Ağaç Hacim Tablolarının Düzenlenmesi

Ağaç serveti, orman işletmeciliğinde, sermayenin çok önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu nedenle de, ağaç servetinin bilinmesi, planlama açısından çok önemlidir. Ağaç servetinin ölçü birimi olarak hacim kullanılmaktadır. Meşcere hacminin belirlenmesinde çeşitli yöntemler önerilmektedir (Fırat, 1973, Loetsch ve ark. 1973). Bunlardan en yaygın olarak kullanılan yöntem ise ağaç hacim tabloları yöntemidir. Ağaç hacim tabloları; ölçümü nispeten kolay olan ağacın göğüs çapı (veya göğüs çapı ve ağaç boyu) yardımıyla hacmi veren istatistikî bağıntılardan türetilen tablolardır (Kalıpsız, 1984). Hacim tabloları, sadece gövde ve dalları kapsayan ağaç veya ağaçtan elde edilen ürün çeşitlerinin hacmini veren tablolar şeklinde düzenlenmektedir. Hacim tablosunun oluşturulmasında kullanılan yöntemler grafik yöntem, gövde şekil katsayı yöntemi, regresyon analizi yöntemi ve hat tablo (nomogram) yöntemi olarak dört gruba ayrılmaktadır (Kalıpsız, 1984). İstatistik yöntemlere dayandırılarak elde edilen hacim fonksiyonları, istatistiksel formüllerdir ve yalnız katsayıların hesaplanması için örnekleme yapılmış olan toplumlarda geçerlidir (Kalıpsız, 1984, Akgür, 1982). Buna rağmen uygulamada pratik oluşu nedeniyle genellikle bu yöntem tercih edilmektedir. Ağaç hacim tabloları, tek girişli ve çift girişli olmak üzere iki farklı şekilde düzenlenebilmektedir. Tek girişli ağaç hacim tabloları, ağacın göğüs çapı ile hacmi arasındaki ilişkiye dayalı olarak hazırlanırlar. Bu tip tablolarda ağacın şekli, boyu ve yetişme ortamı koşulları, ortalama değerler olarak hesaplandığından, pek dikkate alınmazlar. Çift girişli ağaç hacim tabloları ise ağacın göğüs çapı ve boyu ile hacmi arasındaki ilişkiye dayalı olarak düzenlenmektedirler. Bu tablolarda ise ağacın şekli önemsenmez. Ağacın boyu ve dolaylı olarak da yetişme ortamı koşulları göz önüne alınmaktadır.

Çalışmanın bu aşamasında, tek girişli, bonitete dayalı tek girişli ve çift girişli ağaç hacim tabloları düzenlenmiştir. Ancak tek girişli ağaç hacim tablolarının bir eksikliği olan yetişme ortamı koşullarını dikkate almaması ve dolayısıyla temsil kabiliyetinin düşüklüğünü gidermek için bonitet sınıfları bazında tek girişli ağaç hacim tabloları düzenlenmesi hedeflenmiştir. Bu tablolara da “Bonitete Dayalı Tek Girişli Ağaç Hacim Tablosu” denilmiştir. Bu tablolar oluşturulmadan önce, bir önceki aşamada bulunan yetişme ortamı verim gücü modeli kullanılmak suretiyle her bir örnek alanın

85

boniteti yeniden bulunmuştur. Ardından bonitete dayalı ağaç hacim tablolarının oluşturulmasında kullanılan örnek ağaçlar, temsil ettikleri örnek alanın yeni bonitet derecesine göre değerlendirmeye tabii tutulmuştur. Çalışmamızda ağaç hacim tabloları oluşturulurken, örnek alanları temsilen kesilen göğüs yüzeyi orta ağaçlarında (217 ağaçta) yapılan gövde analizi ölçümleri kullanılmıştır. Söz konusu 217 orta ağaca ilişkin istatistiksel bilgiler Tablo 11’de ve bu ağaçların çap ve boy basamaklarına dağılımı da, Tablo 12’de verilmiştir. Bu ağaçlarda 5'er yıllık periyotlarda yıllık halka kalınlıkları ve kabuklu çapları ölçülmüştür. Bu veriler kullanılarak 2739 adet ağaç verisi türetilmiştir. Ölçülen verilerin tamamı kabuksuz çap değerleridir. Kabuksuz çapların kabuklu çaplara dönüştürülmesi için yapılan işlemler ve bulgular 3.1.2 başlığı altında verilmiştir. Bu aşamada öncelikle her bir kesit için kabuksuz çap kabuklu çapa dönüştürülmüş daha sonra dip, seksiyon ve uç parça hacimleri hesaplanarak toplanmıştır. Böylece 5’er yıllık periyotlardaki hacimler ayrı birer ağaçmış gibi elde edilmiştir.

Ağaç hacim tablolarının düzenlenmesi için ölçüm yapılan ağaçların çap ve boy basamaklarına dağılımının sağlanmış olması gerekmektedir. Çift girişli gövde hacim tablolarının oluşturulması için bu sayı 80-150 arasında değişmektedir (Cailliez, 1980). Gövde analizi ağaçlarından türetilen göğüs çapı, boy, hacim ve bonitet sınıfı değerleri Excel’de düzenlendikten, sonra bu veriler SPSS 15.0 adlı istatistik paket programına (SPSS 15.0 Inc., Coakes, 2008) aktarılmış ve tüm istatistik analizleri burada yapılmıştır. Ağaç hacim tablolarının düzenlenmesinde oldukça fazla sayıda ve karmaşık modeller kullanılmaktadır. Bu modellerden en çok kullanılanlar ve çalışma kapsamında test edilenler Tablo 13’te verilmiştir (Model 27-66).

