Ġkinci (Yeni) BölgeselleĢme

1980‟lerin ortasında belirgin olarak baĢlayan ve 1990‟larda büyük bir ivme kazanan yeni bölgeselleĢme süreci, eskisine göre daha farklı bir boyutta kendini göstermiĢtir. Daha kapsamlı ve yoğun eğilimleri içeren ikinci bölgeselleĢme; değiĢik motivasyonları ön plana çıkaran, çeĢitli nitelikler sergileyen, farklı bir siyasi ve ekonomik dünya düzeninin ürünüdür (ÇalıĢkan, 2011, s.4). SavaĢ sonrası dönem boyunca çok taraflı ticaret sisteminin sadık savunucusu olan ABD‟nin yaklaĢımındaki değiĢiklik yeni bölgeselleĢme için önemli itici güçlerden biri olmuĢtur.

Ġkinci bölgeselleĢme dalgası ilk olarak Kuzey Amerika‟da orta çıkmıĢ ve ilkine göre önemli farklılıklar göstermiĢtir. Bunlar Ģu Ģekilde sıralanabilir (Bayraktutan, 2010, s.82):

1. Önceki düzenlemeler, çok-taraflıcılığa karĢı ya da onu tamamlayıcı iken yeni akımın çok-taraflıcılıkla kesiĢen amaçlara hizmet edebileceği düĢünülmektedir, 2. ABD, çok-taraflıcılığa yoğun bağlılık düĢüncesini terk etmiĢ ve artık

bölgeselleĢme içinde aktif olarak yer almaktadır,

3. Günümüzde bölgeselleĢme, daha geniĢ ölçekte ele alınmaktadır,

4. GeliĢmekte olan ülkeler, ticaret sınırlamalarına daha az baĢvurmaktadırlar, 5. GeliĢmekte olan ülkeler, artık sadece birbirleriyle değil, geliĢmiĢ ülkelerle de

ortaklık peĢindedirler.

AĢağıdaki tabloda eski ve yeni bölgeselleĢme hareketlerinin genel hatlarıyla nasıl bir geliĢim süreci gösterdiği ve aralarındaki iliĢki incelenmiĢtir.

Tablo 2.1 Eski ve Yeni BölgeselleĢme Dinamikleri

Eski ve Yeni BölgeselleĢme Olguları: KarĢılaĢtırmalı Bir Analiz Eski BölgeselleĢme Dinamikleri Yeni BölgeselleĢme Dinamikleri 1 Soğuk SavaĢ dönemi ve çift kutuplu

dünya düzeni

Çok kutupluluğa kayan dünya sistemi; ekonomik çok kutupluluk

2

Ġtici faktörler: Geleneksel ekonomik nedenler; Koloniciliğin sona ermesi, 3. Dünya ülkelerinin bağımsızlıklarını elde etmeleri, 3. Dünya Akımı (Bağlantısızlar, G-77 vb); 2. Dünya SavaĢı sonrası Avrupa kıtasındaki siyasi düzen; ülkelerin kendi tercihleri

Ġtici faktörler: Geleneksel ekonomik nedenler, çok taraflı ticaret sistemindeki problemler ve büyük tıkanıklıklar (1980‟lerde Uruguay Turu‟nda; 1999 Seattle‟da; 2000‟li yılların ortalarında Doha Turu‟ndaki sorunlar); soğuk SavaĢın sona ermesi ve GeçiĢ ekonomilerinin dünya ekonomisine eklemlenmeleri; AB geniĢleme ve derinleĢme süreci ve AB‟nin dıĢ (ekonomik) politika tercihi; ülkelerin kendi tercihleri

3

Ġthal ikameci kalkınma politikaları; Ġçe dönük yoğun ekonomi politikaları

Ġhracata dönük kalkınma stratejisi, dünya ekonomisi ile bütünleĢme eğilimleri

4 Planlı ve karma ekonomi modelleri (Kaynakların planlı ve kamu eli ile dağılımı)

Neo-liberal ekonomik modeller (Kaynakların piyasa tarafından dağılımı)

5

Bölge içi ticaretin önemi ve önceliği Ticari açıklık, yabancı yatırımın önemi; açık bölgeselleĢme

6

Bölgesel rekabet Küresel rekabet, her ülkenin sürece bir Ģekilde katılması

7

Temel olarak sanayi ürünlerinin serbest

dolaĢımı Malların, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaĢımı 8 _{Geleneksel ticaret engellerinin}

kaldırılması Derin bütünleĢme

9 GeliĢme yolundaki ülkeler (GYÜ) için

tek taraflı tercihli muamele KarĢılıklı ve eĢit muamele 10 GATT sistemi ve sınırlı sayıda ülkeyle

sınırlı alanda (sanayi ürünleri tarifeler) etkili olan çok taraflı ticaret sistemi; Uluslararası kuruluĢların rolü daha kısıtlı

