışlıkla C gelseydi polipeptit zincirindeki aminoasit dizilişi nasıl olurdu?
………
TAC DNA (Genetik şifre) ____ ____ ____ ____ ____ ____
AUG – AGU – GUG – CCA – UGU – UGA mRNA (...……) ____ ____ ____ ____ ____ ____ tRNA (..…..…...)
Metionin ………. ………. ……… ………. ……… polipeptit
GENETİK ŞİFRE (Sağdıç ve ark., 2004) • DNA’daki üçlü baz dizilişlerine genetik şifre denir.
• Her aminoasit için en az bir genetik şifre vardır. • AUG protein sentezini başlatan kodondur.
• UAG, UAA, UGA protein sentezini sonlandıran kodonlardır.
PROTEİN SENTEZİ
• Her türün genetik bilgisi değişiktir. Dolayısıyla bu bilginin eseri olan proteinler de farklıdır.
• Nükleotit-Üçlü şifre-Gen-DNA-Kromozon
• mRNA, hücrenin çekirdeğinde sentezlenerek sitoplazmaya geçer ve ribozomlara gider.
• Ribozom, biri küçük diğeri büyük iki alt birime sahiptir. Eğer ribozom protein sentezi yapmıyorsa bu alt birimler birbirinden ayrılır.
• mRNA, ribozomun küçük alt birimine bağlanır. Hemen sonra büyük alt birim de bu yapıya katılır.
• tRNA’lar sitoplazmadaki amino asitleri ribozoma taşır.
• tRNA’da iki önemli bölüm vardır. 1. Aminoasitin bağlandığı bölüm 2. Antikodon
• tRNA antikodon ucuyla mRNA’yı okuyarak uygun aminoasiti sitoplazmadan ribozoma taşır ve aminoasitleri mRNA’daki kodon sırasına göre birbirine bağlar. • İki aminoasit bir mol su çıkararak peptit bağlarıyla birbirine bağlanır.
• Protein 1. Yapısal 2. İşlevsel (Enzim)
• DNA transkripsiyon RNA translasyon PROTEİN Yazılım çeviri
ETKİNLİK 3.3 (Şekilleri birleştirme etkinliği)
1. Size verilen malzemeleri kullanarak grup arkadaşlarınıza protein sentezini anlatınız. Daha sonra aşağıdaki soruları cevaplayınız.
- Protein sentezi hangi kodon ile başlar?...
- Protein sentezi hangi kodonlar ile sona erer?...
- Protein zincirinin uzunluğunu kim belirler?...
- Aminoasitler arasında ne bağı oluşur?...
- Size verilen şifreye göre oluşturduğunuz aminoasit dizisini yazınız. ………
ETKİNLİK 3.4 Aşağıdaki web sitesindeki animasyonu izleyiniz. http://www.pbs.org/wgbh/aso/tryit/dna/#
KAVRAM HARİTASI II
Aşağıdaki kavramları kullanarak bir kavram haritası yapınız. İsterseniz ilgili kavramlar ekleyebilirsiniz.
Kavramlar: kromozom, ATP, kodon, antikodon, yarı korunumlu, enzim, gen, DNA polimeraz
EK-5
Aşağıda şekil birleştirme etkinliğinde öğrenciler tarafından oluşturulan DNA’nın fotoğrafı bulunmaktadır.
Aşağıda şekil birleştirme etkinliğinde öğrenciler tarafından oluşturulan protein sentezinin fotoğrafı bulunmaktadır.
Aşağıda öğrencilerin hazırladıkları kavram haritalarından örnekler verilmiştir.