Ġmalat Sanayi

89 _{Fas Ülke Bülteni, DEĠK, 2018, s. 4-5.} 90

Fas Ülke Bülteni, DEĠK, 2018, s. 4.

91 _{Morocco Mining Production, https://tradingeconomics.com/morocco/mining-production [EriĢim tarihi:}

15.11.2018]

92 _{T.C.Ticarte bakaligi Dis Temsicilikler ve Uluslararsi Etkinlikler Genel Mudurlugu 2020, F Fas Pazar} Bilgileri. S:14 www.ticaret.gov.tr [Erisim tarihi :28.08.2020]

93 _{Fas Ülke Bülteni, DEĠK, 2018, s. 4.}

94 _{Fas‟tan Maden Sektörünü GeliĢtirme Hamlesi, 13 Temmuz 2013, https://www.haberler.com/fas-tan-maden-}

36

Ġmalat sanayisinin ekonomi içindeki yeri, bir ülkenin geliĢme sürecindeki en önemli göstergedir. Ülkeler geliĢtikçe sektörlerin ekonomi içindeki payları da değiĢim gösterir göstermektedir. Önceleri tarım gibi doğal kaynaklara dayalı sektörler ekonomi içinde önemli bir paya sahip idiler. Ülkeler geliĢtikçe bu pay yerini imalat sektörüne bırakmıĢtır. Ġmalat sektörünün payının artması sonucunda hizmet sektöründe geliĢme yaĢanmıĢtır. Kalkınma literatüründe bu değiĢim doğal ve yapısal bir dönüĢüm olarak adlandırılmaktadır. Bu esas dönüĢüm dıĢında geliĢme sürecinde sanayinin kompozisyonu da değiĢir. Yani gelir yükseldikçe imalat sanayinin kompozisyonu, “hafif sanayiden ağır sanayiye” doğru eğilim göstermektedir. Bu zamanlarda ise, imalat sanayinin kompozisyonundaki değiĢimi ifade etmek için sektörlerin kullandıkları teknoloji, iĢgücü kalitesi ve bilgi düzeylerini dikkate alan ayrımlar yapılmaya baĢlanmıĢtır.95

2016 yılı verilerini kapsayan bir rapora göre, Fas imalat sanayi ihracatı artırarak % 5,7 oranında değer kazanmıĢtır. 2006-2014 döneminde, Fas endüstrisi 409 milyar dirhem (36 milyar euro) değerinde bir üretim yaparak, yerli üretime %26 katkıda bulunmuĢtur.96

Bu rapora göre, “imalat sanayi yaklaĢık 625.000 çalıĢanı veya sanayi sektöründeki toplamın yarısını 15 yaĢ üstü iĢ gücünün % 6‟sını temsil ediyor.” Bu sektördeki bir çalıĢan ortalama 105.000 dirhemi olarak tahmin edilen bir katma değer üretiyor. Bu sektör eĢzamanda 191,000 kadını istihdam eden bir sektördür (toplam çalıĢan sayısının% 31‟i). Tekstil ve deride kadınlar, kimyasal ve para-kimya sektöründeki sadece% 12 ile karĢılaĢtırıldığında, çalıĢanların yarısından fazlasını temsil etmektedirler.97

95

TÜSĠAD, „Türkiye Sanayiine Sektörel BakıĢ”, Ġstanbul, 2008.

http://www.tusiad.org.tr/FileArchive/sanayi.pdf, s. 37; Hatice Polat, Türkiye Ekonomsinde Ġmalat Sanayi, Dicle

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Yıl:1 C:1 S:2 Yaz 2011 (24-39), s. 25. 96 _{Maroc: croissance de 5,7% de l‟industrie manufacturière, Mediaterranee, tekstil}

https://www.mediaterranee.com/1612017-maroc-croissance-de-57-de-lindustrie-manufacturiere.html, [EriĢim tarihi: 21.11.2018]

97 _{Maroc: croissance de 5,7% de l‟industrie manufacturière, Mediaterranee,}

https://www.mediaterranee.com/1612017-maroc-croissance-de-57-de-lindustrie-manufacturiere.html, [EriĢim tarihi: 21.11.2018]

37 Sekil 2: Fas Ġmalat Ürünleri Grafiği

Şekil 2: Fas İmalat Ürünleri Grafiği

Kaynak: tradingeconomics.com

Fas Kraliyetin ihracat ve ithalatının % 60‟ından fazlası sanayi ürünlerinden oluĢmaktadır. Fason üretim ağırlıklı tekstil ve konfeksiyon sektörü, deri sanayi, elektrik elektronik, kimya, kauçuk, gıda sanayinde ve maden sektöründe özellikle fosfat ve türevlerinin üretimi üstünlük teĢkil etmektedir. Ġmalat sanayisinin verimliliğin artırılmasında 1990‟lı yılların baĢından sonra yapılan özelleĢtirmeler etkili olmuĢtur. Sanayi sektöründe karĢılaĢılan sorunların ortadan kaldırılması ve rekabet gücünün artırılması amacıyla “Fas‟ın Dünya Meslekleri” (Metiérs Mondiaux du Maroc) adlı bir sanayi programı kabul edilerek uygulamaya konulmuĢtur.98