Daha etkin DTÖ ve gerek konu (tüm mallar, hizmetler, fikri mülkiyet hakları ve diğer kurallar) gerekse üye bakımından küresel ölçekte bir “çok taraflı ticaret sistemi”; Uluslararası kuruluĢlar süreçte daha etkin rol sahibi

11

Bretton Woods Sistemi (1945-1975) ve sonrası

Washington UzlaĢısı (1990‟lar) ve Yeni Washington UzlaĢısı (2000‟ler) çerçevesi, sermayenin serbest dolaĢımı

12

Genelde bir bölgesel gruba üye olma Birden fazla bölgesel gruba üye olma; bölgeler ve kıtalar arası faaliyetler

13 Güney-Güney veya Kuzey-Kuzey iĢbirliği (Coğrafi olarak yakın ve ekonomik geliĢmiĢlikleri benzer ülkeler arasında)

Kuzey-Güney iĢbirliği dâhil her tür hem bölgesel hem de kıtalararası iĢbirliği (Ekonomik geliĢmiĢlikleri oldukça farklı ülkeler arasında da yaygınlaĢması; Yeni bir Merkez-Çevre iliĢkisinin oluĢumu)

14

Ulusal ekonominin dinamikleri (ulusal yatırım ve tasarruf oranları) ve kamunun ekonomideki ağırlığı ve belirleyiciliği

Doğrudan yabancı yatırımların öneminin artması (teĢvik politikası olarak bölgeselleĢme), üretimin küreselleĢmesinin ve küresel ölçekte üretim aĢamalarının parçalanarak üretim ve değer zincirlerinin oluĢması; firma-içi ticaret

15

Ulus devlet politika yapım sürecinde temel aktör, reel politik uluslararası iliĢkilere hâkim; güvenlik kaygıları ekonomik entegrasyonların da temel belirleyicilerinden birisi

Hükümet-dıĢı aktörlerin politika yapım süreçlerinde öneminin artması (Çok uluslu Ģirketler, özel sektör, iĢçi örgütleri, çevre örgütleri, diğer sivil toplum kuruluĢları); ekonomik boyut ötesinde demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü gibi siyasi konuların gündemde ağırlığının artması 16

Alt yapı sorunları (GYÜ‟lerde) Bilgi ve iletiĢim teknolojisindeki, ulaĢım ve lojistik alanındaki geliĢmelerin hızı ve kapsamı çok daha fazla

17 Genelde baĢlangıçtaki hedeflere ulaĢılamaması, belirlenen takvimlerin iĢletilememesi

Daha karmaĢık, kalıcı ve hukuki temelleri daha güçlü bir olgu

Kaynak: ÇalıĢkan Ö., 2011, s.10.

Tablodan da anlaĢılacağı gibi eski bölgeselleĢmede, bölgesel güç ve rekabet daha ön plandayken yeni bölgeselleĢme de küresel güç ve rekabet önem kazanmaya baĢlamıĢtır. Bu kapsamda ülkelerin ithal ikameci politikalar yerine ihracat arttırıcı politikalar izlemeye baĢlaması, sınırlı ticaret yerine açık ticareti tercih etmesi yani kapalı piyasalardan açık piyasalara geçiĢi söz konusu olmuĢtur. Ülkeler sadece bölgesel bir gruba üye olmak yerine birden fazla bölgesel gruba üye olma çabası içine girmiĢlerdir. Yeni bölgeselleĢme küreselleĢmenin de dinamiklerini taĢıyarak, kendini geliĢtirerek zamanın koĢullarına uyum sağlamıĢtır.

Verilen bilgiler ıĢığında görülüyor ki, dünya ekonomisinde özellikle 1970‟lerden itibaren istikrarlı büyüme sürecinden uzaklaĢılması ve bunun sonucunda istikrarsız fiyatlar, düĢük büyüme hızı, iĢsizlik gibi nedenlerden dolayı ülkeler koruma politikalarına yeniden rağbet etmeye baĢlamıĢtır. Böylece küreselleĢme hareketleri ile birlikte yenilenmiĢ

bölgeselleĢme hareketleri de hız kazanmaya baĢlamıĢtır. ġu anki küreselleĢme süreci de daha kapsamlı ve derin (çok fazla farklılaĢtırılmıĢ olsa bile) bir bölgeselleĢme Ģeklini gerektirmektedir (Telò, 2007, s.4).