86

Tablo 11. Ağaç hacim tablolarının oluşturulmasında kullanılan ağaçlara ilişkin çeşitli istatistiksel bilgiler

Değişken _Sayısı Ağaç Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma

Dip Çap (cm) 217 10,9 65,7 31,8 11,89

Göğüs Çapı (cm) 217 6,7 62,0 27,1 11,67

Boy (m) 217 4,6 28,1 14,88 5,30

Tablo 12. Ağaç hacim tablolarının oluşturulmasında kullanılan ağaçların çap ve boy basamaklarına dağılımı Çap Bas. (cm) Boy Basamakları (m) TOPLAM 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 6 1 1 10 3 8 4 15 14 4 14 5 23 18 2 8 10 5 1 26 22 2 5 5 3 2 2 1 3 23 26 1 5 2 8 7 5 4 1 33 30 1 5 9 6 3 3 2 29 34 3 4 5 6 1 3 1 23 38 3 5 3 1 2 1 15 42 1 3 2 3 1 1 11 46 1 2 3 50 2 2 1 1 6 54 1 1 1 3 58 2 1 3 62 1 1 1 3 TOPLAM 4 14 29 26 20 28 29 23 19 15 6 2 2 217

87

Tablo 13. En çok kullanılan ağaç hacim modelleri (Loetsch ve ark, 1973). Bağımsız

Değişken Yazar Model Model No

d Kopezky-Gehrhardt V = b0 + b1d2 27 Dissescu-Meyer V = b1d + b2d2 28 Hohenadl-Krenn V = b0 + b1d + b2d2 29 Berkhout V = b0db1 30 Yöresel Hacim T.

(Husch,1963) logV = b0 +b1logd 31

Brenac logV = b0 + b1logd + b2(1/d) 32

d, h Schumacher-Hall V= b0db1 hb2 33 Honer Transformed V=d2_/(b 0+b1/h) 34 Ogaya V=d2_(b 0 +b1h) 35 Takata V=d2_h/(b 0 +b1d) 36 V= b0 + b1db2 hb3 37

Sabit Şekil Katsayısı

(Spurr) V = b1d

2_{h 38}

Birleşik Değişken (Spurr) V = b0 +b1d2h 39

V = b1dh + b2d2h 40 V = b1d2 + b2dh2 + b3d2h2 41 Stoate (Avustralya) V = b0 + b1d2 + b2d2h + b3h 42 V = b0 + b1d2 + b2dh2+ b3d2h 43 V = b1d + b2d2 +b3dh + b4d2h 44 Naslund (Ladin) V = b1d2 + b2d2h + b3dh2 + b4h2 45 V = b0 + b1d + b2d2 +b3h + b4d2h 46 Meyer (Değiştirilmiş) V = b0 + b1d + b2d2 +b3dh + b4d2h 47 Meyer (Kapsamlı) V = b0 + b1d + b2d2 +b3dh + b4d2h + b5h 48 V = b1d + b2d2 +b3h + b4dh + b5d2h 49

Spurr (1952) logV = b0 +b1logd2h 50

Schumacher-Hall logV = b0 +b1logd + b2logh 51 logV = b0 + b1logd + b2(logh)2 52 logV = b0 + b1logd + b2(logh)4 53 logV = b0 +b1(logd)2 + b2h 54 logV = b0 +b1(logd)4 + b2h 55 logV = b0 +b1(logd)2 + b2logh 56 logV = b0 +b1(logd)2 + b2(logh)2 57 logV = b0 +b1(logd)4 + b2logh 58 logV = b0 +b1(logd)4 + b2(logh)4 59 logV = b0 + b1logd +b2logh + b3/d 60 logV = b0 + b1logd + b2logh + b3/h 61 logV = b0 + b1logd + b2logh + b3d2 62 logV = b0 + b1logd + b2logh + b3d2h 63 logV = b0 + b1logd + b2logh + b3h2 64 Orman Araştırma Enstitüsü

Baden-Wuerttemberg- Düzeltme

logV = b0 + b1logd2 +b2logh + b3logh2 65

logV = b0 + b1d + b2h+b3d2 + b4h2 + b5dh2+

88

Tek girişli ağaç hacim tablolarının düzenlenmesi için tablodaki 27-32 nolu modeller, çift girişli ağaç hacim tablolarının düzenlenmesi için ise 33-66 nolu modeller test edilmiştir. Bu modeller, linear ve nonlinear regresyon analizi yöntemleriyle denenmiştir. En uygun modelin seçiminde öncelikle; belirtme katsayısının (R2_, Denklem 14) en yüksek olması istenmiştir. Belirtme katsayısı yüksek olanlar içerisinden; tahminin standart hatası (Syx, Denklem 9), ortalama mutlak hatası (|D̅|, Denklem 10) ve ortalama hatası (D̅, Denklem 15) en düşük olan model seçilmiştir. En uygun ağaç hacim modeli belirlendikten sonra yapılması gereken önemli bir işlem de modelin Kızılçam meşcerelerine uygunluğunun test edilmesidir. Bunun için "Eşleştirilmiş Örneklem T-Testi" kullanılmıştır.

Belirtme Katsayısı (Coefficient of Determination – R2_): 𝑅2 = 1 −∑(𝑉𝑖−𝑉̂𝑖)2

∑(𝑉𝑖−𝑉̅)2 (Denklem 14)

Ortalama Hata (𝐷̅ –Mean Error - ME): 𝐷̅ =∑(𝑉𝑖−𝑉̂𝑖)

n (Denklem 15)

Burada; 𝑉𝑖: Ölçülen ağaç hacmini, 𝑉̂𝑖: Denklemden hesaplanan ağaç hacmini, 𝑉̅: Ölçülen ağaçların ortalama hacmini ve n: Örnek ağaç sayısını ifade etmektedir.