1993 yılından itibaren Fas, çimento, demir, çelik gibi ağır sanayilerdeki hisselerinin bir kısmını özelleĢtirmiĢtir. 1982 tarihli Yatırım Yasasına yapılan 1988 değiĢiklikleri sonucunda sanayi sektöründeki yatırımlara yönelik teĢvik olanakları artmıĢtır. Bugün imalat sanayi GSYH‟nın %31,7‟sini oluĢturmaktadır. DüĢük verimlilik oranları, yüksek iĢçi ve enerji maliyetleri bu sektörü negatif etkileyen faktörlerdir.99

Gerek ihracat gerekse tüketim amaçlı, konserve, meyve, balık, un ve bitkisel yağlar gibi gıda iĢleme sektöründe ağırlıklı olarak üretilmektedir. Konserve meyve, sebze ve balık ürünleri genelde ihracata yönelik iken un, Ģeker, bitkisel yağ üretimi genellikle iç tüketim

98 _{Fas‟ta kolay ve karlı yatırım fırsatı, Gözlem gazetesi,}

https://www.gozlemgazetesi.com/HaberDetay/253/167735/fasta-kolay-ve-karli-yatirim-firsati.html, 23.09.2016 [EriĢim tarihi: 21,11.2018].

99

38

amacıyla üretilmektedir. Bu sektörde yerel sermaye oranı dıĢ sermayeye oranla çok daha yüksektir. Konserve sardalye üretiminin yarısından fazlası AB ülkelerine ihraç edilmekte olup bu ülkelerin konserve sardalye gereksiniminin % 25‟ini sağlamaktadır. Fas‟ta on üç adet Ģeker pancarı fabrikası, üç adet konserve fabrikası bulunuyor. Fas‟ta ayrıca 534.000 tonluk toplam üretim kapasitesiyle çalıĢan beĢ adet Ģeker rafinerisi bulunmaktadır.100

Ülkedeki önemli sektörlerden olan Ģeker sektörü özelleĢtirilmek istenmiĢse de Ģeker pancarı üretimine uygulanan teĢviklere devam edilmesi kararı nedeniyle ertelenmiĢtir. BaĢka diğer önemli sektör de ilaç sektörüdür. Bu sektör hızlı bir büyüme göstermektedir. Fas ihtiyacının %80‟ini karĢılamaktadır ve toplam cirosu 376 milyon dolara ulaĢmıĢtır. Bu sektördeki üretim genellikle lisans bazlı olup AB ülkelerinden yapılan hammadde ithalatına bağlıdır. Üretimin önemli kısmı iç pazara yöneliktir. Çok düĢük oranda bir ihracat Libya, Fransa, Cezayir ve Tunus‟a yapılmaktadır. Ülkedeki 24 adet ilaç üretim tesisinin önemli kısmı Hoechst, Pfizer gibi yabancı Ģirketlere aittir. 101

2000‟li yıllardan önce sanayi sektörü GSYĠH‟nın yaklaĢık % 15‟ini oluĢturuyordur. Toplam istihdamın yaklaĢık %10‟u sanayinin payına düĢüyordu. Günümüzde ise GSYĠH‟nın yaklaĢık % 30‟unu ve istihdamın% 21‟ini oluĢturmaktadır.102

Fas‟ta Sanayi Üretimi 2018‟in ikinci çeyreğinde bir önceki döneme göre yıllık bazda yüzde 3 artmıĢtır. Fas‟taki Sanayi Üretimi 2000‟den 2018‟e kadar yüzde 2,81, 2000 yılının ilk çeyreğinde yüzde 9,40, 2008‟in dördüncü çeyreğinde ise yüzde 4,40‟lık bir rekor seviyeye ulaĢmıĢtır.103

2009 yılında Ulusal GeliĢim II Planı (PNE II) baĢlatılmıĢtır. Bu plan Fas endüstrisini çeĢitlendirmeyi ve farklı sektörleri daha verimli hale getirmeyi amaçlıyor. Yeni bir 2014-2020 Endüstriyel Ġvme Planı devam etmektedir. Bu Plan endüstriyel ekosistemler yaratmayı veya endüstriyel lokomotifler (öncül iĢletmeler) etrafında küçük ve orta ölçekli iĢletmeleri birleĢtirmeyi amaçlamaktadır.104

100

Fas Ülke Bülteni, DEĠK, 2018, s. 4-5.

101 _{Fas Ülke Bülteni, DEĠK, 2018, s. 4-5.}

102 _{Le Secteur Industriel, Lun. 24 avril 2017, Economies Africanes: Le site économique de “toutes les Afriques”,}

http://www.economiesafricaines.com/les-territoires/maroc/les-secteurs-d-activite/le-secteur-industriel

103

Morocco Manufacturing Production, https://tradingeconomics.com/morocco/industrial-production, [EriĢim tarihi: 19.11.2018]

104 _{Le Secteur Industrıel, Lun. 24 avril 2017, Economies Africaines: Le site économique de “toutes les Afriques”,}

39